O ewolucji i problemach definiowania pedagogiki ogólnej w leksykografii pedagogicznej
DOI:
https://doi.org/10.18778/2450-4491.20.12Słowa kluczowe:
pedagogika ogólna, teoria wychowania, tożsamość dyscyplinyAbstrakt
Artykuł celuje w zagadnienie ewolucji statusu pedagogiki w kontekście polskim. Historycznie granice między pedagogiką ogólną a subdyscyplinami, takimi jak teoria wychowania, uległy zatarciu, co odzwierciedla zmiany w dynamice badań oraz transformacje społeczno-polityczne. Po 1989 roku dyskusje na temat tożsamości i metodologii pedagogiki ogólnej ustąpiły miejsca szerszym debatom o tożsamości pedagogiki jako dyscypliny. W artykule podkreślono trudności w analizie współczesnej i historycznej literatury poświęconej zagadnieniu pedagogiki ogólnej, zwłaszcza w kontekście ukrytych wpływów ideologicznych lub nieujawnionych światopoglądów autorów. Pedagogika ogólna, jako podstawa badań empirycznych i teoretycznych, ukierunkowana jest na poznanie wychowania. Wiedza ta przyczynia się do identyfikacji relacji między naukowym a potocznym pojmowaniem wychowania, szczególnie w kontekście transformacji systemowej i zmian kulturowych. Wnosi tym samym postulat rewizji i doskonalenia ram pedagogiki ogólnej, aby sprostać współczesnym wyzwaniom i barierom rozwojowym.
Bibliografia
Balasiewicz A., Błaut R., Chojnacki W. (2014) Słownik pedagogiki pracy i organizacji, Pułtusk–Warszawa, Akademia Humanistyczna im. Aleksandra Gieysztora, Akademickie Towarzystwo Edukacyjno-Naukowe „Atena”.
Google Scholar
Bogaj A. (ed.) (2001) Rozwój pedagogiki ogólnej. Inspiracje u ograniczenia kulturowe oraz poznawcze, Warszawa–Kielce, Akademia Świętokrzyska im. Jana Kochanowskiego w Kielcach.
Google Scholar
Chałas K., Maj A. (ed.) (2016) Encyklopedia aksjologii pedagogicznej, Radom, Polskie Wydawnictwo Encyklopedyczne.
Google Scholar
Demel M. (1980) Wychowanie fizyczne (z uwzględnieniem wychowania zdrowotnego) in: Pedagogika. Podręcznik dla kandydatów na nauczycieli, B. Suchodolski (ed.), Warszawa, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, pp. 583–619.
Google Scholar
Duraj-Nowakowa K. (1992) Teoria systemów a pedagogika, Kraków, Wydawnictwo Naukowe WSP.
Google Scholar
Duraj-Nowakowa K. (1997) Modelowanie systemowe w pedagogice, Kraków, Wydawnictwo Naukowe WSP.
Google Scholar
Duraj-Nowakowa K. (2005) Źródła podejść do pedagogiki, Kielce, Świętokrzyska Szkoła Wyższa.
Google Scholar
Folkierska A. (1983) Pytanie o pedagogikę, Warszawa, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.
Google Scholar
Gnitecki J. (1989a) Koncepcja pedagogiki ogólnej, Poznań, Wydawnictwo Naukowe Polskiego Towarzystwa Pedagogicznego. Oddział w Poznaniu.
Google Scholar
Gnitecki J. (1989b) Zarys pedagogiki ogólnej, Poznań, Wydawnictwo Naukowe Polskiego Towarzystwa Pedagogicznego. Oddział w Poznaniu.
Google Scholar
Gnitecki J. (2006) Wprowadzenie do pedagogiki ogólnej, Poznań, Wydawnictwo Naukowe Polskiego Towarzystwa Pedagogicznego. Oddział w Poznaniu.
