Zeszyty Wiejskie

Rolnictwo jako podstawa uprzemysłowienia i rozwoju gospodarczego. Wnioski wynikające z doświadczeń historycznych krajów rozwijających się w drugiej połowie XIX i pierwszej połowie XX wieku

2021-12-21T11:26:35+01:00

Specyficzną cechą większości krajów słabo rozwiniętych, określanych po II wojnie światowej jako Kraje Trzeciego Świata, była historycznie ich duża zależność od rolnictwa oraz wysoki odsetek ludności zatrudnionej w produkcji rolnej i hodowlanej. W krajach rozwiniętych natomiast (kraje Europy Zachodniej oraz kraje anglosaskie) udział rolnictwa w PNB był niewielki, a odsetek ludności zatrudnionej w rolnictwie kształtował się na stosunkowo niskim poziomie i wykazywał tendencję malejącą. Wyciągnięto z tego błędny wniosek, że wysiłek rozwojowy powinien zmierzać w kierunku uprzemysłowienia, niekiedy połączony z zaniedbywaniem rolnictwa. Wzrost efektywnego popytu na produkty przemysłowe ze strony rolnictwa stanowił jego istotny wkład do procesu uprzemysłowienia. We wczesnych fazach rozwoju gospodarczego przy przewadze ludności rolniczej brak było poza rolnictwem masowego rynku. Oznaczało to, iż powstający sektor przemysłowy musiał znajdować oparcie w popycie pochodzącym i kreowanym w rolnictwie. Im szybciej zatem rosła wydajność i dochody w tym dziale gospodarki oraz im szybciej rolnictwo przestawiło się na formy wymiany pieniężnej, tym były korzystniejsze warunki dla rozwoju rzemiosła, a później uprzemysłowienia. Ponadto wysoka stopa urodzeń i postęp techniczny w rolnictwie sprawiały, że pewna część siły roboczej na wsi stawała się z technologicznego punktu widzenia zbędna. Pomyślny rozwój rolnictwa połączony ze wzrostem dochodów rolników był możliwy tylko wówczas, gdy siła robocza została z niego odprowadzona i znalazła produkcyjne zatrudnienie w innych działach gospodarki. Na przełomie lat 50. i 60. XX w. również wzrost dochodów z eksportu produktów rolnych był powolny, co oznaczało, że kraje rozwijające się stanęły przed problemem ciasnoty rynków eksportowych i spadku cen w eksporcie. Niepokojącą cechą tych zmian był fakt, iż zastój w zakresie popytu i spadek cen wielu artykułów rolnych występował jednocześnie ze wzrostem dochodów realnych w krajach rozwiniętych, co pociągało za sobą zasadnicze zmiany w strukturze popytu.

Zmiany struktury agrarnej na polskiej wsi w latach 1918–2018

2021-12-21T11:41:29+01:00

W opracowaniu dokonano analizy zmian w strukturze agrarnej polskiej wsi w latach 1918–2018. Znajomość kierunków i uwarunkowań tych zmian jest niezbędna do prawidłowego sformułowania celów polityki rolnej. Ze względu na uwarunkowania historyczne w analizie wyodrębniono cztery okresy: okres międzywojenny, czas wojny i gospodarki socjalistycznej, okres od transformacji ustrojowej do integracji z UE oraz okres po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej. Z analiz wynika, że w ostatnim stuleciu w rolnictwie polskim zaszły istotne przemiany w strukturze agrarnej polskiego rolnictwa. W poszczególnych okresach historycznych były determinowane różnymi czynnikami o charakterze politycznym, gospodarczym i społecznym. W związku z tym ich charakter i kierunek zmieniał się w czasie. W całym analizowanym okresie dominowała własność prywatna gospodarstw rolnych. Mimo różnych działań nie zdołano zlikwidować rozdrobnienia polskiego rolnictwa. W 2018 r. ponad połowa gospodarstw rolnych posiadała mniej niż 5 ha UR. Z kolei odsetek gospodarstw dużych o powierzchni 50 ha i więcej stanowił tylko 2,4%. Taki stan struktury agrarnej z perspektywy przyrodniczo-krajobrazowej korzystnie wpływa na środowisko ale pod względem ekonomiczno-produkcyjnym wymaga poprawy.

