Metoda etnogeograficzna w ukazywaniu zróżnicowania kulturowego w mikroskali. Przykład pożywienia wigilijnego na Śląsku Cieszyńskim

Kamilla Księżnik

doi:10.18778/1506-6541.28.16

Авторы

Kamilla Księżnik Uniwersytet Śląski w Katowicach, Wydział Humanistyczny, Instytut Nauk o Kulturze https://orcid.org/0000-0002-2496-8601

DOI:

https://doi.org/10.18778/1506-6541.28.16

Ключевые слова:

metoda etnogeograficzna, Polski Atlas Etnograficzny, obrzędowość doroczna, wigilia Bożego Narodzenia, Śląsk Cieszyński, nauki o kulturze i religii

Аннотация

Celem artykułu jest pierwsza próba przybliżenia możliwości wykorzystania metody etnogeograficznej do ukazywania zróżnicowania kulturowego w mikroskali (przykład Śląska Cieszyńskiego). W tekście przybliżono m.in. specyfikę metody etnogeograficznej, stan dotychczasowych badań Polskiego Atlasu Etnograficznego nad pożywieniem ludowym (w tym wigilijnym), ogólny kontekst świętowania wigilii Bożego Narodzenia na Śląsku Cieszyńskim. Szerzej skupiono się jednak na próbie przedstawienia zróżnicowania kulturowego kilkunastu wsi Śląska Cieszyńskiego na początku XXI w. na dziewięciu mapach etnogeograficznych, po raz pierwszy opracowanych w mikroskali (regionalnej). Autorka stawia jednocześnie następujące pytania: 1) Czy potrawy wigilijne podawane w badanych wsiach na początku XXI w. zachowują specyfikę kulturową Śląska Cieszyńskiego?; 2) Czy omawiane wsie są jednorodne pod względem kulturowym, czy może wyróżniają się na tle pozostałych?; 3) Czy za pomocą metody etnogeograficznej można ukazać zróżnicowanie kulturowe na mniej rozległych obszarach?

Скачивания

Данные скачивания пока недоступны.

Библиографические ссылки

Ankersmit F., Pochwała subiektywności, [w:] Pamięć, etyka i historia. Anglo-amerykańska teoria historiografii lat dziewięćdziesiątych, red. E. Domańska, Poznań 2002.
View in Google Scholar

Bohdanowicz J., Polski Atlas Etnograficzny – wykładnia zadań i metod pracy, [w:] Rolnictwo i hodowla. Komentarze do Polskiego Atlasu Etnograficznego, t. 1 (1), red. J. Bohdanowicz, Wrocław 1993.
View in Google Scholar

Bohdanowicz J., Pożywienie, [w:] Pożywienie i sprzęty z nim związane. Komentarze do Polskiego Atlasu Etnograficznego, t. 3, red. J. Bohdanowicz, Wrocław 1996.
View in Google Scholar

Bohdanowicz J., Pożywienie w pracach Polskiego Atlasu Etnograficznego, [w:] Pożywienie ludności wiejskiej, red. A. Kowalska-Lewicka, Kraków 1973.
View in Google Scholar

Branc I., Opowiadania z wiślańskich gróni, [w:] Od źródeł Wisły. Wiersze i gawędy Wiślan, red. A. Oczkowska, Cieszyn 2000.
View in Google Scholar

Bystroń J., Ugrupowanie etniczne ludu polskiego, Kraków 1925.
View in Google Scholar

Drożdż A., Funkcja i znaczenie tradycji kulinarnych we współczesnej rzeczywistości kulturowej Śląska Cieszyńskiego, [w:] Dziedzictwo kulturowe jako klucz do tożsamości pogranicza polsko-czeskiego, red. H. Rusek, A. Pieńczak, J. Szczyrbowski, Cieszyn–Katowice–Brno 2010.
View in Google Scholar

Drożdż A., Mapy etnogeograficzne a pamięć zbiorowa. Znaczenie materiałów Polskiego Atlasu Etnograficznego w interpretowaniu przeszłości, „Ethnologia Europae Centralis” 2013, t. 11.
View in Google Scholar

Drożdż A., Pomoc wzajemna. Współdziałanie społeczne i pomoc sąsiedzka, [w:] Komentarze do Polskiego Atlasu Etnograficznego, t. 7, red. Z. Kłodnicki, Cieszyn–Wrocław 2002.
View in Google Scholar