Google Scholar
Godlewski M., Krawcewicz S., Wujek T. (eds.) (1976) Pedagogika. Podręcznik akademicki, ed. 4, Warszawa, Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Google Scholar
Górniewicz J. (1997) Kategorie pedagogiczne. Odpowiedzialność, podmiotowość, samorealizacja, tolerancja, twórczość, wyobraźnia, Olsztyn, Wyższa Szkoła Pedagogiczna.
Google Scholar
Goźlińska E. (1997) Słowniczek Nowych Terminów w Praktyce Szkolnej, Warszawa, Centralny Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli.
Google Scholar
Guziuk-Tkacz M., Siegień-Matyjewicz A. (2015) Leksykon pedagogiki międzykulturowej i etnopedagogiki, Warszawa, Wydawnictwo Akademickie „Żak”.
Google Scholar
Guziuk-Tkacz M., Siegień-Matyjewicz A. (2016) Leksykon diagnostyki. Psychopedagogika, pedagogika transkulturowa, Warszawa, Wydawnictwo Akademickie „Żak”.
Google Scholar
Hejnicka-Bezwińska T. (1989) W poszukiwaniu tożsamości pedagogiki. Świadomość teoretyczno-metodologiczna współczesnej pedagogiki polskiej (geneza i stan), Bydgoszcz, Wydawnictwo Uczelniane WSP w Bydgoszczy.
Google Scholar
Hejnicka-Bezwińska T. (1994) Kryzys pedagogiki, czy kryzys pedagogów? in: Ewolucja tożsamości pedagogiki, H. Kwiatkowska (ed.), Warszawa, Wydawnictwo Polskiego Towarzystwa Psychologicznego, pp. 153–164.
Google Scholar
Hejnicka-Bezwińska T. (1996) Zarys historii wychowania (1944–1989). Oświata i pedagogika pomiędzy dwoma kryzysami. Część IV, Kielce, Wydawnictwo Pedagogiczne ZNP Spółka z o.o.
Google Scholar
Hejnicka-Bezwińska T. (1997) Tożsamość pedagogiki. Od ortodoksji ku heterogeniczności, Warszawa, Wydawnictwo 69.
Google Scholar
Hejnicka-Bezwińska T. (2008) Pedagogika ogólna, Warszawa, Wydawnictwo Akademickie i Profesjonalne.
Google Scholar
Hejnicka-Bezwińska T. (ed.) (1995) Tradycja – Teraźniejszość – Nowe wyzwania, Bydgoszcz, Wydawnictwo Uczelniane WSP w Bydgoszczy.
Google Scholar
Hessen S. (1931) Podstawy pedagogiki. Z rękopisu drugiego wydania oryginału rosyjskiego przełożył i bibliografią polską uzupełnił Adam Zieleńczyk, Warszawa, nakładem „Naszej Księgarni”, Spółki Akcyjnej Związku Nauczycielstwa Polskiego.
Google Scholar
Jagieła J. (2012) Słownik analizy transakcyjnej, Częstochowa, Akademia im. Jana Długosza w Częstochowie.
Google Scholar
Jaworska T., Leppert R. (eds.) (1996) Wprowadzenie do pedagogiki. Wybór tekstów, Kraków, Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Google Scholar
Karbowniczek J. (ed.) (2014) Mały leksykon pedagoga wczesnoszkolnego, Warszawa, Instytut Wydawniczy Erica.
Google Scholar
Karbowniczek J. (2014) Wstęp in: Mały leksykon pedagoga wczesnoszkolnego, J. Karbowniczek (ed.), Warszawa, Instytut Wydawniczy Erica, pp. 3–4.
Google Scholar
Kierski F. (ed.) (1925) Podręczna Encyklopedja Pedagogiczna, vol. 2, N-Ż: wraz z dodatkiem i dwoma indeksami, Lwów–Warszawa, Książnica Polska Towarzystwa Nauczycieli Szkół Wyższych.
