Wpływ wydm śródlądowych na ukształtowanie miejskich terenów zieleni na przykładzie wybranych miast środkowej Polski

Elżbieta Kobojek

doi:10.18778/1427-9711.22.03

Autor

Elżbieta Kobojek Uniwersytet Łódzki, Wydział Nauk Geograficznych, Instytut Zagospodarowania Środowiska i Polityki Przestrzennej https://orcid.org/0000-0002-9004-2241

DOI:

https://doi.org/10.18778/1427-9711.22.03

Słowa kluczowe:

wydmy śródlądowe, miasto, tereny zieleni, system przyrodniczy miasta, środkowa Polska

Abstrakt

Tereny zieleni są ważnym elementem w strukturze przestrzennej miasta. Niektóre formy rzeźby terenu miały duży wpływ na ich lokalizację i charakter, np. obszary zalewowe, torfowiska, stoki o dużym nachyleniu. W zasięgu wielu miast w nizinnej części Polski występują także liczne wydmy śródlądowe, które wyróżniają się piaszczystą budową, suchością podłoża i urozmaiconą rzeźbą. W artykule przedstawiono wpływ wydm śródlądowych na ukształtowanie systemu terenów zieleni w miastach. Wydmy śródlądowe w badanych miastach są porośnięte głównie przez lasy sosnowe. W zależności od położenia w przestrzeni miejskiej pełnią one różne funkcje, np. spacerowo-wypoczynkowe czy rekreacyjne. Wydmy wpływają także na układ terenów zieleni w miastach. Najczęściej kształtują układ plamowy i klinowy. Lasy sosnowe na wydmach nie są tak bogate biologicznie jak roślinność liściasta ukształtowana przez człowieka w parkach miejskich, ale są ważnym elementem systemu przyrodniczego miasta. Nie wymagają stosowania intensywnych zabiegów pielęgnacyjnych, w tym podlewania, co w okresie zmian klimatu jest bardzo ważne. Dodatkowo roślinność jest dostosowana do warunków abiotycznych, czyli wykształcony jest specyficzny ekosystem. Jest to zgodne z proekologicznym trendem w zakresie akceptacji i kreowania naturalnego krajobrazu w mieście, w celu zwiększenia odporności środowiska miejskiego i poprawy jakości życia ludzi oraz innych gatunków.

Pobrania

Brak dostępnych danych do wyświetlenia.

Bibliografia

Amati, M., 2008. Chapter I – Green belts: A twentieth-century planning experiment, [w:] Amati, M. (red.), Urban Green Belts in the Twenty-first Century. Ashgate Publishing, Aldershot, 1–17.
Google Scholar

Baliński, W., Gawlik, H., 1985. Szczegółowa Mapa Geologiczna Polski w skali 1:50 000, arkusz Zelów (699). Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.
Google Scholar

Baraniecka, M.D., 1975. Szczegółowa Mapa Geologiczna Polski, arkusz Otwock (561). Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.
Google Scholar

Baraniecka, M.D., 1982. Wydmy okolic Otwocka na tle budowy geologicznej. Biuletyn Instytutu Geologicznego 337: 5–32.
Google Scholar

Bayulken, B., Huisingh, D., Fisher, P.M.J., 2021. How are nature based solutions helping in the greening of cities in the context of crises such as climate change and pandemics? A comprehensive review. Journal of Cleaner Production 288: 5. https://doi.org/10.1016/j.jclepro.2020.125569
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1016/j.jclepro.2020.125569

Biskup, M. (red.), 1998. Toruń i miasta ziemi chełmińskiej na rysunkach Jerzego Fryderyka Steinera z pierwszej połowy XVIII wieku (tzw. Album Steinera). Toruń.
Google Scholar

Bolund, P., Hunhammar, S., 1999. Ecosystem Services in Urban Areas. Ecological Economics 29: 293–301.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1016/S0921-8009(99)00013-0

Bożętka, B., 2008. Systemy zieleni miejskiej w Polsce – ewolucja i problemy kształtowania. Problemy Ekologii Krajobrazu 22: 49–63.
Google Scholar

Brookes, J., 1996. Projektowanie ogrodów. Wiedza i Życie, Warszawa.
Google Scholar

Chojecka, A., 2014. Znaczenie terenów zielonych w przestrzeni publicznej oraz ich wpływ na jakość życia miejskiego. Rynek – Społeczeństwo – Kultura 1: 48–54.
Google Scholar

Cieszewska, A., 2019. Green belts. Zielone pierścienie wielkich miast. SEDNO Wydawnictwo Akademickie, Warszawa, 293.
Google Scholar

Czarnecki, W., 1964. Planowanie miast i osiedli. t. VI, PWN, Warszawa–Poznań.
Google Scholar

