Zróżnicowanie morfogenetyczne wsi na obszarze gminy Uniejów
DOI:
https://doi.org/10.18778/2299-8403.03.06Słowa kluczowe:
gmina Uniejów, morfogeneza wsi, wsie średniowieczne, wsie nowożytne, jednostki osadnicze z XIX w., analiza materiałów kartograficznychAbstrakt
This article presents the results of research relating to the morphogenesis of the villages in the community of Uniejów. This work is an attempt to apply retrogressive methods to clarify the process of formation and development of layouts of villages and identify the historical relics of rural forms in contemporary cultural landscape of analyzed area. The study included irregular early medieval villages, regular villages that have passed the regulations associated with the location under the German law in the Middle Ages, the villages from the period of development of the manorial economy, villages from the modern period connected with Dutch settlement, and the villages formed as a result of the process of spatial reorganization in the nineteenth century. Development of rural forms in the community of Uniejów was the result of natural, legal, ownership and socio-agrarian influences. In the early Middle Ages one can identify the irregular layouts in the form of a road villages, an oval and multi-road villages. The process of location under the German law brought the development of settlement forms in the shape of large, regular street and oval villages. In the modern period one can identify the manorial forms as morphological elements closely connected with villages of older origin or the manorial forms as an autonomous settlement units. It is also characteristic that one can recognize many hamlets formed on the basis of division of property. In the late eighteenth and early nineteenth century in the studied area one can identify a couple of row villages inhabited by German population. Significant changes in the settlement network of community of Uniejów took place in the nineteenth century. The processes of regulation and parceling-out implicated the formation of new settlement units in the form of row villages with stripes fields and scattered villages with block layout of the fields.
Bibliografia
Brzeziny, plan wsi z 1837 r., AGAD, Zbiór kartograficzny, sygn. 185-1, ark. 20.
Google Scholar
Człopy, plan wsi z 1839 r., AGAD, Zbiór kartograficzny, sygn. 185-1, ark. 11.
Google Scholar
Karte von Südpreußen, D. Gilly, Cron, Langner, 1793–1796, Preussischer Kulturbesitz − Staatsbibliothek zu Berlin, sygn. Kart N 14431, fotokopie w IH PAN.
Google Scholar
Kościelnica, plan wsi z 1839 r., AGAD, Zbiór kartograficzny, sygn. 185-1, ark. 16.
Google Scholar
Ostrowsko, plan wsi z 1861 r., AGAD, Zbiór kartograficzny, sygn. 184-4.
Google Scholar
Spicymierz, plan wsi z 1804 r., AGAD, Zbiór kartograficzny, sygn. 344-4.
Google Scholar
Spicymierz Kolonia, plan wsi z 1861 r., AGAD, Zbiór kartograficzny, sygn. 204-15.
Google Scholar
Wieścice, plan wsi z 1863 r., AGAD, Zbiór kartograficzny, sygn. 184-4.
Google Scholar
Zieleń, plan wsi z 1848 r., AGAD, Zbiór kartograficzny, sygn. 185-1, ark. 15.
Google Scholar
Codex diplomaticus et commemorationum Masoviae generalis. Zbiór ogólny przywilejów i spominków mazowieckich, t. 1, wyd. J. K. Kochanowski, Warszawa 1919.
Google Scholar
Gall Anonim, Cronica et gesta ducum sive principium Polonorum, II, wyd. K. Maleczyński, Kraków 1952.
Google Scholar
Kodeks dyplomatyczny Polski, t. 1, wyd. L. Rzyszczewski, A. Muczkowski, A. Z. Helcel, Warszawa 1847; t. 2, wyd. L. Rzyszczewski, A. Muczkowski, cz. 1−2; t. 3, wyd. L. Rzyszczewski, A. Muczkowski, J. Bartoszewicz; t. 4, wyd. M. Bobowski, Warszawa 1847–1858.
Google Scholar
Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski, t. I–IV, wyd. I. Zakrzewski, Poznań 1877–1881; t. V, wyd. F. Piekosiński, Poznań 1908; t. VI–X, wyd. t. VI: A. Gąsiorowski, H. Kowalewicz; t. VII: A. Gąsiorowski, R. Walczak; t. VIII–X: A. Gąsiorowski, T. Jasiński, Warszawa–Poznań 1982–1993.