Rolnictwo w powiecie gubińskim w latach 1945–1949

2021-12-21T11:55:07+01:00

Artykuł omawia trudne początki rozwoju gospodarczego wsi gubińskich w pierwszych powojennych latach. Nowi mieszkańcy tych terenów, zajmując poniemieckie gospodarstwa, musieli nawiązać sieć powiązań gospodarczych w powiecie. Rolnictwo, które w 1939 r. stanowiło niewielką część zajęć mieszkańców wsi, po wojnie było dominującym zajęciem. Stan zaludnienia wsi powiatu, akcja uwłaszczeniowa, stan inwentarza żywego i martwego oraz zagospodarowanie majątków junkierskich, tworzenie PGR-ów i ośrodków maszynowych powodowały stagnację. W latach 1945–1949 powiat gubiński był wyludniony, a wśród osiedleńców panowała bieda.

Wasylij A. Suchomliński: od wiejskiej szkoły do globalnej pedagogiki humanistycznej

2021-12-21T12:16:54+01:00

Pedagogika Wasilija A. Suchomlińskiego (1918–1970) to określony system wychowania dzieci i młodzieży. W.A. Suchomliński pracował w wielu wiejskich szkołach, od 1948 r. kierował szkołą pawłyską, był nauczycielem-innowatorem. Postawa pedagogiczna W.A. Suchomlińskiego charakteryzuje się przede wszystkim osobistym podejściem do wychowanków. Istota tego podejścia odzwierciedla nie tylko współzależność różnych oddziaływań wychowawczych na każde dziecko i ukierunkowanie procesu wychowawczego na kształtowanie osobowości twórczej o aktywnej postawie społecznej i dużej odpowiedzialności moralnej, ale także wychowanie przez zespół i w zespole, kiedy pedagogiczny wpływ na jednostkę i zespół jest realizowany równocześnie. Świadome podejście W. A. Suchomlińskiego do zagadnień kształtowania osobowości człowieka oznacza przede wszystkim dostrzeganie potrzeby celowego tworzenia warunków wstępnych do jego wychowania. Zdaniem pedagoga proces pedagogiczny jest realizowany tylko wtedy, gdy oddziaływanie wychowawcze zaspokaja potrzeby dziecka w zakresie rozwoju fizycznego, emocjonalnego i umysłowego. Aby zagwarantować właściwy kierunek procesowi wychowania, konieczne jest stworzenie odpowiednich warunków do realizacji tej potrzeby. Warunki te obejmują zapewnienie normalnego rozwoju fizjologicznego i umysłowego dziecka, począwszy od chwili, gdy znajduje się ono jeszcze w łonie matki. Aby zapewnić dziecku podstawowe standardy życia, konieczne jest nie tylko zapoznanie rodziców z tymi normami, ale także wzbudzenie w nich chęci do ciągłego przestrzegania tych norm. Innymi słowy, zarówno systematyczna edukacja przyszłych rodziców, jak i celowa edukacja rodzinna są według W.A. Suchomlińskiego niezbędnymi warunkami wstępnymi w procesie wychowawczego oddziaływania na dziecko. Kierując się tym przekonaniem, nauczyciel organizuje kurs „Rodzina, małżeństwo, miłość, dzieci” dla uczniów szkół średnich. Dziesiątki lat przed oficjalnymi decyzjami o potrzebie powszechnej edukacji seksualnej i wychowania dyrektor szkoły w Pawłyszu przebudowuje program, wprowadzając przedmiot o kulturze w relacjach międzyludzkich. W.A. Suchomliński, uznając życzliwość, wzajemne zaufanie i czułość za czynniki warunkujące harmonijny rozwój sił wewnętrznych i możliwości dziecka, kontynuował tradycję wielkiego polskiego nauczyciela Janusza Korczaka. Jego stosunek do dzieci stał się dla nauczyciela z Pawłysza „testamentem na całe życie”. Pozostał wierny temu przymierzu do końca swoich dni. A prawdziwie ludzkie relacje między rodzicami postrzegał jako miłość. Małżeńską miłość definiował jako wysoce moralny trud tworzenia wzajemnego szczęścia, trud samokształcenia i wychowania dzieci. Z inicjatywy W.A. Suchomlińskiego powstała unikalna, nie mająca światowych analogii, „Szkoła dla Rodziców”. W tej „Szkole” nie tylko odbywały się wykłady na różne tematy, ale także odbywały się poufne rozmowy, podczas których wzajemnie wzbogacano się o doświadczenia związane z nauczaniem i wychowywaniem dzieci. Tak więc, pedagogika W.A. Suchomlińskiego rozważa problem rozwoju osobowego na globalnym poziomie humanistycznym, wskazując bezpośrednie i pośrednie wpływy oddziałujące na rozwijającego się człowieka.