Google Scholar
Koczniewska-Zagórska L., Nowacki T., Wiatrowski Z. (eds.) (1986) Słownik pedagogiki pracy, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź, Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
Google Scholar
Kotłowski K. (1964) Podstawowe prawidłowości pedagogiki, Wrocław–Warszawa–Kraków, Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Google Scholar
Kotłowski K. (1976) Rzecz o wychowaniu patriotycznym, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk, Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Google Scholar
Krzysztoszek Z. (1968) Pedagogika. Zarys podręcznikowy dla studium nauczycielskiego, Warszawa, Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych.
Google Scholar
Kukołowicz T., Nowak M. (eds.) (1997) Pedagogika ogólna. Problemy aksjologiczne, Lublin, Katolicki Uniwersytet Lubelski, Wydział Nauk Społecznych.
Google Scholar
Kulczyński L. (1911) Ogólne zasady pedagogiki. Przedruk artykułu Encyklopedyi Wychowawczej Warszawskiej – z małemi poprawkami, Kraków, nakładem Autora.
Google Scholar
Kunowski S. (1981) Podstawy współczesnej pedagogiki, Łódź, Wydawnictwo Salezjańskie.
Google Scholar
Kunowski S. (2000) Problematyka współczesnych systemów wychowania, Kraków, Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Google Scholar
Kupisiewicz C. (2012) Z dziejów teorii i praktyki wychowania. Podręcznik akademicki, Kraków, Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Google Scholar
Kupisiewicz C., Kupisiewicz M. (2009) Słownik pedagogiczny, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar
Kupisiewicz M. (2013) Słownik pedagogiki specjalnej, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN, Akademia Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej.
Google Scholar
Kwaśnica R. (1987) Dwie racjonalności. Od filozofii sensu ku pedagogice ogólnej, Wrocław, Instytut Kształcenia Nauczycieli.
Google Scholar
Kwiatkowska H. (ed.) (1994) Ewolucja tożsamości pedagogiki, Warszawa, Polskie Towarzystwo Pedagogiczne.
Google Scholar
Lalak D., Pilch T. (eds.) (1999) Elementarne pojęcia pedagogiki społecznej i pracy socjalnej, Warszawa, Wydawnictwo Akademickie „Żak”.
Google Scholar
Maciarz A. (2005) Mały leksykon pedagoga specjalnego, Kraków, Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Google Scholar
Marek Z., Walulik A. (eds.) (2020) Pedagogika religii, Kraków, Wydawnictwo Akademii Ignatianum w Krakowie.
Google Scholar
Męczkowska A. (2006) Podmiot i pedagogika. Od oświeceniowej utopii ku pokrytycznej dekonstrukcji, Wrocław, Wydawnictwo Naukowe Dolnośląskiej Szkoły Wyższej Edukacji TWP we Wrocławiu.
Google Scholar
Milerski B., Śliwerski B. (2000) Leksykon PWN – Pedagogika, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar
Muszyński H. (1967) Podstawy wychowania społeczno-moralnego, Warszawa, Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych.
Google Scholar
Muszyński H. (1977) Zarys teorii wychowania, ed. 2, Warszawa, Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Google Scholar
Mysłakowski Z. (1935) Pedagogika ogólna in: Encyklopedja wychowania, S. Łempicki, W. Gottlieb, B. Suchodolski, J. Włodarski (eds.), vol. 1, Wychowanie, Warszawa, Wydawnictwo „Naszej Księgarni” Związku Nauczycielstwa Polskiego, pp. 701–785.
Google Scholar
Mysłakowski Z. (1964) Wychowanie człowieka w zmiennej społeczności. Studia z filozofii wychowania, Warszawa, Spółdzielnia Wydawniczo-Handlowa „Książka i Wiedza”.
Google Scholar
Mysłakowski Z. (1970) Proces kształcenia i jego wyznaczniki, Warszawa, Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych.
Google Scholar
Niesiołowski A. (2017) Zarys pedagogiki ogólnej. Rękopisy z oflagu, J. Kostkiewicz (ed.), Kraków, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Google Scholar
Nowacki T. W., Korabiowska-Nowacka K., Baraniak B. (2005) Nowy słownik pedagogiki pracy, Warszawa, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej TWP.
