Morfogeneza i przemiany układu ruralistycznego wsi Wielenin

Monika Cepil; Tomasz Figlus

doi:10.18778/2299-8403.08.02

Autor

Monika Cepil Uniwersytet Łódzki, Wydział Nauk Geograficznych, Katedra Geografii Politycznej, Historycznej i Studiów Regionalnych, 90-142 Łódź, ul. Kopcińskiego 31
Tomasz Figlus Uniwersytet Łódzki, Wydział Nauk Geograficznych, Katedra Geografii Politycznej, Historycznej i Studiów Regionalnych, 90-142 Łódź, ul. Kopcińskiego 31

DOI:

https://doi.org/10.18778/2299-8403.08.02

Słowa kluczowe:

Wielenin, geografia historyczna, morfogeneza, wieś, przemiany przestrzenne, osadnictwo

Abstrakt

Artykuł prezentuje wyniki badań poświęconych morfogenezie i rozwojowi układu ruralistycznego wsi Wielenin w gminie Uniejów. Analiza geograficzno-historyczna objęła również próbę identyfikacji reliktów dawnych struktur przestrzennych osadnictwa we współczesnym krajobrazie kulturowym. Na potrzeby artykułu przeprowadzono kwerendę materiałów źródłowych, w tym historycznych zasobów kartograficznych, zgromadzonych w Archiwum Głównym Akt Dawnych w Warszawie oraz Archiwum Państwowym w Łodzi. W pierwszej części artykułu dokonano analizy morfologicznej wsi na tle dziejów osadnictwa w okresie średniowiecza i epoce nowożytnej. W kolejnej części przedstawiono rozwój układu ruralistycznego Wielenina od początku XIX w. do 1945 r. Finalna część artykułu obejmuje rozważania dotyczące współczesnej struktury przestrzennej wsi oraz stopnia zachowania pierwotnych form rozplanowania.

Bibliografia

Archiwum Archidiecezjalne w Gnieźnie, Archiwum Kapituły Metropolitarnej, Inwentarz dóbr całego arcybiskupstwa gnieźnieńskiego spisany przez ks. Ignacego Nepomucena Bardzińskiego, sygn. 155.
Google Scholar

Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie, Zbiór kartograficzny, Plan gruntów probostwa we wsi Wielenin w powiecie tureckim, sygn. 555–30.
Google Scholar

Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie, Zbiór kartograficzny, Plan pomiarowy kolonii Wielenin w majoracie Uniejów, Sygn. 184–2.
Google Scholar

Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie, Zbiór kartograficzny, Plan probostwa Wielenin, sygn. 317–124.
Google Scholar

Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie, Zbiór kartograficzny, Plan wsi i gruntów folwarcznych w Wieleninie, 1838 r., sygn. 249–9, ark. 3.
Google Scholar

Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie, Zbiór kartograficzny, Plan wsi Wielenin, 1839 r., sygn. 185–1, ark. 45.
Google Scholar

Archiwum Państwowe w Łodzi, Okręgowy Urząd Ziemski w Piotrkowie, Sprawa parcelacji majątku państwowego Wielenin gmina Kościelnica, sygn. 572.
Google Scholar

Archiwum Państwowe w Łodzi, Okręgowy Urząd Ziemski w Piotrkowie, W sprawie parcelacji łąk Zieleń tzw. część majątku Wielenin wieś Zieleń gm. Kościelnica tom I, sygn. 571.
Google Scholar

Archiwum Państwowe w Łodzi, Urząd Gubernialny Kaliski do Spraw Włościańskich, sygn. 964.
Google Scholar

Karte von Südpreußen, David Gilly, Cron, Langner, 1793−1796, 1:50 000, Preussischer Kulturbesitz − Staatsbibliothek zu Berlin, sygn. Kart N 14431, ark. 47, fotokopia w Pracowni Atlasu Historycznego Instytutu Historii PAN.
Google Scholar

Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski, t. 3, wyd. I. Zakrzewski, Poznań 1879, nr 1354.
Google Scholar

Łaski J., Liber beneficiorum archidiecezji gnieźnieńskiej, wyd. J. Łukowski, t. 1, Gniezno 1880.
Google Scholar

Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym opisana przez Adolfa Pawińskiego, t. 2: Wielkopolska, [w:] Źródła Dziejowe, t. 13, Warszawa 1883, s. 233.
Google Scholar

Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej, województwo łódzkie, t. II, Warszawa 1925.
Google Scholar

Tabella miast, wsi i osad Królestwa Polskiego z wyrażeniem ich położenia i ludności alfabetycznie ułożona, t. 2, Warszawa 1827.
Google Scholar

Topograficzeskaja Karta Carstwa Polskago, 1839–[1843], 1:126 000, Kol. II Sek. IV, Centralna Biblioteka Geografii i Ochrony Środowiska Instytutu Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN, sygn. C.542.
Google Scholar

Visitationes bonorum archiepiscopatus necnon capituli Gnesnensis saeculi, wyd. B. Ulanowski, Kraków 1920.
Google Scholar

Baranowski B., Rozwój gospodarki folwarczno-pańszczyźnianej w województwie łęczyckim i wschodniej części województwa sieradzkiego do połowy XVII wieku, „Zeszyty Naukowe UŁ” 1955, Ser. 1, z. 1.
Google Scholar

Cepil M., Figlus T., Geneza majoratu i stosunki osadnicze w dobrach rodziny Tollów pod Uniejowem, ,,Biuletyn Uniejowski” 2017, t. 6, s. 91–107.
Google Scholar

Cepil M., Figlus T., Parcelacje wsi w okresie międzywojennym i jej reperkusje osadnicze na przykładzie folwarków Orzeszków, Wielenin i Zieleń, ,,Biuletyn Uniejowski” 2018, t. 7, s. 29–45.
Google Scholar

Figlus T., Rozwój osadnictwa wiejskiego w kluczu uniejowskim dóbr arcybiskupów gnieźnieńskich, „Biuletyn Uniejowski” 2016, t. 5, s. 5–28.
Google Scholar

Figlus T., The Past and Present of Historical Morphology of Rural and Urban Forms in Poland, “Studia Geohistorica” 2018, t. 6, s. 149–168.
Google Scholar

Figlus T., Zróżnicowanie morfogenetyczne wsi na obszarze gminy Uniejów, ,,Biuletyn Uniejowski” 2014, t. 3, s. 85–110.
Google Scholar

Grabarczyk T., Kowalska-Pietrzak A., Szymczak J., Uniejowskie strony. Karty z przeszłości odległej, nieznanej i bliskiej gminy Uniejów, Urząd Miasta Uniejów, Łódź–Uniejów 2008.
Google Scholar

Groniowski K., Uwłaszczenie chłopów w Polsce, Warszawa 1976.
Google Scholar

Myszkorowska-Olczyk G., Zespoły folwarczne na terenie gminy Uniejów, ,,Biuletyn Uniejowski” 2013, t. 2, s. 93–112.
Google Scholar

Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, wyd. B. Chlebowski, F. Sulimierski, W. Walewski, t. 8, Warszawa 1887.
Google Scholar

Szulc H., Geografia historyczna osadnictwa wiejskiego w Polsce – kierunki i metody badań oraz perspektywy na przyszłość, „Przegląd Geograficzny” 2003, t. 75, nr 3, s. 335–349.
Google Scholar

Szulc H., Morfogeneza osiedli wiejskich w Polsce, „Prace Geograficzne” 1995, nr 163.
Google Scholar

Szulc H., Osadnictwo wiejskie Polski w pracach geograficzno-historycznych w latach 1918–1993, [w:] Liszewski S. (red.), Geografia osadnictwa i ludności w niepodległej Polsce. Lata 1918–1993, t. II, Kierunki badań naukowych, Polskie Towarzystwo Geograficzne, Łódź 1994, s.77–92.
Google Scholar

Topolski J., Gospodarstwo wiejskie w dobrach arcybiskupstwa gnieźnieńskiego od XVI do XVIII wieku, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Poznań 1958.
Google Scholar

Topolski J., Rozwój latyfundium arcybiskupstwa gnieźnieńskiego od XVI do XVIII w., Poznań 1955.
Google Scholar

Warężak J., Rozwój uposażenia arcybiskupstwa gnieźnieńskiego w średniowieczu z uwzględnieniem stosunków gospodarczych w XIV i XV w., Lwów 1929.
Google Scholar

Zajączkowski S.M., Początki folwarku w ziemiach łęczyckiej i sieradzkiej (do początków XVI w.), „Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych” 1970, t. 31, s. 1–43.
Google Scholar