Ruch ludowy w Drugiej Rzeczypospolitej na kartach wybranych szkolnych podręczników do nauczania historii. Casus opracowań dla klas pierwszych szkół ponadgimnazjalnych

2021-12-21T13:13:40+01:00

Celem artykułu jest przedstawienie ruchu chłopskiego w II Rzeczypospolitej w wybranych szkolnych podręcznikach do nauczania historii w klasach pierwszych szkół ponadgimnazjalnych. Na podstawie podręczników uczniowie mogą dowiedzieć się, że ruch ludowy powstał w Galicji pod koniec XIX wieku. W II Rzeczypospolitej istniało kilka partii nazywanych Polskim Stronnictwem Ludowym. Przez wiele lat główną partią było Polskie Stronnictwo Ludowe „Piast”. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 r. działacze tego ugrupowania weszli w skład kilku rządów. Tworzyli między innymi koalicyjny rząd Chjeno-Piasta w 1923. Jej głównymi politykami byli Wincenty Witos i Maciej Rataj. Drugą co do wielkości partią, o której w analizowanych podręcznikach jest dużo informacji, było Polskie Stronnictwo Ludowe „Wyzwolenie”, które powstało w 1915 r. W porównaniu z Polskim Stronnictwem Ludowym „Piast” było partią lewicową. PSL ,,Wyzwolenie” poparło przewrót majowy w 1926 r., do którego autorów szybko się jednak zdystansowało i przyłączyło do opozycji. W 1931 r. centroprawicowy „Piast”, centrolewicowe „Wyzwolenie” oraz lewicowe Stronnictwo Chłopskie połączyły się tworząc Stronnictwo Ludowe. Obraz ruchu ludowego na kartach podręczników szkolnych jest wielowymiarowy i pozwala uczniom poznać jego głównych przedstawicieli oraz program polityczny.

O społecznej koncepcji i jej artystycznym wcieleniu w Ostapie Bondarczuku Józefa Ignacego Kraszewskiego

