Forming a Definition of a Town. Poland in the Context of Universal History

Marek Słoń

doi:10.18778/1644-857X.23.02.12

Autor

Marek Słoń Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II https://orcid.org/0000-0001-8208-4743

DOI:

https://doi.org/10.18778/1644-857X.23.02.12

Słowa kluczowe:

miasto, historia, Polska, ontologia, definicja

Abstrakt

W świetle obecnego stanu badań nie wydaje się możliwe stworzenie uniwersalnej definicji miasta, obejmującej wszystkie epoki i kultury. Jednak w przypadku zawężenia pola analizy jest to możliwe i pożądane. W ramach prac nad podstawami ontologicznymi systemów informacji geograficznej dla dziejów Polski zostało wypracowane narzędzie pozwalające odróżnić podstawowe (wsie) i wyższe (miasta) jednostki sieci osadniczej. Ocenie podlegają trzy podstawowe kryteria: czy dana osada była uważana przez współczesnych za miasto, czy była duża i złożona w porównaniu do wsi oraz czy miała status prawny miasta. W różnych okresach i systemach prawnych każde z tych kryteriów mogło mieć różne znaczenie, a łączne uwzględnienie wszystkich trzech pozwala na zaklasyfikowanie przypadków wątpliwych. Druga część artykułu przedstawia zastosowanie takiej definicji w analizie sieci miejskiej dwunastu powiatów (w ich współczesnych granicach) w czterech przekrojach czasowych: 1200, 1600, 1900 i 1939 r. Do sytuacji granicznych należały przede wszystkim grody wczesnopiastowskie o różnych funkcjach, następnie aglomeracje złożone z więcej niż jednej gminy miejskiej w 1600 r. i osady miejskie w Kongresówce w 1900 r. Określono liczbę miast na danym obszarze we wskazanym momencie czasowym. Jednoznaczna i spójna klasyfikacja jednostek osadniczych dla długiego okresu i względnie dużego obszaru nabiera szczególnej wagi wobec tworzenia geoportali historycznych.

Pobrania

Brak dostępnych danych do wyświetlenia.

Biogram autora

Marek Słoń - Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II

Dr hab. Marek Słoń – graduated in history from the University of Warsaw, obtained his doctoral degree and habilitation at the Institute of History of the Polish Academy of Sciences, where from 2009 to 2021 he headed the Laboratory and then the Department of Historical Atlas; currently assistant professor at the Research Institute for Historical Geography of the Church in Poland in the Catholic University of Lublin. Books: Die Spitäler Breslaus im Mittelalter, Warszawa 2001, Miasta podwójne i wielokrotne w średniowiecznej Europie, Wrocław 2010 (Monografie FNP) and co-editor of the collective edition of the series Historical Atlas of Poland: Polish Lands of the Crown in the Second Half of the Sixteenth Century, part 1–2, Warszawa 2021.

Research interests: urban history and religiosity in the Middle Ages, historical geography, sources edition.

Bibliografia

Krótka statystyka gubernij Królestwa Polskiego obejmująca rozległość i ludność tychże gubernij oraz wykaz miast, osad i gmin, Warszawa 1870.
Google Scholar

“Rocznik statystyki Rzeczypospolitej Polskiej” 1920/21, vol. I, part 1, Warszawa 1921.
Google Scholar

Adamczyk M., Pastuszka S. F., Starachowice. Zarys dziejów, Warszawa 1984.
Google Scholar

Będzin 1358–2008, ed. A. Glimos-Nadgórska, Będzin 2008.
Google Scholar

Bielsko-Biała. Monografia miasta, vol. I (Bielsko od zarania do wybuchu wojen śląskich [1740]), eds. I. Panic, B. Chorąży, B. Chorąży, Bielsko-Biała 2011.
Google Scholar

Clark P., Introduction, [in:] The Oxford Handbook of Cities in World History, ed. P. Clark, Oxford 2013, pp. 1–24.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1093/oxfordhb/9780199589531.001.0001

Escher M., Hirschmann F. G., Die urbanen Zentren des hohen und späten Mittelalters: Vergleichende Untersuchungen zu Städten und Städtelandschaften im Westen des Reiches und in Ostfrankreich, vol. I, Trier 2005, Trierer Historische Forschungen, vol. L.
Google Scholar

Gieysztorowa I., Character and Size of Settlements. Mazovia, [in:] Historical Atlas of Poland: Polish Lands of the Crown in the Second Half of the Sixteenth Century, eds. M. Słoń, K. Słomska-Przech, Warszawa 2021, part 2 (Commentary, Lists), pp. 842–852.
Google Scholar

Ginatempo M., Sandri L., L’Italia delle città: Il popolamento urbano tra medioevo e rinascimento (secoli XIII–XVI), Firenze 1990, Le vie della storia, vol. III.
Google Scholar

Grabe K., Literatur in der Stadt – Bilder der Stadt in der Literatur. Eine kleine europäische Revue, [in:] Vielerlei Städte: Der Stadtbegriff, ed. P. Johanek, Köln–Weimar–Wien 2004, Städteforschung A/61, pp. 71–89.
Google Scholar

