Rolnictwo jako podstawa uprzemysłowienia i rozwoju gospodarczego. Wnioski wynikające z doświadczeń historycznych krajów rozwijających się w drugiej połowie XIX i pierwszej połowie XX wieku
DOI:
https://doi.org/10.18778/1506-6541.27.01Słowa kluczowe:
rolnictwo, przemysł, kraje słabo rozwinięte, produkty rolne i przemysłowe, zależność przemysłu od rolnictwa, rolnictwo jako podstawa uprzemysłowieniaAbstrakt
Specyficzną cechą większości krajów słabo rozwiniętych, określanych po II wojnie światowej jako Kraje Trzeciego Świata, była historycznie ich duża zależność od rolnictwa oraz wysoki odsetek ludności zatrudnionej w produkcji rolnej i hodowlanej. W krajach rozwiniętych natomiast (kraje Europy Zachodniej oraz kraje anglosaskie) udział rolnictwa w PNB był niewielki, a odsetek ludności zatrudnionej w rolnictwie kształtował się na stosunkowo niskim poziomie i wykazywał tendencję malejącą. Wyciągnięto z tego błędny wniosek, że wysiłek rozwojowy powinien zmierzać w kierunku uprzemysłowienia, niekiedy połączony z zaniedbywaniem rolnictwa. Wzrost efektywnego popytu na produkty przemysłowe ze strony rolnictwa stanowił jego istotny wkład do procesu uprzemysłowienia. We wczesnych fazach rozwoju gospodarczego przy przewadze ludności rolniczej brak było poza rolnictwem masowego rynku. Oznaczało to, iż powstający sektor przemysłowy musiał znajdować oparcie w popycie pochodzącym i kreowanym w rolnictwie. Im szybciej zatem rosła wydajność i dochody w tym dziale gospodarki oraz im szybciej rolnictwo przestawiło się na formy wymiany pieniężnej, tym były korzystniejsze warunki dla rozwoju rzemiosła, a później uprzemysłowienia. Ponadto wysoka stopa urodzeń i postęp techniczny w rolnictwie sprawiały, że pewna część siły roboczej na wsi stawała się z technologicznego punktu widzenia zbędna. Pomyślny rozwój rolnictwa połączony ze wzrostem dochodów rolników był możliwy tylko wówczas, gdy siła robocza została z niego odprowadzona i znalazła produkcyjne zatrudnienie w innych działach gospodarki. Na przełomie lat 50. i 60. XX w. również wzrost dochodów z eksportu produktów rolnych był powolny, co oznaczało, że kraje rozwijające się stanęły przed problemem ciasnoty rynków eksportowych i spadku cen w eksporcie. Niepokojącą cechą tych zmian był fakt, iż zastój w zakresie popytu i spadek cen wielu artykułów rolnych występował jednocześnie ze wzrostem dochodów realnych w krajach rozwiniętych, co pociągało za sobą zasadnicze zmiany w strukturze popytu.
Pobrania
Bibliografia
Adelman I., Beyond Export-Led Growth, „World Development” 1984, Vol. 12, No. 9.
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.1016/0305-750X(84)90050-0
Antle J., Infrastructure and Aggregate Agricultural Productivity. International Evidence, „Economic Development and Cultural Change” 1983, Vol. 31.
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.1086/451344
Bairoch P., Agriculture and the Industrial Revolution 1700–1914, [in:] The Fontana Economic History of Europe. The Industrial Revolution, eds. C.M. Cipolla, London 1973.
Google Scholar
Berry R.A., Cline W.R., Agrarian Structure and Productivity in Developing Countries, Baltimore 1979.
Google Scholar
Bond M.E., Agricultural Responses to Prices in Sub-Saharan Africa, „International Monetary Fund Staff Papers” 1983, Vol. 30, No. 4.
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.2307/3866783
Canning D., Increasing Returns, in Industry and the Role of Agriculture in Growth, „Oxford Economic Papers” 1988, Vol. 40.
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.1093/oxfordjournals.oep.a041865
Diao X., McMillan M., Wangwe S., Agricultural Labour Productivity and Industrialization: Lessons for Africa, „Journal of African Economies” 2018, Vol. 27, No. 1.
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.1093/jae/ejx034
Dobrska Z., Rola eksportu kapitału z krajów uprzemysłowionych w rozwoju gospodarczym do krajów zacofanych. Studia z zakresu koniunktury współczesnego kapitalizmu, [w:] Zmiany w strukturze gospodarki USA i Francji. Eksport kapitału, Warszawa 1960.
Google Scholar
Eckaus R.S., The Factor Proportions Problem in Underdeveloped Areas, „American Economic Review” 1955, Vol. 45.
Google Scholar
Feder G., The Relation between Farm Size and Farm Productivity The Role of Family Labor, Supervision, and Credit Constraints, „Journal of Development Economics” 1985, Vol. 18, No. 2–3.