2021-12-21T13:37:06+01:00

Autor artykuł rozpatruje powieść J.I. Kraszewskiego Ostap Bondarczuk w scenerii wirowych prądów nowoczesności i nowych możliwości epoki napoleońskiej oraz pewnego ukrytego programu metafizycznego, który w tym ujęciu byłby postrzegany przez pozytywistów jako „naturalny”. Zwraca uwagę, że pisarz swoją powieść zinterpretował raczej w duchu romantycznej chrześcijańskiej mądrości ludowej. Ostatecznie sam Kraszewski wyszedł poza granice swojej klasy i uwarunkowanej przez nią mentalności. „Wyzwolenie samego siebie” jest utrudnione przez przypisanie człowieka do jego oryginalnego programu. Program ten oparty jest na biblijno-folklorystycznym archetypie pierwotnej fizyczno-społecznej nierówności ludzi. Mimo całej szczerości pragnienia hrabiego, aby przekształcić Ostapa w „swojego”, czyli w „Eustachego”, przy wielkich wysiłkach tego ostatniego, aby spełnić nadzieje „nowych rodziców”, główna postać nie wykazuje odwagi, zdolności do zdecydowanego wyjścia poza szablon określony z góry przez narodziny i pierwsze lata życia. Fakt, że Ostap wbrew swojej woli „odmienił swój los”, nie uczynił go naprawdę wolnym i szczęśliwym. Prawdziwa zmiana roli społecznej dokonuje się nie przez „wspaniałe” miłosierdzie z zewnątrz, ale osobistą ciężką pracą i bezinteresowne poświęcenie – takie spojrzenie byłoby interesujące i zgodne z nurtem pozytywizmu. Wciąż jednak mamy do czynienia z romantyczną konstrukcją bohatera. Z drugiej strony J.I. Kraszewski tylko częściowo i bardzo płynnie wykorzystywał pozytywistyczne indywidualne metody przedstawiania osoby w dynamicznym środowisku jako materiale dodatkowym, co wzbogacało styl autora, ale nie zmieniało jego metody artystycznej.

Przemoc, peryferie i dzikość natury. Obraz wsi w Malowanym ptaku Jerzego Kosińskiego

2021-12-21T13:55:26+01:00

Tekst porusza tematykę obrazów polskiej wsi, obecnych w Malowanym ptaku Jerzego Kosińskiego. Analizy dokonano z punktu widzenia antropologii kulturowej, między innymi poprzez kategorie: swój – obcy, orbis interior – orbis exterior, centrum – peryferie, wędrówka, dziecko. Przy antropologicznym dekodowaniu tekstu literackiego o charakterze autofikcji autor artykułu posługuje się pomocnymi w tym działaniu terminami antropologii pamięci: autobiografią, pamięcią autobiograficzną, traumą. Polska wieś czasów Holocaustu, ukazana w pozie J. Kosińskiego, okazuje się przestrzenią wędrówki głównego bohatera, bliską naturze, położoną w obszarze dalekich peryferii kultury i cywilizacji. Tragiczna w wielu wymiarach podróż, choć bliska inicjacyjnej wędrówce, jednak nie jest nią. Powodem jest brak ostatniego, trzeciego elementu charakterystycznego dla klasycznego schematu obrzędów przejścia według Arnolda van Gennepa. Mieszkańcy wsi, ich życie i wierzenia ukazane zostały jako zgodne z etnograficznymi i socjologicznymi opracowaniami tematu. Powieść należy do nurtu krytycznie traktującego tematykę wiejską we współczesnej literaturze.

Bułgarskie przepowiednie meteorologiczne związane z dniem św. Tryfona

2021-12-21T14:08:04+01:00

Autorka analizuje ludowe przepowiednie pogody wyekscerpowane z wydanego w roku 1900 tomu Народна метеорология (Ludowa meteorologia). Na podstawie ich analizy stwierdza, że chociaż w języku bułgarskim brakuje przysłów kalendarzowych, to w tradycji ludowej funkcjonowały przepowiednie pogody i przyszłych plonów związane z określonymi ważnymi datami kalendarza liturgicznego. Najważniejszą z tych dat jest 1 lutego – dzień św. Tryfona, patrona winnic i winiarzy. Artykuł zawiera omówienie tych właśnie prognoz.

Nazwy miejscowe w strukturze inskrypcji nagrobnych na wiejskich nekropoliach historycznego Podola

2021-12-21T14:20:56+01:00

Przedmiotem niniejszego artykułu są nazwy miejscowe w inskrypcjach nagrobnych, które zachowały się na wiejskich cmentarzach katolickich historycznego Podola. Celem jest ich analiza przez pryzmat klasyfikacji zaproponowanej przez Kazimierza Długosza. Inskrypcje nagrobne, traktowane jako „teksty kultury”, ukazują relacje społeczne dawnego Podola jako terenu pogranicza, kwestie tożsamościowe, a także przemiany kulturowe i gospodarcze.

