O społecznej koncepcji i jej artystycznym wcieleniu w Ostapie Bondarczuku Józefa Ignacego Kraszewskiego

Semen Abramowycz

doi:10.18778/1506-6541.27.06

Autor

Semen Abramowycz Uniwersytet Narodowy w Kamieńcu Podolskim im. Iwana Ohijenka, Katedra Filologii Słowiańskiej i Językoznawstwa Ogólnego https://orcid.org/0000-0002-7307-9106

DOI:

https://doi.org/10.18778/1506-6541.27.06

Słowa kluczowe:

chłopi, szlachta, sprawiedliwość społeczna, archetyp, romantyzm, realizm, chrześcijaństwo

Abstrakt

Autor artykuł rozpatruje powieść J.I. Kraszewskiego Ostap Bondarczuk w scenerii wirowych prądów nowoczesności i nowych możliwości epoki napoleońskiej oraz pewnego ukrytego programu metafizycznego, który w tym ujęciu byłby postrzegany przez pozytywistów jako „naturalny”. Zwraca uwagę, że pisarz swoją powieść zinterpretował raczej w duchu romantycznej chrześcijańskiej mądrości ludowej. Ostatecznie sam Kraszewski wyszedł poza granice swojej klasy i uwarunkowanej przez nią mentalności. „Wyzwolenie samego siebie” jest utrudnione przez przypisanie człowieka do jego oryginalnego programu. Program ten oparty jest na biblijno-folklorystycznym archetypie pierwotnej fizyczno-społecznej nierówności ludzi. Mimo całej szczerości pragnienia hrabiego, aby przekształcić Ostapa w „swojego”, czyli w „Eustachego”, przy wielkich wysiłkach tego ostatniego, aby spełnić nadzieje „nowych rodziców”, główna postać nie wykazuje odwagi, zdolności do zdecydowanego wyjścia poza szablon określony z góry przez narodziny i pierwsze lata życia. Fakt, że Ostap wbrew swojej woli „odmienił swój los”, nie uczynił go naprawdę wolnym i szczęśliwym. Prawdziwa zmiana roli społecznej dokonuje się nie przez „wspaniałe” miłosierdzie z zewnątrz, ale osobistą ciężką pracą i bezinteresowne poświęcenie – takie spojrzenie byłoby interesujące i zgodne z nurtem pozytywizmu. Wciąż jednak mamy do czynienia z romantyczną konstrukcją bohatera. Z drugiej strony J.I. Kraszewski tylko częściowo i bardzo płynnie wykorzystywał pozytywistyczne indywidualne metody przedstawiania osoby w dynamicznym środowisku jako materiale dodatkowym, co wzbogacało styl autora, ale nie zmieniało jego metody artystycznej.

Pobrania

Brak dostępnych danych do wyświetlenia.

Bibliografia

Bachorz J., Poszukiwanie realizmu. Studium о polskich obrazkach prozą w okresie międzypowstaniowym 1831–1863, Gdańsk 1972.
Google Scholar

Balla O., Psihoterapevtičeskaâ utopiâ i projekt Moderna, „Znanie–Sila” 2005 [Балла О., Психотерапевтическая утопия и проект Модерна, „Знание–Cила” 2005], nr 12.
Google Scholar

Bar A., Charakterystyka i źródła powieści Kraszewskiego w latach 1830–1850, Warszawa, 1934.
Google Scholar

Bazylow L., Społeczeństwo rosyjskie w pierwszej połowie XIX w., Wrocław 1973.
Google Scholar

Budrewicz T., „Zdrowie” i „choroba” w języku Kraszewskiego (w okresie wołyńskim), [w:] Budrewicz T., Kraszewski – przy biurku i wśród ludzi, Kraków 2004.
Google Scholar

Chmielowski P., Józef Ignacy Kraszewski. Zarys biograficzno-literacki, Kraków 1888.
Google Scholar

Czachowski K., Józef Ignacy Kraszewski, [w:] Czachowski K., Między romantyzmem a realizmem, Warszawa 1967.
Google Scholar

Čelovek. Mysliteli prošlogo i nastoâŝego o ego žizni, smerti i bessmertii. Drevnij mir – êpoha Prosveŝeniâ, red. I.T. Frolov i dr, Moskva 1991. [Человек. Мыслители прошлого и настоящего о его жизни, смерти и бессмертии. Древний мир – эпоха Просвещения, pед. И.Т. Фролов и др., Москва 1991].
Google Scholar

Čornous S., Ukraïnìka u tvorčostì Û.Ì. Kraševs’kogo, „Kiïvs’kì Polonìstičnì Studìï” 2006, t. 7: „Ukraïns’ka škola” v lìteraturì ta kul’turì ukraïns’ko-pol’s’kogo pograniččâ, Kiïv. [Чорноус С., Україніка у творчості Ю.І. Крашевського, „Київські Полоністичні Студії” 2006, т. 7: „Українська школа” в літературі та культурі українсько-польського пограниччя, Київ].
Google Scholar