Guignet P., Le pouvoir dans la ville au XVIIIe siècle: Pratiques politiques, notabilité et éthique sociale de part et d’autre de la frontière franco-belge, Paris 1991, Civilisations et sociétés, vol. LXXX.
Google Scholar

Haase C., Stadtbegriff und Stadtentstehungsschichten in Westfallen. Überlegungen zu einer Karte der Stadtentstehungsschichte, [in:] Die Stadt des Mittelalters, ed. C. Haase, Darmstadt 1975, Wege der Forschung, vol. CCXLIII, pp. 60–94.
Google Scholar

Heigl F., Geschichte der Stadt: von der Antike bis ins 20. Jahrhundert, Graz 2008.
Google Scholar

Heit A., Vielfalt der Erscheinung – Einheit des Begriffs? Die Stadtdefinition in der deutschsprachigen Stadtgeschichtsforschung seit dem 18. Jahrhundert, [in:] Vielerlei Städte: Der Stadtbegriff, ed. P. Johanek, Köln–Weimar–Wien 2004, Städteforschung A/61, pp. 1–12.
Google Scholar

Historia Czeladzi. Praca zbiorowa, vol. I, ed. J. Drabina, Czeladź 2012.
Google Scholar

Historical Atlas of Poland. Polish Lands of the Crown in the Second Half of the Sixteenth Century, part 1 (Maps, Plans), eds. M. Słoń, K. Słomska-Przech, Warszawa 2021.
Google Scholar

Historical Atlas of Poland. Polish Lands of the Crown in the Second Half of the Sixteenth Century, part 2 (Commentary, Lists), eds. M. Słoń, K. Słomska-Przech, Warszawa 2021.
Google Scholar

Hoffmann F., České město ve středověku: [život a dědictví], Praha 1992.
Google Scholar

Irsigler F., Die Stadt im Mittelalter. Aktuelle Forschungstendenzen, [in:] Goslar und die Stadtgeschichte: Forschungen und Perspektiven 1399–1999, ed. C.H. Hauptmeyer, Bielefeld 2001, Beiträge zur Geschichte der Stadt Goslar Goslarer Fundus, vol. XLVIII, pp. 57–74.
Google Scholar

Irsigler F., Stadt und Umland in der historischen Forschung: Theorien und Konzepte, [in:] Bevölkerung, Wirtschaft und Gesellschaft: Stadt-Land-Beziehungen in Deutschland und Frankreich 14. bis 19. Jahrhundert, eds. N. Bulst, J. Hoock, F. Irsigler, Trier 1983, pp. 13–38.
Google Scholar

Janosz-Biskupowa I., O położeniu i przeniesieniu Nieszawy, “Zapiski Towarzystwa Naukowego Toruniu” 1954, vol. XX, pp. 167–195.
Google Scholar

Jóźwiak S., Nowa Nieszawa (Dybów) naprzeciw Torunia w latach 1423–1460/62 w świetle średniowiecznych źródeł pisanych, [in:] W poszukiwaniu zaginionego miasta: 15 lat badań średniowiecznej lokalizacji Nieszawy, ed. A. Andrzejewski, P. Wroniecki, Łódź 2015, pp. 13–54.
Google Scholar

Kirilov T., Die Stadt des Frühmittelalters in Ost und West: Archäologische Befunde Mitteleuropas im Vergleich zur östlichen Balkanhalbinsel, Bonn 2006, Studien zur Archäologie Europas, vol. III.
Google Scholar

Klöpper R., Der geographische Stadtbegriff, [in:] Allgemeine Stadtgeographie, ed. P. Schöller, Darmstadt 1969, Wege der Forschung, vol. CLXXXI, pp. 253–266.
Google Scholar

Kołodziejczyk R., Zamiana miast na osady w Królestwie Polskim, “Kwartalnik Historyczny” 1961, vol. LXVIII, no. 1, pp. 191–200.
Google Scholar

Kujot S., Dzieje Prus Królewskich. Cz. 1, “Roczniki Towarzystwa Naukowego w Toruniu” 1915, vol. XXII, pp. 1–423.
Google Scholar

Madurowicz M., Ciągłość miasta: Prolegomena, Warszawa 2017.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.31338/uw.9788323527251

Maleczyński K., Die ältesten Märkte in Polen und ihr Verhältnis zu den Städten vor der Kolonisierung nach dem deutschen Recht, Breslau 1930, Bibliothek geschichtlicher Werke aus den Literaturen Osteuropas, vol. IV.
Google Scholar

Meynen E., Zentralität als Problem der mittelalterlichen Stadtgeschichtsforschung, Köln–Wien 1979, Städteforschung A/8.
Google Scholar

Mieg H. A., Perspektiven der Stadtforschung, [in:] Stadt: Ein interdisziplinäres Handbuch, eds. H. A. Mieg, C. Heyl, Stuttgart 2013, pp. 1–14.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1007/978-3-476-05189-9_1

Nadarzyn na przestrzeni wieków. Historia Nadarzyna od średniowiecza po czasy współczesne, Nadarzyn 2014.
Google Scholar