Czarnecki, A., Lewandowska-Czarnecka, A., 2011. Powiązania wody i zieleni w mieście: różne tradycje i podejścia, [w:] Kosmala, M. (red.), Miasta wracają nad wodę. Polskie Zrzeszenie Inżynierów i Techników Sanitarnych, Oddział Toruń, Toruń, 217–234.
Google Scholar

Czerwieniec, M., Lewińska, J., 1996. Zieleń w mieście. Instytut Gospodarki Przestrzennej i Komunalnej, Warszawa.
Google Scholar

Di Martire, D., De Rosa, M., Pesce, V., Santangelo, M.A., Calcaterra, D., 2012. Landslide hazard and land management in high-density urban areas of Campania region, Italy. Natural Hazards Earth System Sciences 12: 905–926.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.5194/nhess-12-905-2012

Donovan, R., Owen, S., Hewitt, N., MacKenzie, R., Brett, H., 2011. The Development of an Urban Tree Air Quality Score (UTAQS): Using the West Midlands, UK Conurbation as a Case Study. VDM Verlag Dr. Müller, Düsseldorf.
Google Scholar

Endlicher, W., 2011. Introduction: From Urban Nature Studies to Ecosystem Services, [w:] Endlicher, W. (red.), Perspectives in Urban Ecology. Springer, Berlin, Heidelberg. https://doi.org/10.1007/978-3-642-17731-6_1
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1007/978-3-642-17731-6_1

Fuad-Luke, A., 2004. The eco-design handbook. Thames & Hudson, London.
Google Scholar

Gadomska, W., Wasylik, W., 2018. Analiza terenów zieleni miejskiej w uzdrowisku Ciechocinek. Space & Form. Przestrzeń i forma 34: 163–178.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.21005/pif.2018.34.C-04

Galon, R., 1958. Z problematyki wydm śródlądowych w Polsce, [w:] Galon, R. (red.), Wydmy śródlądowe Polski. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa, 13–31.
Google Scholar

Gierańczyk, W., 2006. Dzielnice rezydencjonalne w przestrzeni Torunia. Biuletyn KPZK PAN 227: 68–89.
Google Scholar

Guarino, P., Nisio, S., 2012. Anthropogenic sinkholes in the territory of the city of Naples. Journal of Physics and Chemistry of the Earth 49: 92–102.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1016/j.pce.2011.10.023

Haber, Z., Urbański, P., 2010. Kształtowanie terenów zieleni z elementami ekologii. Wydawnictwo Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu, Poznań.
Google Scholar

Jakubowski, K., 2015. "Piękno nieoczywiste". Rola miejskich nieużytków w kształtowaniu nowej kategorii parków miejskich. Przestrzeń i Forma 24/2: 145–162.
Google Scholar

Jezierski, J., 2000. Szczegółowa Mapa Geologiczna Polski, arkusz Aleksandrów Kujawski (361). Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.
Google Scholar

Kabisch, N., Frantzeskaki, N., Hansen, R., 2022. Principles for urban nature-based solutions. Ambio 51: 1388–1401. https://doi.org/10.1007/s13280-021-01685-w
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1007/s13280-021-01685-w

Kaliszuk, E., 2005. Funkcje systemu przyrodniczego miasta w kształtowaniu warunków środowiska przyrodniczego na przykładzie Warszawy. Prace i Studia Geograficzne 36: 35–47.
Google Scholar

Kłopotowski, M., 2016. Klasyfikacje i zadania terenów zieleni we współczesnym mieście. Teka Komisji Architektury, Urbanistyki i Studiów Krajobrazowych 12 (4): 7–25.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.35784/teka.1522

Kobojek, E., Kobojek, S., 2021. Wydmy śródlądowe – środowisko przyrodnicze i działalność człowieka na przykładzie regionu łódzkiego. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/8220-427-8

Kondracki, J., 1998. Geografia regionalna Polski. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Google Scholar

Konijnendijk, C.C., 2005. New Perspectives for Urban Forests: Introducing Wild Woodlands, [w:] Kowarik, I., Körner, S. (red.), Wild Urban Woodlands. Springer, Berlin, Heidelberg. https://doi.org/10.1007/3-540-26859-6_2
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1007/3-540-26859-6_2

Korzeniak, G., Słysz, K., 2011. Planowanie przestrzenne miast – zagadnienia środowiska przyrodniczego, [w:] Korzeniak, K. (red.), Zintegrowane planowanie rozwoju miast. Instytut Rozwoju Miast, Kraków, 164–176.
Google Scholar

Koster, E.A., 2009. The „European Aeolian Sand Belt”: Geoconservation of Drift Sand Landscapes. Geoheritage 1: 93–110.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1007/s12371-009-0007-8