Danek W., Sylwetka ideowa J.I. Kraszewskiego, „Ruch Literacki” 1962, z. 6.
Google Scholar

Epsztein T., Wielka własność ziemska w guberni podolskiej na tle Ukrainy Prawobrzeżnej w XIX wieku, „Studia z Dziejów Rosji i Europy Środkowo-Wschodniej” 2018, nr 1.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.12775/SDR.2018.1.01

Głowiński M., Gatunek literacki i problemy poetyki historycznej, [w:] Proces historyczny w literaturze i sztuce. Materiały konferencji naukowej. Maj 1965, Warszawa 1967.
Google Scholar

Gorodeisky K., 19th Century Romantic Aesthetics, [w:] The Stanford Encyclopedia of Philosophy. Dostępny w Internecie: https://plato.stanford.edu/entries/aesthetics-19th-romantic/
Google Scholar

Grabias-Banaszewska K., Sytuacja narracyjna w opowiadaniu Józefa Ignacego Kraszewskiego „Życie po śmierci. Powieść pijaka”, [w:] Ûzef Kraševs’kij v kul’turnìj spadŝinì Ukraïni ta Pol’ŝì. Zbìrnik naukovih prac’ za materiałami mìžregìonal’nogo naukowo-praktičnogo cemìnary ìz mìžnarodnoûy častû, 20 grudnâ 2017 roku, m. Žitomir, red. O.P. Polìŝuk, B. Troha, V.O. Êršov, M.A. Kozlovec’, N.A. Sejko, Žitomir 2017. [Юзеф Крашевський в культурній спадщині України та Польщі. Збірник наукових праць за матеріалами між регіонального науково-практичного семінару із міжнародноюу частю, 20 грудня 2017 року, м. Житомир, pед. О.П. Поліщук, Б. Троха, В.О. Єршов, М.А. Козловець, Н.А. Сейко, Житомир 2017].
Google Scholar

Herberstein S. von, Rerum moscoviticarum commentarii, Bazylea 1549.
Google Scholar

Ihnatowicz E., Proza Kraszewskiego. Codzienność, Warszawa 2011.
Google Scholar

Janion M., Żmigrodzka M., Romantyzm i historia, Gdańsk 2001.
Google Scholar

Jeż T.T. [Zygmunt Miłkowski], Wasyl Hołub, Kraków 1909.
Google Scholar

Kącka Е., Człowiek według Smilesa. Kraszewski pozytywistów (Struve, Chmielowski, Orzeszkowa), „Wiek XIX. Rocznik Towarzystwa Literackiego im. Adama Mickiewicza” 2012, R. V (47).
Google Scholar

Kijas J., Kraszewski wobec kwestii chłopskiej w latach 1840–1862, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego”, nr 13 „Seria Nauk Społecznych, Filologia. Prace Historyczno-Literackie”, z. 3, Kraków 1957.
Google Scholar

Kostâkevič K., Ûzef Ìgnacìj Kraševs’kij âk majster romantičnogo opisu ukraïns’kih selân XIX stolìttâ, [w:] Ûzef Kraševs’kij v kul’turnìj spadŝinì Ukraïni ta Pol’ŝì. Zbìrnik naukovih prac’ (za materiałami mìžregìonal’nogo naukowo-praktičnogo semìnaru iz mižnarodnoû učastû, 20 grudnâ 2017 roku, m. Žitomir), Žitomir 2017 (Косякевич К., Юзеф Ігнацій Крашевський як майстер романтичного опису українських селян ХІХ століття, [w:] Юзеф Крашевський в культурній спадщині України та Польщі. Збірник наукових праць (за матеріалами міжрегіонального науково-практичного семінару із міжнародною участю, 20 грудня 2017 року, м. Житомир), Житомир 2017.
Google Scholar

Kozłowska A.A., Fizjonomiczne ślady w epoce pozytywizmu na przykładzie „Dziwadeł” J.I. Kraszewskiego, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska” 2016, sectio FF – Philologia, vol. XXXIV, nr 1.
Google Scholar

Kraszewski J.I., Ostap Bondarczuk, Lwów 1875.
Google Scholar

Krechowiecki A., Józef Ignacy Kraszewski, „Pamiętnik Literacki” 1912, z. 3.
Google Scholar

Leszczyński A., Ludowa historia Polski. Historia wyzysku i oporu. Mitologia panowania, Warszawa 2020.
Google Scholar

Litwinowicz-Droździel M., Józef Ignacy Kraszewski i choroby wieku, [w:] Kraszewski i wiek XIX. Studia, red. A. Janicka, K. Czajkowski, P. Kuciński, Białystok 2014.
Google Scholar