Drożdż A., Poza marginesem: pamięć i reprezentacje przeszłości w materiałach źródłowych „Polskiego atlasu etnograficznego”, „Studia Etnologiczne i Antropologiczne” 2016, t. 16.
View in Google Scholar

Drożdż A., Re/konstrukcje codzienności. Przeszłość w materiałach źródłowych Polskiego Atlasu Etnograficznego, Gdańsk 2018.
View in Google Scholar

Drożdż A., Zwyczaje i obrzędy weselne, [w:] Współdziałanie społeczności wiejskiej podczas obrzędu weselnego (druga połowa XIX wieku i XX wiek). Komentarze do Polskiego Atlasu Etnograficznego, t. 8 (3), red. Z. Kłodnicki, Cieszyn–Wrocław 2009.
View in Google Scholar

Drożdż A., Pieńczak A., Wybrane elementy obrzędu zaślubin na pograniczu polsko-słowackim, [w:] Uczeń na pograniczu polsko-słowackim, red. I. Nowakowska-Kempna, Bielsko-Biała 2007.
View in Google Scholar

Drożdż A., Pieńczak A., Zwyczaje i obrzędy weselne, [w:] Od zalotów do ślubu cywilnego. Komentarze do Polskiego Atlasu Etnograficznego, t. 8 (1), red. Z. Kłodnicki, Cieszyn–Wrocław 2004.
View in Google Scholar

Geertz C., Interpretacja kultur. Wybrane eseje, Warszawa 2005.
View in Google Scholar

Hoff B., Lud cieszyński jego właściwości i siedziby. Obraz etnograficzny, Warszawa 1888 [reprint 1997].
View in Google Scholar

Kłodnicki Z., Etnograficzne atlasy Polski. Prolegomena, „Łódzkie Studia Etnograficzne” 2021, t. 60.
View in Google Scholar DOI: https://doi.org/10.12775/LSE.2021.60.07

Kłodnicki Z., Pieńczak A., Koźmińska J., Polski atlas etnograficzny. Historia, osiągnięcia, perspektywy badawcze, t. 1, Katowice 2017.
View in Google Scholar

Krzyżanowski J., Metoda geograficzno-historyczna, [w:] Słownik folkloru polskiego, red. J. Krzyżanowski, Warszawa 1965.
View in Google Scholar

Lebeda A., Wiedza i wierzenia ludowe, [w:] Komentarze do Polskiego Atlasu Etnograficznego, t. 6, red. Z. Kłodnicki, Cieszyn–Wrocław 2002.
View in Google Scholar

Milerski W., Zachodniocieszyński słownik gwarowy, Czeski Cieszyn 2009.
View in Google Scholar

Moszyński K., Człowiek. Wstęp do etnografii powszechnej i etnologii, Wrocław–Kraków–Warszawa 1958.
View in Google Scholar

Moszyński K., Klimaszewska J., Atlas kultury ludowej w Polsce, z. 1, Kraków 1934.
View in Google Scholar

Moszyński K., Klimaszewska J., Atlas kultury ludowej w Polsce, z. 3, Kraków 1936.
View in Google Scholar

Moszyński K., Klimaszewska J., Bytnarówna M., Atlas kultury ludowej w Polsce, z. 2, Kraków 1935.
View in Google Scholar

Ondrusz J., Obrzędy i zwyczaje, [w:] Płyniesz Olzo… Zarys kultury duchowej ludu cieszyńskiego, red. D. Kadłubiec, Ostrawa 1970.
View in Google Scholar

Ondrusz J., Pożywienie ludu cieszyńskiego, [w:] Płyniesz Olzo… Zarys kultury materialnej ludu cieszyńskiego, red. D. Kadłubiec, Ostrawa 1972.
View in Google Scholar

Pieńczak A., Cyfrowe Archiwum Polskiego Atlasu Etnograficznego. Możliwości wyszukiwawcze i dalsze perspektywy badawcze, „Lud” 2019, t. 103.
View in Google Scholar DOI: https://doi.org/10.12775/lud103.2019.11

Pieńczak A., Metoda etnogeograficzna w badaniach atlasowych ośrodka wrocławskiego i cieszyńskiego – kontynuacja i zmiana, „Zeszyty Wiejskie” 2011, t. 16.
View in Google Scholar