Kowarik, I., 2005. Wild Urban Woodlands: Towards a Conceptual Framework, [w:] Kowarik, I., Körner, S. (red.), Wild Urban Woodlands. Springer, Berlin, Heidelberg. https://doi.org/10.1007/3-540-26859-6_1
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1007/b138211

Kozłowska, M., Kozłowski, I., 1992. Szczegółowa Mapa Geologiczna Polski, arkusz Bydgoszcz Wschód (319). Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.
Google Scholar

Kożuchowski, K., 2011. Klimat Polski. Nowe spojrzenie. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Google Scholar

Lis, A., 1998. Miejskie parki nadrzeczne – wpływ uwarunkowań siedliskowych na rozwiązania kompozycyjne, [w:] Krajobraz dolin rzecznych po katastrofie. Międzynarodowa konferencja naukowa, Kraków, 187–190.
Google Scholar

Łakomy, K., 2010. Genius loci w sztuce ogrodowej (aspekty historyczne i współczesne). Czasopismo Techniczne. Architektura 107, 5-A: 5–11.
Google Scholar

Łukasiewicz, A., Łukasiewicz, S., 2006. Rola i kształtowanie zieleni miejskiej. Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań.
Google Scholar

Łyczewska, J., 1975. Szczegółowa Mapa Geologiczna Polski, arkusz Ciechocinek (362). Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.
Google Scholar

Manikowska, B., 1985. O glebach kopalnych, stratygrafii i litologii wydm Polski Środkowej. Acta Geographica Lodziensia 52.
Google Scholar

Molewski, P., 2015. Pierwotne cechy rzeźby terenu, powierzchniowej budowy geologicznej i stosunków wodnych obszaru Zespołu Staromiejskiego w Toruniu i jego bliskich przedmieść na podstawie analizy geoprzestrzennej. Archaeologia Historica Polona 23: 281–307.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.12775/AHP.2015.012

Molewski, P., Weckwerth, P., 2018. Szczegółowa Mapa Geologiczna Polski, arkusz Toruń (321). Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.
Google Scholar

Moszkowicz, Ł., Krzeptowska-Moszkowicz, I., 2010. Naturalne obszary w krajobrazie zachowane dzięki ich genius loci, czyli geniuszowi samej przyrody. Czasopismo Techniczne. Architektura 107, 5-A: 39–46.
Google Scholar

Nilon, C.H., Aronson, M.F.J., Cilliers, S.S., Dobbs, C., Frazee, L.J., Goddard, M.A., O’Neill, K.M., Roberts, D., Stander, E.K., Werner, P., Winter, M., Yocom, K.P., 2017. Planning for the Future of Urban Biodiversity: A Global Review of City-Scale Initiatives. BioScience 67: 332–342.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1093/biosci/bix012

Nita, J., Nita, M., 2015. Walory geologiczne i geoturystyczne Myszkowa. Acta Geographica Silesiana 20: 23–37.
Google Scholar

Nowaczyk, B., 1986. Eolian cover sands in Central-West Poland. Quaestiones Geographicae 3: 57–77.
Google Scholar

Pancewicz, A., 2004. Rzeka w krajobrazie miasta. Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, Gliwice.
Google Scholar

Passendorfer, E., Wilczyński, A., 1961. Przewodnik geologiczny po Kujawach i Pomorzu. Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa.
Google Scholar

Petley, D., 2010. Landslides hazards, [w:] Alcántara-Ayala, I.A., Goudie, A. (red.), Geomorphological hazards and disaster prevention. Cambridge University Press, Cambridge, 63–73.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1017/CBO9780511807527.006

Portal, C., Kerguillec, R., 2018. The Shape of a City: Geomorphological Landscapes, Abiotic Urban Environment, and Geoheritage in the Western World: The Example of Parks and Gardens. Geoheritage 1: 67–78. https://doi.org/10.1007/s12371-017-0220-9
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1007/s12371-017-0220-9

Pregitzer, C.C., Ashton, M.S., Charlop-Powers, S., D'Amato, A.W., Frey, B.R., Gunther, B., Hallett, R.A., Pregitzer, K.S., Woodall, C.W., Bradford, M.A., 2019. Defining and assessing urban forests to inform management and policy. Environmental Research Letters 14, 8, 085002. https://doi.org/10.1088/1748-9326/ab2552
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1088/1748-9326/ab2552

Przewoźniak, M., 2002. Kształtowanie środowiska przyrodniczego miast. Przykłady z regionu gdańskiego. Wydział Architektury, Politechnika Gdańska, Gdańsk.
Google Scholar

Przewoźniak, M., 2005. Teoretyczne aspekty przyrodniczej rewitalizacji miast: Ku metodologii zintegrowanej rewitalizacji urbanistyczno-przyrodniczej. Teka Komisji Architektury, Urbanistyki i Studiów Krajobrazowych 1: 25–34.
Google Scholar

