Ekspozytury i wpływy Związku Młodzieży Polskiej „Zet” w okresie zaborów (1886–1914)

Przemysław Waingertner

doi:10.18778/1644-857X.16.01.03

Autor

Przemysław Waingertner Uniwersytet Łódzki, Wydział Filozoficzno-Historyczny, Instytut Historii, Katedra Historii Polski Najnowszej

DOI:

https://doi.org/10.18778/1644-857X.16.01.03

Słowa kluczowe:

historia Polski XIX–XX w., ruchy społeczne i polityczne na ziemiach polskich, Związek Młodzieży Polskiej „Zet”

Abstrakt

W 1886 r. na Uniwersytecie Warszawskim powstał tajny Związek Młodzieży Polskiej „Zet” (ZMP). W ciągu trzech dekad stał się on sprawnie zorganizowaną i działającą strukturą, mającą swoje placówki w ośrodkach akademickich, w których studiowali Polacy – na ziemiach polskich wszystkich trzech zaborów, w Rosji oraz w Europie Zachodniej. Program Związku wzywał młodzież do walki o niepodległą, zjednoczoną, demokratyczną, samorządną, sprawiedliwą społecznie oraz tolerancyjną Rzeczpospolitą. Członkowie ZMP, dążąc do wpływu na młodych Polaków, prowadzili działalność polegającą na zakładaniu i inspirowaniu związków akademickich, uczniowskich, młodzieży robotniczej i chłopskiej. Starali się również penetrować już istniejące struktury „dorosłego” społeczeństwa. Do grona tych organizacji należały: „Czerwona Róża”, „X”, „Pet”, Towarzystwa Tomasza Zana, Grupy Narodowe, Organizacja Młodzieży Narodowej, „Eleuzis”, Związek Towarzystw Polskich w Niemczech „Unitas”, Zjednoczenie Towarzystw Młodzieży Polskiej Zagranicą, Związek Młodzieży Rzemieślniczej, Narodowy Związek Robotniczy, Narodowy Związek Chłopski, Liga Oświaty Ludowej, Towarzystwo Oświaty Narodowej i Drużyny Bartoszowe. Poszerzały one wpływy ZMP.

Pobrania

Brak dostępnych danych do wyświetlenia.

Bibliografia

Biblioteka Narodowa w Warszawie: Rękopisy, akc. 16272, S. Szwedowski, „Materiały do Zetu (listy Ignacego Nowaka do S. Szwedowskiego)”. Rękopisy, akc. 16270, S. Szwedowski, „Pisma Organizacji Młodzieży Narodowej przed pierwszą wojną światową do 1914 oraz zbiór odezw tejże organizacji (od 1910 r.)”.
Google Scholar

Biblioteka Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu: Rękopisy, sygn. 15951 II, S. Szwedowski, „Początki pamiętnika po raz IV-ty”.
Google Scholar

Bielak J., Z odległości lat. Wspomnienia i sylwetki, Kraków 1979.
Google Scholar

Drużyny Bartoszowe 1908–1914, Lwów 1939.
Google Scholar

Drużyny Bartoszowe. Przykazania Drużyniaka, [b.m. i d.w.] [I i II].
Google Scholar

Kostrzewski J., Z mego życia. Pamiętnik, Wrocław 1970.
Google Scholar

Kułakowski M., Roman Dmowski w świetle listów i wspomnień, Dębogóra 2014.
Google Scholar

Kwiatek J., Nieznana korespondencja „ Eleuzis” na Górnym Śląsku, „Kwartalnik Opolski”,1988, nr 3–4, s. 89–123.
Google Scholar

Młynarski F., Wspomnienia, Warszawa 1971.
Google Scholar

Rose K., Wspomnienia berlińskie, Warszawa 1932.
Google Scholar

Statut Towarzystwa Drużyny Bartoszowe we Lwowie, Lwów 1908.
Google Scholar

Stebelski A., Zarzewie 1909–1915, [w:] Nasza walka o szkołę polską 1901–1917, red. B. Nawroczyński, t. I, Warszawa 1932, s. 187–201.
Google Scholar

Studnicki W., Z przeżyć i walk, Warszawa 1928.
Google Scholar

„Zarzewie” [jednodniówka z okazji zjazdu w 25-lecie „Zarzewia”, polskich drużyn strzeleckich i skautingu 1909–1934], red. I. Płażewski, Warszawa 1934.
Google Scholar

Zarzewie 1909–1920. Wspomnienia i materiały, oprac. A. Garlicka, Warszawa 1973.
Google Scholar

Aksamitek S., Generał Józef Haller. Zarys biografii politycznej, Katowice 1989.
Google Scholar