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.1016/0304-3878(85)90059-8
Fei J.C., Ranis G., A Theory of Economic Development, „American Economic Review” 1961, Vol. 51, No. 4.
Google Scholar
Gonzalo J., Five alternative methods of estimating long-run equilibrium relationships, „Journal of Econometrics” 1994, Vol. 60.
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.1016/0304-4076(94)90044-2
Hayami Y., Ruttan V.W., Agricultural Development. An International Perspective, Baltimore 1971.
Google Scholar
Hunek T., Rolnictwo a uprzemysłowienie, [w:] Rozwój społeczno-gospodarczy rejonu uprzemysławianego, Warszawa 1973.
Google Scholar
Johnston B.F., Mellor J.W., The Role of Agriculture in Economic Development, „American Economic Review” 1961, Vol. 51, No. 4.
Google Scholar
Jorgenson D.G., The Development of a Dual Economy, „Economic Journal”, 1 June 1961, Vol. 71, Issue 282.
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.2307/2228770
Kanwar S., Does the Dog Wag the Tail or the Tail the Dog? Cointegration of Indian Agriculture with Nonagriculture, „Journal of policy Modelling” 2000, Vol. 22, No. 5.
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.1016/S0161-8938(97)00161-0
Karpiński A., Dwudziestolecie 1944–1964 w rozwoju gospodarczym Polski i świata, Warszawa 1964.
Google Scholar
Krishna R., Some Aspects of Agricultural Growth, Price Policy and Equity in Developing Countries, „Food Research Institute Studies” 1982, Vol. XVIII, No. 3.
Google Scholar
Kuziński S., Główne proporcje rozwoju gospodarczego Polski Ludowej. Problemy tempa wzrostu gospodarki narodowej, inwestycji, zatrudnienia, wydajności pracy, handlu zagranicznego, Warszawa 1960.
Google Scholar
Kuznets S., Long-Term Trends in Capital Formation Proportions, „Economic Development and Cultural Change” 1961, Vol. 9, No. 4.
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.1086/449936
Lewis W.A., Economic Development with Unlimited Supplies of Labour, „Manchester School of Economic and Social Studies” 1954, Vol. 22, No. 2.
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.1111/j.1467-9957.1954.tb00021.x
Lipiński E., Entwicklung der Landwirtschaft und Industrie, Warschau 1955.
Google Scholar
Mellor J.W., Agriculture on the Road to Industrialization, Baltimore 1995.
Google Scholar
Mundlak Y., Cavallo D., Domenech R., Agriculture and Economic Growth in Argentina, 1913–84, „International Food Policy Research Institute” 1989, Research Report 76.
Google Scholar
Nowicki J., Studia z teorii wzrostu, Warszawa 1988.
Google Scholar
Owen W.F., The Double Developmental Squeeze on Agriculture, „American Economic Review” 1966, Vol. 56, No. 1–2.
Google Scholar
Paglin M., Surplus Agricultural Labor and Development. Facts and Theories, „American Economic Review” 1965, Vol. 55.
Google Scholar
Ravallion M., Rural Welfare Effects of Food Price Changes under Induced Wage Responses: Theory and Evidence for Bangladesh, „Oxford Economic Papers” 1990, Vol. 42, No. 3.
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.1093/oxfordjournals.oep.a041964
Sarris A.H., Agricultural Taxation under Structural Adjustment, „FAO Economic and Social Development Paper” 1994, No. 128, Rome.
Google Scholar
Smith A., Bogactwo narodów, Warszawa 1954, t. 1.
Google Scholar
Solow R.M., A Contribution to the Theory of Economic Growth, „Quarterly Journal of Economics” 1956, Vol. 70, No. 1.
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.2307/1884513
Tiffin R., Dawson P.J., Shock persistence in a dual economy model of India, „The Journal of Development Studies” 2003, Vol. 40.
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.1080/00220380412331293657
Tomczak F., Rolnictwo a uprzemysłowienie. Podstawy ewolucji czynnika pracy w rolnictwie w związku z procesem uprzemysłowienia, [w:] Rejony uprzemysławiane. Problematyka i badania, Warszawa 1971.
Google Scholar
Tomczak F., Uprzemysłowienie rejonu a czynnik pracy w rolnictwie. Komitet Rejonów Uprzemysławianych PAN i SGPiS, Warszawa 1963.
Google Scholar
Tomczak F., Wpływ poziomu uprzemysłowienia rejonu na zatrudnienie w rolnictwie, „Roczniki Nauk Rolniczych. Seria Ekonomiki Rolnictwa” 1964, t. 77, z. 2.
Google Scholar
Wang X., Piesse J., The Micro-foundations of Dual Economy Models, „Economics Discussion Paper” 2010, Series 1010.
Google Scholar
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.