Rall, E., Bieling, C., Zytynska, S., Haase, D., 2017. Exploring city-wide patterns of cultural ecosystem service perceptions and use. Ecological Indicators 77: 80–95.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1016/j.ecolind.2017.02.001

Riksen, M., Ketner-Oostra, R., van Turnhout, C., Nijssen, M., Goossens, D., Jungerius, P.D., Spaan, W., 2006. Will we lose the last active inland drift sands of Western Europe? The origin and development of the inland drift-sand ecotype in the Netherlands. Landscape Ecology 21: 431–447.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1007/s10980-005-2895-6

Rink, D., Emmrich, R., 2005. Surrogate Nature or Wilderness? Social Perceptions and Notions of Nature in an Urban Context, [w:] Kowarik, I., Körner, S. (red.), Wild Urban Woodlands. Springer, Berlin, Heidelberg, 67–80.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1007/3-540-26859-6_4

Roy, S., Byrne, J., Pickering, C., 2012. A systematic quantitative review of urban tree benefits, costs, and assessment methods across cities in different climatic zones. Urban Foresty & Urban Greening 11: 351–363.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1016/j.ufug.2012.06.006

Różycki, F., Kluczyński, S., 1966. Szczegółowa Mapa Geologiczna Polski, arkusz Łódź Zachód (M34-3D). Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.
Google Scholar

Rutkowski, L., 2018. Wybrane obserwacje nad wzajemnym wpływem zieleni, zanieczyszczeń powietrza i innych elementów środowiska w Toruniu i sąsiednich miastach, [w:] Kosmala, M. (red.), Tereny zieleni w ochronie powietrza. Polskie Zrzeszenie Inżynierów i Techników Sanitarnych, Toruń, 151–157.
Google Scholar

Salvati, L., Ranalli, F., Carlucci, M., Ippolito, A., Ferrara, A., Corona, P., 2017. Forest and the city: A multivariate analysis of peri-urban forest land cover patterns in 283 European metropolitan areas. Ecological Indicators 73: 369–377.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1016/j.ecolind.2016.09.025

Sanderson, E.W., 2009. Mannahatta: A natural history of New York City. Abrams, New York.
Google Scholar

Stala, Z., 1978. Warunki geomorfologiczne wybranych miast a ich struktura przestrzenna. Wydawnictwa Akcydensowe, Warszawa.
Google Scholar

Szponar, A., 2003. Fizjografia urbanistyczna. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Google Scholar

Szulczewska, B., Kaftan, J. (red.), 1996. Kształtowanie systemu przyrodniczego miasta. Instytut Gospodarki Przestrzennej i Komunalnej, Warszawa.
Google Scholar

Szulczewska, B., Kaliszuk, E., 2005. Koncepcja systemu przyrodniczego miasta: geneza, ewolucja i znaczenie praktyczne. Teka Komisji Architektury, Urbanistyki i Studiów Krajobrazowych PAN, Lublin 1: 7–24.
Google Scholar

Tomczak, A., 1989. Ewolucja doliny dolnej Wisły w ostatnich 15 tysiącach lat i jej związek ze zmianami poziomu Bałtyku w świetle badań w Kotlinie Toruńskiej. Studia i Materiały Oceanologiczne 56: 209–221.
Google Scholar

Tomiałojć, L., 2005. Problem występowania dzikich zwierząt w obrębie zieleni miejskiej, [w:] Oleksiejuk, E., Piotrowiak, J. (red.), Zieleń miejska – Naturalne bogactwo miasta. Zasady gospodarowania i ochrona. Wydawnictwo Polskie Zrzeszenie Inżynierów i Techników Sanitarnych, Toruń, 155–168.
Google Scholar

Twardy, J., 2008. Transformacja rzeźby centralnej części Polski Środkowej w warunkach antropopresji. Wydawnictwo UŁ, Łódź.
Google Scholar

Weckwerth, P., 2010. Evolution of the Toruń Basin in the Late Weichselian. Landform Analysis 14: 57–84.
Google Scholar

Wrotek, K., 1988. Szczegółowa Mapa Geologiczna Polski, arkusz Rzeczkowo (320). Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.
Google Scholar

Wysocki, C., 2008. Miasto jako specyficzne środowisko życia roślinności. Nuka Przyroda Technologie, 2, 4, #25. https://www.npt.up-poznan.net
Google Scholar

Zimny, H., 2005. Ekologia miasta. Agencja Reklamowo-Wydawnicza A. Grzegorczyk, Warszawa.
Google Scholar

Ziomek, J., 1992. Szczegółowa Mapa Geologiczna Polski, arkusz Bełchatów (700). Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.
Google Scholar