Pieńczak A., Obrzędowość narodzinowa na Górnym Śląsku (izolacja położnicy). Polski atlas etnograficzny i Atlas der deutschen Volkskunde w perspektywie porównawczej, Katowice 2016.
View in Google Scholar

Pieńczak A., Rola i znaczenie pożywienia w życiu kobiety ciężarnej (na podstawie badań Polskiego Atlasu Etnograficznego), [w:] Historie kuchenne. Rola i znaczenie pożywienia w kulturze, red. R. Stolíčna, A. Drożdż, Cieszyn–Katowice–Brno 2010.
View in Google Scholar

Pieńczak A., Specyfika materiałów źródłowych Polskiego atlasu etnograficznego, [w:] Etnologiczne i antropologiczne obrazy świata – konteksty i interpretacje. Prace ofiarowane Profesorowi Zygmuntowi Kłodnickiemu w 70. rocznicę urodzin, red. H. Rusek, A. Pieńczak, Cieszyn–Katowice 2011.
View in Google Scholar

Pieńczak A., Sprawozdanie z realizacji projektu „Polski Atlas Etnograficzny” – opracowanie naukowe, elektroniczny katalog danych, publikacja zasobów w sieci Internet, etap I, „Studia Etnologiczne i Antropologiczne” 2018, t. 18.
View in Google Scholar DOI: https://doi.org/10.31261/SEIA.2018.18.16

Pieńczak A., The digital platform of the Polish Ethnographic Atlas – from idea to implementation, „Český Lid” 2018, t. 4.
View in Google Scholar DOI: https://doi.org/10.21104/CL.2018.4.05

Pieńczak A., Zwyczaje i obrzędy weselne, [w:] Rola i znaczenie swata w kojarzeniu małżeństw. Komentarze do Polskiego Atlasu Etnograficznego, t. 8 (2), Cieszyn–Wrocław 2007.
View in Google Scholar

Pieńczak A., Povetkina P., The Polish Nightmare Being (Zmora) and the Problem with Defining the Category of Supernatural Double-Souled Beings, „Folklore” 2023 [w druku].
View in Google Scholar

Pilch M., Wisła naszych przodków, Wisła 1979.
View in Google Scholar

Pokropek M., Metoda etnograficzna, [w:] Metody etnologii, cz. 1, red. E.Z. Szulc, Warszawa 1981.
View in Google Scholar

Polski Atlas Etnograficzny. Zeszyt próbny, red. J. Gajek, Wrocław 1958.
View in Google Scholar

Polski Atlas Etnograficzny, t. 6, red. J. Gajek, Warszawa 1981.
View in Google Scholar

Staszczak Z., Metoda etnogeograficzna, [w:] Słownik etnologiczny – terminy ogólne, red. Z. Staszczak, Warszawa–Poznań 1987.
View in Google Scholar

Studnicki G., Obrzędowość doroczna i rodzinna na Śląsku Cieszyńskim, Czeski Cieszyn 2011.
View in Google Scholar

Szalbot M., Photographs from Digital Archives of the Polish Ethnographic Atlas as a source of knowledge about rural children’s toys and games in the years 1954–1971, „Etnografia Polska” 2021, t. 65 (1–2).
View in Google Scholar DOI: https://doi.org/10.23858/EP65.2021.2645

Szczepański J., Korzeniami wrosłem w ziemię, Katowice 1984.
View in Google Scholar

Szymik J., Doroczne zwyczaje i obrzędy na Śląsku Cieszyńskim, wstępem i posł. opatrzyli E. Kosowska i E. Jaworski, wyd. 2 popr. i uzup., Czeski Cieszyn–Wrocław 2012.
View in Google Scholar

Tomeš J., Obyčeje, [w:] Rodina a obec. Obyčeje. Lidově léčitelstvi, Těšínsko, t. 3, red. J. Tomeš, J. Štika, [b.m.] 2001.
View in Google Scholar

Zwardoń U., Dąbrowska R., Wiewióra D., Tradycje kulinarne Cieszyna, [Cieszyn] 2004.
View in Google Scholar

Cyfrowe Archiwum Polskiego Atlasu Etnograficznego, https://www.pae.us.edu.pl
View in Google Scholar

Wielki słownik języka polskiego, https://wsjp.pl/
View in Google Scholar