Bagiński H., U podstaw organizacji Wojska Polskiego 1908–1914, Warszawa 1935
Google Scholar

Baliński W., Człowiek w cieniu. Tadeusz Pełczyński. Zarys biografii, Kraków 1994.
Google Scholar

Biegański S., Idea państwowa w ruchu niepodległościowym w latach 1908–1914, „Niepodległość”, Londyn 1955, t. V, s. 84–93.
Google Scholar

Borkiewicz-Celińska A., Początki skautingu na ziemiach polskich, „Więź” 1978, nr 10, s. 81–90.
Google Scholar

Bujalski M., Związek im. Jana Kilińskiego (Narodowa Młodzież Robotnicza) 1901–1906, [Warszawa] 1930.
Google Scholar

Demel C., Z genezy Związku Młodej Polski w Wielkopolsce, „Studia i Materiały do Dziejów Wielkopolski i Pomorza” 1977, t. XII, z. 24, s. 158–163.
Google Scholar

Florczak I., Jędrzej Moraczewski. Socjalista, poseł, legionista. Z autonomicznej Galicji do niepodległej Polski, Łódź 2009.
Google Scholar

Gaj J., Główne nurty ideowe w ZHP w latach 1928–1939, Warszawa 1966.
Google Scholar

Garlicki A., Dylematy polityka, [w:] E. Kwiatkowski, Dysproporcje. Rzecz o Polsce przeszłej i obecnej, oprac. A. Garlicki, Warszawa 1989, s. 5–10.
Google Scholar

Garlicki A., Geneza Legionów. Zarys dziejów Komisji Tymczasowej Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych, Warszawa 1964.
Google Scholar

Garlicki A., Od maja do Brześcia, Warszawa 1985.
Google Scholar

Halczak B., Towarzystwo Tomasza Zana w latach 1899–1914, Zielona Góra 1996.
Google Scholar

Hillebrandt B., Polskie organizacje młodzieżowe XIX i XX wieku. Zarys historii, Warszawa 1986.
Google Scholar

Holzer J., Naprawiacze, zetowcy i Związek Patriotyczny, „Acta Universitatis Wratislaviensis” 1981, Historia 36, nr 543, s. 195–203.
Google Scholar

Jaruzelski J., Stanisław Cat-Mackiewicz 1896–1966. Wilno–Londyn–Warszawa, Warszawa 1994.
Google Scholar

Kalabiński S., Tych F., Czwarte powstanie czy pierwsza rewolucja. Lata 1905–1907 na ziemiach polskich, Warszawa 1969.
Google Scholar

Katelbach T., Zet, „Zeszyty Historyczne” [Paryż] 1968, z. 13, s. 3–54.
Google Scholar

Kiepurska H., Warszawa w rewolucji 1905–1907, Warszawa 1974.
Google Scholar

Kozłowski E., Wrzosek M., Dzieje oręża polskiego 1794–1938, Warszawa 1973.
Google Scholar

Lewandowski J., Polacy w Szwajcarii, [w:] Polacy w świecie. Polonia jako zjawisko społeczno-polityczne, cz. 2, red. A. Koprukowniak, W. Kucharski, Lublin 1986, s. 213–236.
Google Scholar

Markwicz A., 100 lat historii TTZ, Londyn 1975, s. 99.
Google Scholar

Massalski A., Generał Józef Haller wobec ruchu harcerskiego, [w:] Generał Józef Haller – patriota, żołnierz, wychowawca młodzieży, społecznik, Warszawa 2014, s. 22–35.
Google Scholar

Mikos S., Polacy na politechnice w Gdańsku w latach 1904–1939, Warszawa 1987.
Google Scholar

Monasterska, Narodowy Związek Robotniczy 1905–1920, Warszawa 1973.
Google Scholar

Nałęcz T., Eugeniusz Kwiatkowski, [w:] KSAP XX lat, red. H. Samsonowicz, Warszawa 2010, s. 125–144.
Google Scholar

Nowacki T.W., Szkic do dziejów Zetu, [w:] Zet w walce o niepodległość i budowę państwa. Szkice i wspomnienia, red. T.W. Nowacki, Warszawa 1996, s. 21–292.
Google Scholar

Nowacki T.W., Zet – ideowy kręgosłup ZPMD, [w:] Związek Polskiej Młodzieży Demokratycznej podczas II Rzeczypospolitej i II wojny światowej, red. J. Pietrusza, Kraków 1998, s. 30–38.
Google Scholar

Nowacki T.W., Zwycięska walka młodzieży o szkołę polską 1901–1917, „Niepodległość i Pamięć” 2007, nr 2, s. 37–91.
Google Scholar