Google Scholar
Nowak M. (1999) Podstawy pedagogiki otwartej. Ujęcie dynamiczne w inspiracji chrześcijańskiej, Lublin, Redakcja Wydawnictw Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.
Google Scholar
Okoń W. (1975) Słownik pedagogiczny, Warszawa, Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Google Scholar
Okoń W. (1981) Słownik pedagogiczny, ed. 2, Warszawa, Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Google Scholar
Okoń W. (1992) Słownik pedagogiczny, ed. 5, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar
Okoń W. (1996) Nowy słownik pedagogiczny, Warszawa, Wydawnictwo Akademickie „Żak”.
Google Scholar
Okoń W. (2004) Nowy słownik pedagogiczny, ed. 4, Warszawa, Wydawnictwo Akademickie „Żak”.
Google Scholar
Palka S. (1999) Pedagogika w stanie tworzenia, Kraków, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Google Scholar
Palka S. (2003) Pedagogika w stanie tworzenia: kontynuacje, Kraków, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Google Scholar
Palka S. (2018) Wiązanie podejść metodologicznych w pedagogice teoretyczno-praktycznej, Kraków, Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Google Scholar
Piotrowski P. (2012) W poszukiwaniu rozumu pedagogicznego. Wybrane zagadnienia metapedagogiki, Olsztyn, Centrum Badań Społecznych UWM, Wydział Nauk Społecznych Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie.
Google Scholar
Piotrowski P. (2019) Sytuacja wychowawcza w ujęciu metapedagogicznym. Zarys ontologii wychowania, Toruń, Wydawnictwo Adam Marszałek.
Google Scholar
Pluta A. (1996) Pedagogika ogólna jako humanistyczna autorefleksja edukacji i jej kultury. Teoretyczno-metodyczne myśli przewodnie do użytku nauczycieli akademickich i studentów pedagogiki, Częstochowa, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Częstochowie.
Google Scholar
Pluta A. (ed.) (1997) Pedagogika ogólna a filozofia nauki. Wybrane problemy poznawcze i konteksty dydaktyczne, Częstochowa, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Częstochowie.
Google Scholar
Podoleński S. (1921) Podręcznik pedagogiczny. Wskazówki dla rodziców i wychowawców, Kraków, nakładem Wydawnictwa Księży Jezuitów.
Google Scholar
Pomykało W. (ed.) (1993) Encyklopedia pedagogiczna, ed. 1, Warszawa, Fundacja Innowacja.
Google Scholar
Rogowski C. (ed.) (2007) Leksykon pedagogiki religii, Warszawa, Verbinum Wydawnictwo Księży Werbistów.
Google Scholar
Ryk A. (2012) W poszukiwaniu pedagogicznego Arché. Zarys systemów pedagogicznych, Kraków, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego.
Google Scholar
Schulz R. (2003) Wykłady z pedagogiki ogólnej, vol. 1. Perspektywy światopoglądowe w wychowaniu, Wydawnictwo Naukowe UMK.
Google Scholar
Schulz R. (2007) Wykłady z pedagogiki ogólnej, vol. 2. O integralną wizję człowieka i jego rozwoju, Toruń, Wydawnictwo Naukowe UMK.
Google Scholar
Schulz R. (2009) Wykłady z pedagogiki ogólnej, vol. 3. Logos edukacji, Toruń, Wydawnictwo Naukowe UMK.
Google Scholar
Schulz R. (2016) Szkice z pedagogiki ogólnej, Toruń, Wydawnictwo Adam Marszałek.
Google Scholar
Schulz R. (2018) Edusfera jako holistyczna kategoria pedagogiki ogólnej, Kraków, Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Google Scholar
Schulz R. (2020) Całość i struktura jako kategorie systemowego oglądu edukacji, Kraków, Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Google Scholar
Seredyński W. (1868) Pedagogia Polska, Lwów, nakładem Karola Wilda w Poznaniu u M. Leigebera.