Lul M., Drzewo, człowiek i drobnoustroje w powieściowym laboratorium. O „Historii kołka w płocie” Józefa Ignacego Kraszewskiego, „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Poetica” 2020, nr 8.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.24917/23534583.8.9

Lul M., Wielkim nudziarzem był? Kraszewski, blogspot i czytanie klasyki, [w:] Kraszewski i wiek XIX. Studia, red. A. Janicka, K. Czajkowski, P. Kuciński, Białystok 2014.
Google Scholar

Ławski J., Józef Ignacy Kraszewski – nowe style lektury, „Volin’–Žitomirŝina” 2014 [„Волинь–Житомирщина”. Історико-філологічний збірник з регіональних проблем, Житомир 2014], nr 25.
Google Scholar

Malûkovič S.D., Stanovlenie realizma v tvorčestve Ûzefa Kraševskogo (povesti i pomany 30–40-h godov), Diss. … kandydata filologičeskih nauk, Moskva 1984. [Малюкович С.Д., Становление реализма в творчестве Юзефа Крашевского (повести и романы 30–40-х годов), Дисс. … кандидата филологических наук, Москва 1984].
Google Scholar

Markiewicz H., Literatura pozytywizmu, Warszawa 1986.
Google Scholar

Matuszewski J., Geneza polskiego chama Studium semazjologiczne, „Acta Universitatis Lodziensis” 1982, Folia iuridica, t. XI.
Google Scholar

Nagielski M., Ukraińcy, [w:] Pod wspólnym niebem. Narody dawnej Rzeczypospolitej, pod red. M. Kopczyńskiego i W. Tygielskiego, Warszawa 2010.
Google Scholar

Nazirov R.G., Ditâ v korzine i primety izobrannikov. Opyt rekonstrukcji êtnografičeskogo substrata mifov, „Nazirovskij Arhiv” 2016 [Назиров Р.Г., Дит явко рзинеиприметыизбранников. Опыт реконструкции этнографического субстрата мифов, „Назировский Aрхив” 2016], nr 4. Dostępny w Internecie: http://nevmenandr.net/nazirov/journal.php
Google Scholar

Nowina-Sroczyńska E., Przezroczyste ramiona ojca. Etnologiczne studium o magicznych dzieciach, Łódź 1997.
Google Scholar

Petričenko N., Volin’ ì Žitomirŝina – druga bat’kìvŝina Û.Ì. Kraševs’kogo (ukraïns’kì zacìkavlennâ, tematika, žanrova naracìâ prozovoï spadŝini pis’mennika), „Volin’–Žitomirŝina” 2009, nr 19. [Петриченко Н., Волинь і Житомирщина – друга батьківщина Ю.І. Крашевського (українські зацікавлення, тематика, жанрова нарація прозової спадщини письменника), „Волинь–Житомирщина”. Історико-філологічний збірник з регіональних проблем, Житомир 2009].
Google Scholar

Pobłocki K., Chamstwo, Wołowiec 2021.
Google Scholar

Prokofjewa D.S., Józef Ignacy Kraszewski w prasie rosyjskiej drugiej połowy XIX wieku, „Pamiętnik Literacki” 1965, z. 2.
Google Scholar

Rak R., Baśń o wężowym sercu albo wtóre słowo o Jakóbie Szeli, Warszawa 2019.
Google Scholar

Rauszer M., Chłop – niewolnik? Pańszczyzna w perspektywie antropologii historii, „Lud” 2017, t. 101.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.12775/lud101.2017.02

Ševčenko T.G., Povnezìbrannâ tvorìv. U 12 t., red. M.G. Žylins’kij ta ìn., t. 2: Poezìâ 1847–1861, Kiïv 2001. [Шевченко Т.Г., Повнезібрання творів. У 12 т., pед. М.Г. Жулинський та ін., т. 2: Поезія 1847–1861, Київ 2001].
Google Scholar

Sienkiewicz Т.W., Intertekstual’nost’ romana „Maslav” Û.I. Kraševskogo, [w:] Kraszewski i wiek XIX. Studia, red. A. Janicka, K. Czajkowski, P. Kuciński, Białystok 2014. [Sienkiewicz Т.W., Интертекстуальность романа „Маслав” Ю.И. Крашевского, [w:] Kraszewski i wiek XIX. Studia, red. A. Janicka, K. Czajkowski, P. Kuciński, Białystok 2014].
Google Scholar

Sokyrska W.W., Strogosz T., Hajdamacy i koliszczyzna w historiografii polskiej i ukraińskiej. Polsko-ukraiński dwugłos, „Przegląd Nauk Historycznych” 2017, nr 2.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/1644-857X.16.02.01

Sowa J., Inna Rzeczpospolita jest możliwa! Widma przeszłości, wizje przyszłości, Warszawa 2015.
Google Scholar