Pauluk D., Program wychowania narodowego „młodych do młodych” na łamach czasopisma „Zarzewie” (1909–1914), „Polska Myśl Pedagogiczna” 2015, nr 1, s. 186–188.
Google Scholar

Potkański W., Ruch narodowo-niepodległościowy w Galicji przed 1914 rokiem, Warszawa 2002.
Google Scholar

Potkański W., Spór o oblicze ideowe polskiego skautingu przed pierwszą wojną światową, „Przegląd Historyczny” 2003, z. 4, s. 398–410.
Google Scholar

Potkański W., Zawiązanie, działalność oraz wystąpienie Związku Młodzieży Polskiej z Narodowej Demokracji w 1909 r. i utworzenie „niezależnego Zetu”, „Dzieje Najnowsze” 1998, nr 4, s. 3–20.
Google Scholar

Rakowski J., Zetowcy i piłsudczycy (1), „Zeszyty Historyczne” [Paryż] 1981, z. 54, s. 3–39.
Google Scholar

Ratajska K., Dziedzice filomatyzmu, Wrocław 1987.
Google Scholar

Roszkowski S., Komisja Robotnicza „Zetu”, „Niepodległość”, Warszawa 1933, t. VII, z. 3, s. 361–480.
Google Scholar

Samuś P., Walery Sławek. Droga do niepodległej Polski, Płock 2000, s. 356–357.
Google Scholar

Samuś P., Wasza kartka wyborcza jest silniejsza niż karabin, niż armata…. Z dziejów kultury politycznej na ziemiach polskich pod zaborami, Łódź 2013.
Google Scholar

Socha J., Czasopisma Związku Towarzystw Tomasza Zana, „Rocznik Historii Prasy Polskiej” 2002, z. 1, s. 59–68.
Google Scholar

Szews J., Filomaci pomorscy. Tajne związki młodzieży polskiej na Pomorzu Gdańskim w latach 1830–1920, Warszawa 1992.
Google Scholar

Szymiczek F., Stowarzyszenia akademickie polskiej młodzieży górnośląskiej we Wrocławiu 1863–1918, Wrocław–Warszawa–Kraków 1963.
Google Scholar

Ślaski K., Toruński proces filomatów pomorskich w 1901 roku, [w:] Filomaci pomorscy. Księga pamiątkowa Sesji Naukowej oraz Zjazdu Filomatów w Wejherowie w dniu 20 maja 1972 roku, oprac. J. Szews, Gdańsk 1975, s. 6–12.
Google Scholar

Tomasiewicz J., Rewolucja narodowa. Nacjonalistyczne koncepcje rewolucji społecznej w Drugiej Rzeczypospolitej, Warszawa 2012.
Google Scholar

Tusiński P.A., Narodowa Demokracja w guberni radomskiej w latach 1893–1907, [w:] Dziedzictwo rewolucji 1905–1907, red. A. Żarnowska i in., Warszawa–Radom 2007, s. 301–327.
Google Scholar

Tych F., Związek Robotników Polskich 1889–1892. Anatomia wczesnej organizacji robotniczej, Warszawa 1974.
Google Scholar

Walak M., Niepodległością naznaczeni. Z dziejów powstania i walk III Brygady Legionów Polskich 1915–1917, Bełchatów 2010.
Google Scholar

Wapiński R., Pokolenia Drugiej Rzeczypospolitej, Wrocław 1991.
Google Scholar

Wapiński R., Roman Dmowski, Lublin 1988.
Google Scholar

Wierusz A., Ruch niepodległościowy kształcącej się młodzieży b. zaboru pruskiego, [w:] Pamiętnik I Zjazdu Niepodległościowców byłej dzielnicy pruskiej w Poznaniu w dniu 14 I 1934 roku, Poznań 1935, s. 48–54.
Google Scholar

Wolna H., Komendant „Rakoczy”, Warszawa 1985.
Google Scholar

Wolsza T., Stowarzyszenie „Łączność” (1888–1893): u źródeł Ligi Narodowej, „Dzieje Najnowsze” 1987, nr 2, s. 3–35.
Google Scholar

Wołos M., „Ojczyźnie służy”. Damian Stanisław Wandycz (1892–1974), Bełchatów–Kraków–Warszawa 2015.
Google Scholar

Zackiewicz G., Syndykalizm w polskiej refleksji i rzeczywistości politycznej I połowy XX wieku, Kraków 2013.
Google Scholar

Zarys dziejów wojskowości polskiej w latach 1864–1939, red. P. Stawecki, Warszawa 1990.
Google Scholar