Google Scholar
Siegień-Matyjewicz A. J., Guziuk-Tkacz M. (2012) Leksykon terminów metodologicznych. Nauki pedagogiczne i pokrewne, Warszawa, Wydawnictwo Akademickie „Żak”.
Google Scholar
Sośnicki K. (1946) Pedagogika ogólna, Inowrocław, Librarium.
Google Scholar
Sośnicki K. (1949) Pedagogika ogólna, Toruń, Księgarnia Naukowa T. Szczęsny i S-ka.
Google Scholar
Suchodolski B. (ed.) (1957) Podstawy pedagogiki, Warszawa, Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych.
Google Scholar
Suchodolski B. (ed.) (1980) Pedagogika. Podręcznik dla kandydatów na nauczycieli, Warszawa, Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Google Scholar
Szulakiewicz W. (2000) Historia oświaty i wychowania w Polsce 1918–1939. Studium historiograficzne, Toruń, Wydawnictwo Naukowe UMK.
Google Scholar
Sztobryn S. (2000) Polskie badania nad myślą pedagogiczną w latach 1900–1939 w świetle czasopiśmiennictwa. Ujęcie metahistoryczne, Łódź, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Google Scholar
Śliwerski B. (2009) Współczesna myśl pedagogiczna. Znaczenia. Klasyfikacje. Badania, Kraków, Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Google Scholar
Śliwerski B. (2010) Teoretyczne i empiryczne podstawy samowychowania, Kraków, Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Google Scholar
Śliwerski B. (2012) Pedagogika ogólna. Podstawowe prawidłowości, Kraków, Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Google Scholar
Śliwerski B. (2019) Teorie wychowania in: Pedagogika. Podręcznik akademicki, Z. Kwieciński, B. Śliwerski (eds.), Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN, pp. 203–243.
Google Scholar
Śliwerski B. (2020) Pedagogika holistyczna. Studium z perspektywy metanauk społecznych, Warszawa, Wydawnictwo Akademii Pedagogiki Specjalnej.
Google Scholar
Śliwerski B. (2024) Meta-theory vs. Meta-theories of Education, Studia z Teorii Wychowania, vol. 15, no. 3(48), pp. 7–25, https://doi.org/10.5604/01.3001.0054.7883.
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.5604/01.3001.0054.7883
Witkowski L. (2007a) Edukacja i humanistyka. Nowe (kon)teksty dla nowoczesnych nauczycieli, vol. 2, Warszawa, Instytut Badań Edukacyjnych.
Google Scholar
Witkowski L. (2007b) Między pedagogiką, filozofią i kulturą. Studia, eseje, szkice, vol. 3, Warszawa, Instytut Badań Edukacyjnych.
Google Scholar
Witkowski L. (2009) Wyzwania autorytetu (przechadzki krytyczne w poszukiwaniu dyskursu dla teorii), Kraków, Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Google Scholar
Witkowski L. (2013) Przełom dwoistości w pedagogice polskiej. Historia. Teoria. Krytyka, Kraków, Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Google Scholar
Witkowski L. (2018) Humanistyka stosowana. Wirtuozeria, pasje, inicjacje. Profesje społeczne versus ekologia kultury, Kraków, Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Google Scholar
Wojciechowski K. (ed.) (1986) Encyklopedia oświaty i kultury dorosłych, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź, Zakład Narodowy imienia Ossolińskich.
Google Scholar
Wojnar I. (1980) Wychowanie estetyczne in: Pedagogika. Podręcznik dla kandydatów na nauczycieli, B. Suchodolski (ed.), Warszawa, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, pp. 497–574.
Google Scholar
Wołoszyn S. (1964) Dzieje wychowania i myśli pedagogicznej w zarysie, Warszawa, Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Google Scholar
Zarzecki L. (1922) Wstęp do pedagogiki, Lwów–Warszawa, Zjednoczone Zakłady Kartograficzne i Wydawnicze „Książnica-Atlas”.
Google Scholar
Strona czasopisma, prowadzona przez Zespół redakcyjny NOWiS na platformie Index Copernicus: 