Google Scholar
Łaski J., Liber beneficiorum archidiecezji gnieźnieńskiej, wyd. J. Łukowski, t. 1−2, Gniezno 1880−1881.
Google Scholar
Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym opisana przez Adolfa Pawińskiego, t. 2: Wielkopolska, [w:] Źródła Dziejowe, t. 13, Warszawa 1883.
Google Scholar
Tabella miast, wsi, osad Królestwa Polskiego z wyrażeniem ich położenia i ludności, t. 1−2, Warszawa 1827.
Google Scholar
Topograficzeskaja Karta Carstwa Polskago, s. l, ca 1863, 1:126 000, Centralna Biblioteka Geografii i Ochrony Środowiska Instytutu Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN, sygn. C 609.
Google Scholar
Visitationes bonorum archiepiscopatus necnon capituli Gnesnensis saeculi XVI, wyd. B. Ulanowski, Kraków 1920.
Google Scholar
Baranowski B., Gospodarstwo chłopskie i folwarczne we wschodniej Wielkopolsce w XVIII wieku, Warszawa 1958.
Google Scholar
Baranowski B., Rozwój gospodarki folwarczno-pańszczyźnianej w województwie łęczyckim i wschodniej części województwa sieradzkiego do połowy XVII wieku, „Zeszyty Naukowe UŁ”, Ser. 1, z. 1, 1955.
Google Scholar
Chmielowska A., Badania nad wczesnośredniowiecznym osadnictwem grodowym i jego wiejskim zapleczem na obszarze Polski Środkowej, „Acta Universitatis Lodziensis”, Ser. 1, Nauki Humanistyczno-Społeczne, z. 36, 1979.
Google Scholar
Chmielowska A., Osadnictwo w Polsce środkowej w okresie od połowy X do połowy XIII w., „Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego w Łodzi. Seria Archeologiczna”, nr 22, 1975.
Google Scholar
Figlus T., Układy przestrzenne wsi folwarcznych w Polsce. Typy morfogenetyczne i ochrona dziedzictwa ruralistycznego, [w:] W. Wysota i in. (red), Rozwój zrównoważony regionów Polski, Toruń 2011.
Google Scholar
Figlus T., Z badań na rozwojem osadnictwa i morfogenezą wsi olęderskich w Polsce, [w:] Badania podstawowe i aplikacyjne w naukach geograficznych, red. L. Kasprzak, Poznań 2009.
Google Scholar
Głosek M., Badania nad grodzisku w Smulsku i osadzie w Boleszczynie, „Sprawozdania Archeologiczne”, t. 21, 1969.
Google Scholar
Goldberg J., Osadnictwo olęderskie w dawnym województwie łęczyckim i sieradzkim, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Łódzkiego”, Ser. I, Nauki Humanistyczno-Społeczne, z. 5, 1957.
Google Scholar
Grabarczyk T., Kowalska-Pietrzak A., Szymczak J., Uniejowskie strony. Karty z przeszłości odległej, nieznanej i bliskiej gminy Uniejów, Łódź−Uniejów 2008.
Google Scholar
Kamińska J., Grody Polski środkowej w organizacji wczesnopaństwowej, „Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi. Seria Archeologiczna”, nr 18, 1971.
Google Scholar
Kamińska J., Grody wczesnośredniowieczne ziem Polski środkowej na tle osadnictwa, Łódź 1953.
Google Scholar
Kamińska J., Przyczynki do osadnictwa wiejskiego z V−X w. n.e. na terenach Polski środkowej, „Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego w Łodzi. Seria Archeologiczna”, nr 2, 1957.
Google Scholar
Kamler M., Folwark szlachecki w Wielkopolsce w latach 1580–1655, Warszawa 1976.
Google Scholar
Koter M., Fizjonomia, morfologia i morfogeneza miasta. Przegląd rozwoju oraz próba uściślenia pojęć, „Zeszyty Naukowe UŁ”, Ser. 2, Nauki Matematyczno-Przyrodnicze, z. 55, Łódź 1974.
Google Scholar
Kulesza M., Rozwój przestrzenny miasta, [w:] Uniejów. Dzieje miasta, red. J. Szymczak, Uniejów−Łódź 1995.
Google Scholar
Myszkorowska-Olczyk G., Zespoły folwarczne na terenie gminu Uniejów, „Biuletyn Uniejowski”, t. 2, 2013.
