Zagospodarowanie przestrzenne Szadku w okresie nowożytnym w świetle lustracji dóbr królewskich

Tomasz Figlus

doi:10.18778/1643-0700.20.02

Autor

Tomasz Figlus Uniwersytet Łódzki, Wydział Nauk Geograficznych, Katedra Geografii Politycznej, Historycznej i Studiów Regionalnych, 90–142 Łódź, ul. Kopcińskiego 31

DOI:

https://doi.org/10.18778/1643-0700.20.02

Słowa kluczowe:

Szadek, miasto, zagospodarowanie przestrzenne, lustracja, królewszczyzna, okres nowożytny

Abstrakt

Artykuł prezentuje wyniki badań geograficzno-historycznych dotyczących zagospodarowania przestrzennego Szadku w okresie od XVI do XVIII w. Analizę przeprowadzono na podstawie materiałów źródłowych w postaci lustracji królewszczyzn z lat 1564, 1616, 1628, 1661 i 1789. Wiek XVI i początek XVII to okres dynamicznego rozwoju gospodarczego. Szadek obejmowało ok. 300 budynków mieszkalnych i kompleks dworski. W mieście rozwijał się handel i rzemiosło, o czym świadczą liczne kramy kupieckie i zakłady produkcyjne. W połowie XVII w. w wyniku zniszczeń wojennych rozpoczął się okres regresu. Nastąpił ogromny ubytek zabudów mieszkalnej, zanikowi uległo wiele istniejących wcześniej obiektów rzemieślniczych, podupadł handel, zaprzestano uprawy gruntów na przedmieściach. Pod koniec XVIII w. notuje się symptomy ożywienia gospodarczego. Obserwuje się wzrost liczby domów i poprawę stanu technicznego zabudowy, reaktywowano wiele obiektów usługowych i ponownie realizowano działalność produkcyjną, w tym rzemieślniczą i rolną.

Bibliografia

Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie: Archiwum Skarbu Koronnego, dz. XLVI, nr 104, k. 128–129v; nr 106, k. 367; nr 111, k. 3–5 i 19–20.
Google Scholar

Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie: Metryka Koronna, ks. 85, k. 460; ks. 168, k. 96–97v; ks. 169, k. 508v–509; ks. 197, k. 28–29.
Google Scholar

Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie: Metryka Koronna, Lustracje, dz. XVIII, sygn. 8, k. 51; sygn. 5, k. 150–151.
Google Scholar

Herbarz polski Kaspra Niesieckiego, t. 7 i 8, Lipsk 1841.
Google Scholar

Lustracja województw wielkopolskich i kujawskich 1564–1565, cz. 1, wyd. A. Tomczak, C. Ohryzko-Włodarska, J. Włodarczyk, Bydgoszcz 1961.
Google Scholar

Lustracja województw wielkopolskich i kujawskich 1564–1565, cz. 2, wyd. A. Tomczak, Bydgoszcz 1963.
Google Scholar

Lustracja województw wielkopolskich i kujawskich. 1616–1620, cz. I, wyd. Z. Górski, R. Kabaciński, J. Pakulski, Wrocław–Warszawa–Kraków 1994.
Google Scholar

Lustracja województw wielkopolskich i kujawskich 1628–1632, cz. 2: Województwo sieradzkie, wyd. Z. Guldon, Wrocław–Warszawa–Kraków 1969.
Google Scholar

Lustracja województw wielkopolskich i kujawskich 1659–1665, cz. 2: Województwa sieradzkie, łęczyckie, brzesko-kujawskie, inowrocławskie i ziemia dobrzyńska, wyd. Z. Górski, J. Pakulski, A. Tomczak, Toruń 1996.
Google Scholar

Lustracja województw wielkopolskich i kujawskich 1789, cz. 2: Województwo sieradzkie, t. 1: Powiaty sieradzki i szadkowski, wyd. R. Kabaciński, K. Mikulski, J. Pakulski, Toruń 2004.
Google Scholar

Łaski J., Liber beneficiorum archidiecezji gnieźnieńskiej, wyd. J. Łukowski, t. I, Gniezno 1880.
Google Scholar

Polen, oder Verzeichniß aller adlichen, geistlichen und königlichen Oerter in Polen, nach den Woiwodschaften und Districten, und mit Bemerkung der Anzahl der Rauchfänge in jedem Orte, „Magazin für die neue Historie und Geographie” 1788, t. 22, wyd. A.F. Büsching, s. 102.
Google Scholar

Volumina Legum, t. IX, Kraków 1889.
Google Scholar

Chłapowski K., Dygdała J., Prace edytorskie nad lustracjami dóbr królewskich XVI–XVIII w., po półwieczu, „Studia Źródłoznawcze” 2005, t. 43, s. 161–171.
Google Scholar

Górska K., Przyczynek do krytyki rejestrów poborowych XVI wielu, „Studia Źródłoznawcze” 1957, t. 1, s. 184–189.
Google Scholar

Guldon Z., Uwagi w sprawie przydatności badawczej rejestrów poborowych z XVI wieku, „Zapiski Historyczne” 1966, t. 31, nr 1, s. 73–80.
Google Scholar

Janczak J., Ludność powiatu szadkowskiego w okresie Sejmu Czteroletniego, „Przeszłość Demograficzna Polski” 1975, t. 8, s. 3–55.
Google Scholar

Kajzer L., Dwór królewski – zapomniany zabytek Szadku, „Biuletyn Szadkowski” 2002, t. 2, s. 7–21.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/1643-0700.02.01

Kulesza M., Rozwój przestrzenny i współczesna struktura morfogenetyczna Szadku, „Biuletyn Szadkowski” 2003, t. 3, s. 55–71.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/1643-0700.03.03

Marszał T., Szadek. Monografia miasta, Szadek 1995.
Google Scholar

Parczewski A.J., Monografia Szadku, Warszawa 1870.
Google Scholar

Puś W., Dzieje Szadku do początku XVI w., „Na Sieradzkich Szlakach” 1995, R. 11, nr 3.
Google Scholar

Senkowski J., Lustracje, rewizje oraz inwentarze dóbr królewskich, [w:] J. Karwasińska (red.), Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie. Przewodnik po zespołach, Warszawa 1973, s. 97–108.
Google Scholar

Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. XI, B. Chlebowski, W. Walewski (red.), Warszawa 1890.
Google Scholar

Stoynowski A., Użytkownicy królewszczyzn województw sieradzkiego i łęczyckiego oraz ziemi wieluńskie (XVI–XVIII w.), „Rocznik Łódzki” 1975, t. 23, s. 315–329.
Google Scholar

Wisińska-Kluba M., Szadek w XVI–XVIII w., „Na Sieradzkich Szlakach” 1995, R. 11, nr 3.
Google Scholar

Zawadzki W., Polska stanisławowska w oczach cudzoziemców, t. 1, Warszawa 1963.
Google Scholar

Żytkowicz L., Lustracje dóbr królewskich XVI–XVIII wieku. Geneza i realizacja wydawnictwa, „Studia Źródłoznawcze” 1973, t. XVIII, s. 191–197.
Google Scholar