Stomma L., Polskie złudzenia narodowe, Poznań 2006.
Google Scholar

Szladowski M., Ciemne świecidła nadziei – starość Józefa Ignacego Kraszewskiego (na przykładzie „Nocy bezsennych”), „Wiek XIX. Rocznik Towarzystwa Literackiego imienia Adama Mickiewicza” 2012, R. 5 (47).
Google Scholar

Szulska I., Litwa Józefa Ignacego Kraszewskiego, Warszawa 2011.
Google Scholar

Trembecki S., Sofijówka, Warszawa 2000.
Google Scholar

Tubelevič V.I., Istoriâ hristianskih konfessij VKL v trudach I. Kraševskogo, [w:] Razvitie metodologičeskih issledovanij i podgotovka kabrov istorikov v Respublike Belarus’, Rossijskoj Feberacii i Respublike Pol’ša. Sbornik naučnyh statej, Grodno 2012. [Тубелевич В.И., История христианских конфессий ВКЛ в трудах И. Крашевского, [w:] Развитие методологических исследований и подготовка кадров историков в Республике Беларусь, Российской Федерации и Республике Польша. Сборник научных статей, Гродно 2012].
Google Scholar

Ûng K.G., Ob Otnošenii analitičeskoj psihologii k poêtiko-hudožestvennomu tvorčestvu, [w:] Ûng K.G., Sobranie sočinenij v 19 tt., t. 15: Fenomen duha v iskusstve i nauke, Moskva 1992. [Юнг К.Г., Об отношении аналитической психологии к поэтико-художественному творчеству, [w:] Юнг К.Г., Собрание сочинений в 19 тт., т. 15: Феномен духа в искусстве и науке, Москва 1992].
Google Scholar

Warzenica E., „Powieści romantyczne” J.I. Kraszewskiego, [w:] Z teorii i historii literatury. Prace poświęcone V. Międzynarodowemu Kongresowi Slawistów w Sofii, red. K. Budzyk, Wrocław–Warszawa–Kraków 1963.
Google Scholar

Wojciechowski K., Historia powieści w Polsce. Rozwój typów i form romansu polskiego na tle porównawczem, Lwów 1925.
Google Scholar

Zawodziński K.W., Studia о Kraszewskim, [w:] Zawodziński K.W., Opowieści о powieści, Kraków 1963.
Google Scholar

Zelìns’ka L.V., Vìdobražennâ „seredn’ogo klasu” u malârstvì ta lìteraturì Rosìjskoï ìmperìï dr. pol. XVIII – per. pol. XIX st., „Naukovì zapiski Nacìonal’nogo unìversitetu. Ostroz’ka akademìâ”, Serìâ Fìlologìčna, Vip. 55, Ostrog 2015. (Зелінська Л.В., Відображення „середнього класу” у малярстві та літературі Російської імперії др. пол. ХVІІІ – пер. пол. ХІХ ст., „Наукові записки Національного університету. Острозька академія”, Серія Філологічна, Вип. 55, Острог 2015).
Google Scholar

Zielonko E., Józef Ignacy Kraszewski w wydaniach Ludowej Spółdzielni Wydawniczej, „Rocznik Towarzystwa Literackiego imienia Adama Mickiewicza” 1986, R. 21.
Google Scholar

Żmigrodzka M., Orzeszkowa. Młodość pozytywizmu, Warszawa 1965.
Google Scholar

Żmigrodzka M., Polska powieść biedermeierowska, „Pamiętnik Literacki” 1966, t. 52, z. 2.
Google Scholar

Żmigrodzka M., Proza fabularna w kraju, [w:] Obraz literatury polskiej XIX i XX wieku, Seria 3, t. 1: Literatura krajowa w okresie romantyzmu 1831–1863, red. M. Janion, B. Zakrzewski, M. Dernałowicz, Kraków 1975.
Google Scholar

Żok D., Józef Ignacy Kraszewski – niedoceniony i zapomniany w polskiej szkole, [w:] Ûzef Kraševs’kij v kul’turnìj spadŝinì Ukraïni ta Pol’ŝì. Zbìrnik naukovih prac’ za materiałami mìž regìonal’nogo naukowo-praktičnogo semìnary ìz mìžnarodnoûy častû, 20 grudnâ 2017 roku, m. Žitomir, red. O.P. Polìŝuk, B. Troha, V.O. Êršov, M.A. Kozlovec’, N.A. Sejko, Žitomir 2017. [Юзеф Крашевський в культурній спадщині України та Польщі. Збірник наукових праць за матеріалами між регіонального науково-практичного семінару із міжнародноюу частю, 20 грудня 2017 року, м. Житомир, pед. О.П. Поліщук, Б. Троха, В.О. Єршов, М.А. Козловець, Н.А. Сейко, Житомир 2017].
Google Scholar