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.18778/2299-8403.02.07
Nadolski A., Spicymierz nad Wartą – średniowieczny zespół osadniczy, „Archeologia Polski”, t. X, z. 2, 1966.
Google Scholar
Nowak T., Ze studiów nad rozwojem osadnictwa w ziemi łęczyckiej w czasach Władysława Jagiełły, „Przegląd Nauk Historycznych”, R. 2, nr 1(3), 2003.
Google Scholar
Nowakowski A., Wieczorek J., Sprawozdanie z badań wykopaliskowych na osadzie wczesnośredniowiecznej w Wieścicach, pow. Poddębice, w 1964 r., „Sprawozdania Archeologiczne”, t. 19, 1967.
Google Scholar
Poklewski T., Spicymierska włość grodowa w średniowieczu: obraz gospodarczy, Łódź 1975.
Google Scholar
Poklewski T., Próba archeologiczna rekonstrukcji włości średniowiecznej. Spicymierz nad Wartą, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, nr 3, 1971.
Google Scholar
Rusiński W., Drogi rozwojowe folwarku szlacheckiego, „Przegląd Historyczny”, z. 2, 1956.
Google Scholar
Rutkowski J., Co to były folwarki w dawnej Polsce, [w:] Wieś europejska późnego feudalizmu, red. J. Rutkowski, Warszawa 1986.
Google Scholar
Sikora J., Polska Centralna we wczesnym średniowieczu w świetle badań archeologicznych i osadniczych, „Slavia Antiqua, t. 48, 2007.
Google Scholar
Sikora J., Ziemie centralnej Polski we wczesnym średniowieczu. Studium archeologiczno-osadnicze, Łódź 2009.
Google Scholar
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. I−XVI, wyd. B. Chlebowski, F. Sulimierski, W. Walewski, Warszawa 1880−1902.
Google Scholar
Szulc H., Morfogeneza osiedli wiejskich w Polsce, „Prace Geograficzne”, nr 163, Wrocław 1995.
Google Scholar
Tkocz J., Organizacja przestrzenna wsi w Polsce, „Prace Naukowe UŚ”, nr 1734, Katowice 1998.
Google Scholar
Topolski J., Rozwój latyfundium arcybiskupstwa gnieźnieńskiego od XVI do XVIII w., Poznań 1955.
Google Scholar
Wachowiak B., Z badań nad genezą gospodarki folwarczno-pańszczyźnianej, „Studia i Materiały do Dziejów Wielkopolski i Pomorza”, t. 3, z. 2, 1957.
Google Scholar
Woźniak K. P., Niemieckie osadnictwo wiejskie między Prosną a Pilicą i Wisłą od lat 70. XVIII wieku do 1866 r. Proces i jego interpretacje, Łódź 2013.
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.18778/7525-960-5
Wyczański A., Geneza i rozwój gospodarki folwarczno-pańszczyźnianej, [w:] Zarys historii gospodarstwa wiejskiego, t. II, red. B. Baranowski i J. Topolski, Warszawa 1964.
Google Scholar
Zajączkowski S., Zajączkowski S. M., Materiały do słownika geograficzno-historycznego dawnych ziem łęczyckiej i sieradzkiej do 1400 roku, cz. 2, Łódź 1970.
Google Scholar
Zajączkowski S. M., O lokacjach wsi na prawie niemieckim w Łęczyckiem i Sieradzkiem od końca XIV do początków XVI wieku, Łódź 1974.
Google Scholar
Zajączkowski S. M., Początki folwarku w ziemiach łęczyckiej i sieradzkiej (do początków XVI w.), „Roczniki Dziejów Społeczno-Gospodarczych”, t. 31, 1970.
Google Scholar
Zajączkowski S. M., Sieć osadnicza i struktura własnościowa osadnictwa dawnych ziem łęczyckiej i sieradzkiej w początkach XVI w., „Slavia Antiqua”, t. 19, 1972.
Google Scholar
Zajączkowski S., O tzw. osadach służebnych na dawnych ziemiach łęczyckiej i sieradzkiej, „Zeszyty Naukowe UŁ”, Ser. 1, z. 5, 1957.
Google Scholar
Zajączkowski S., Studia nad osadnictwem dawnych ziem łęczyckiej i sieradzkiej w XII–XIV w. Uwagi i spostrzeżenia, „Studia z Dziejów Osadnictwa”, t. 4, 1966.
Google Scholar
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.