Stan kultury na wsi dolnośląskiej w latach 1945–1974

2021-12-21T14:43:16+01:00

Tzw. „rewolucja kulturalna” lub też „walka o kulturę” była jednym z najważniejszych haseł Polski Ludowej dotyczących zrównywania poziomu wsi i miasta. Oznaczało to wspieranie i propagowanie artystycznych zespołów ludowych, powszechne powstawanie bibliotek i punktów czytelniczych, domów kultury i kin. Oficjalnymi założeniami prowadzonych działań była m.in. walka z analfabetyzmem czy zachęcanie do czytelnictwa. Jednakże, tworzone jednostki kultury oraz związane z nimi wydarzenia kulturalne miały przede wszystkim cele propagandowe, a treść występów, filmów czy zbiory bibliotek poddawane były cenzurze.

Tańce i melodie flisackie w zbiorach Oskara Kolberga

2021-12-21T15:42:05+01:00

W artykule przeanalizowano zapisy melodii flisackich ze zbiorów Oskara Kolberga: ich opisy, noty lokalizacyjne i własności rytmiczne. Obserwacje skonfrontowano z opisywanymi w literaturze etnograficznej potencjalnymi uwarunkowaniami obiegu i różnicowania się folkloru muzycznego flisaków w XIX w.

Malowane woskiem – tradycyjna i współczesna pisanka krzczonowska

2021-12-21T16:05:17+01:00

Tradycja tworzenia pisanek krzczonowskich jest unikatową częścią niematerialnego dziedzictwa kulturowego, zaś zachowane pisanki to część materialnego dziedzictwa. Od niepamiętnych czasów były wykonywane techniką batiku. Mimo wielu zmian kulturowych i społecznych, do dzisiaj są wykonywane na terenie Krzczonowa i okolic, i nie tylko. W artykule mówione zostają najważniejsze elementy sztuki pisankarskiej, technika, ornamentyka oraz problematyka twórców. Przedstawione są także pewne zwyczaje związane z pisankami i ich pochodzenie, a także ich dawna i obecna rola w kulturze Krzczonowa, jak i całej Polski. Całość zostaje uzupełniona rysunkami oraz zdjęciami zachowanych pisanek.

Solne dziedzictwo regionu w działalności Klubu Przyjaciół Wieliczki

2021-12-21T16:45:39+01:00

Mieszkańcy niewielkiego miasta, jakim jest Wieliczka, od wieków tworzyli kulturę, której źródeł należy szukać w miejscu pracy – kopalni soli. Jednak dzisiejsza Wieliczka jest znacznie bardziej zróżnicowana niż dawniej. Jest to przede wszystkim popularny cel turystyczny, przyciągający co roku miliony turystów. W swojej pracy postaram się odpowiedzieć na pytanie, czy możliwe jest uchwycenie elementów dziedzictwa solnego w miejscu turystycznym, jakim jest Wieliczka? W artykule przedstawię przykłady tego, jak dziedzictwo jest kształtowane przez lokalnych miłośników górnictwa soli w Wieliczce i okolicach. Uwaga zostanie skupiona na wybranych działaniach jednego z funkcjonujących stowarzyszeń – Klubu Przyjaciół Wieliczki.

Kolektywizacja wsi pod naciskiem ZSRR po II wojnie światowej. Romuald Turkowski, Kolektywizacja wsi wschodnioeuropejskiej widziana z polskiej perspektywy 1948–1960. Studium z zakresu historii społeczno-gospodarczej, Warszawa 2020

2021-12-21T17:28:51+01:00

Sprawozdanie z konferencji naukowej Wieś w źródle archiwalnym (Kielce, 27 stycznia 2021 roku)

2021-12-21T17:47:13+01:00