Nietyksza M., Rozwój miast i aglomeracji miejsko-przemysłowych w Królestwie Polskim, 1865–1914, Warszawa 1986.
Google Scholar

Nita M., Miasto powiatowe w Królestwie Polskim (1867–1914), [in:] Będzin 1358–2008, ed. A. Glimos-Nadgórska, Będzin 2008, pp. 127–210.
Google Scholar

Noga Z., Słownik miejscowości księstwa siewierskiego, Katowice 1994.
Google Scholar

Paesler R., Stadtgeographie, Darmstadt 2015.
Google Scholar

Pauly M., Die luxemburgischen Städte in zentralörtlicher Perspektive, [in:] Les petites villes en Lotharingie: Actes des 6es Journées Lotharingiennes, 25–27 octobre 1990, Luxembourg = Die kleinen Städte in Lotharingien, Luxembourg 1992, Publications du CLUDEM, vol. IV, pp. 117–162.
Google Scholar

Pinol J.-L., Georg O., Huetz de Lemps X., Histoire de l’Europe urbaine, vol. I, Paris 2011–2012, Points. Histoire, H454.
Google Scholar

Siebel W., Die europäische Stadt, Frankfurt am Main 2004, Edition Suhrkamp, vol. MMCCCXXII.
Google Scholar

Słoń M., Miasta podwójne i wielokrotne w średniowiecznej Europie, Wrocław 2010.
Google Scholar

Stadt und Bürger im 18. Jahrhundert: 11. Tagung der Deutschen Gesellschaft für die Erforschung des 18. Jahrhunderts, die im November 1986… in Hamburg und Lübeck stattfand, eds. G. Frühsorge, H. Klueting, F. Kopitzsch, Marburg 1993, Das achtzehnte Jahrhundert Supplementa, vol. II.
Google Scholar

Szwedo P., Character and Size of Settlements: Cities and Towns in Cuyavia and Dobrzyń Land in the Second half of the Sixteenth Century, [in:] Historical Atlas of Poland: Polish Lands of the Crown in the Second Half of the Sixteenth Century, eds. M. Słoń, K. Słomska-Przech, part 2, Warszawa 2021, pp. 817–831.
Google Scholar

Tyszka P., Obraz przestrzeni miejskiej Krakowa XIV–XV wieku w świadomości jego mieszkańców, Lublin 2001.
Google Scholar

Vielerlei Städte: Der Stadtbegriff, ed. P. Johanek, Köln–Weimar–Wien 2004, Städteforschung A/61.
Google Scholar

Walker M., German Home Towns: Community, State and General Estate 1648–1871, Ithaca 1971.
Google Scholar

Wittgenstein L., Philosophische Untersuchungen, Frankfurt am Main 1971, Suhrkamp-Taschenbuch, vol. XIX.
Google Scholar

Zehner K., Stadtgeographie, Klett-Perthes, Gotha 2001.
Google Scholar

Duży W., Powiat m. Toruń, [in:] Metodologia tworzenia czasowo-przestrzennych baz danych dla rozwoju osadnictwa oraz podziałów terytorialnych, ed. B. Szady, [Warszawa 2020], pp. 367–390, https://zenodo.org/records/3751266 (accessed: 23 V 2020).
Google Scholar

Lampen A., Schmidt C. D., Stadtbegriff, http://www.uni-muenster.de/Staedtegeschichte/portal/einfuehrung/Definitionen.html (accessed: 21 XII 2023).
Google Scholar

Metodologia tworzenia czasowo-przestrzennych baz danych dla rozwoju osadnictwa oraz podziałów terytorialnych, ed. B. Szady, [Warszawa 2020], https://zenodo.org/records/3751266 (accessed: 23 V 2020).
Google Scholar

Ontological Foundations for Building Historical Geoinformation Systems. Ontology. Viewer, https://ontohgis.pl/viewer/types.html (accessed: 22 X 2024).
Google Scholar

Osady w Królestwie Polskim, https://pl.wikipedia.org/wiki/Osady_w_Królestwie_Polskim (accessed: 23 V 2020).
Google Scholar

Ostrowski W., Panecki T., Karsznia I., Kryteria wyboru badanych obszarów, [in:] Metodologia tworzenia czasowo-przestrzennych baz danych dla rozwoju osadnictwa oraz podziałów terytorialnych, ed. B. Szady, [Warszawa 2020], pp. 15–36, https://zenodo.org/records/3751266 (accessed: 23 V 2020).
Google Scholar

Szady B., Wstęp, [in:] Metodologia tworzenia czasowo-przestrzennych baz danych dla rozwoju osadnictwa oraz podziałów terytorialnych, ed. B. Szady, [Warszawa 2020], pp. 3–11, https://zenodo.org/records/3751266 (accessed: 23 V 2020).
Google Scholar

Związek T., Kulicki P., Definicje typów jednostek osadniczych i administracyjnych, [in:] Metodologia tworzenia czasowo-przestrzennych baz danych dla rozwoju osadnictwa oraz podziałów terytorialnych, ed. B. Szady, [Warszawa 2020], pp. 437–454, https://zenodo.org/records/3751266 (accessed: 23 V 2020).
Google Scholar