Lokalna aktywność obywatelska – czynniki, pułapki, zróżnicowanie. O wzorach zaangażowania charakterystycznych dla wspólnot mieszkaniowych

Magdalena Szczepańska

doi:10.18778/0208-600X.64.07

Autor

Magdalena Szczepańska Katedra Socjologii, Wydział Administracji i Nauk Społecznych, Uniwersytet Kazimierza Wielkiego, ul. Szymanowskiego 3, 85-092 Bydgoszcz

DOI:

https://doi.org/10.18778/0208-600X.64.07

Słowa kluczowe:

aktywność obywatelska, aktywność społeczna, współrządzenie, wspólnota mieszkaniowa

Abstrakt

Artykuł skupia się na lokalnej aktywności obywatelskiej, postrzeganej jako istotny warunek rozwoju miasta. Przegląd literatury wskazuje czynniki aktywności obywatelskiej: poziom wykształcenia, dochody, więzi sąsiedzkie, przywiązanie do miejsca, kontakty społeczne, ogólna aktywność społeczna, etap życia, wielkość społeczności, lokalne problemy, relacje wewnątrz społeczności lokalnej, lokalny lider, cechy kulturowe regionu oraz lokalna kultura polityczna. Scharakteryzowano także różnorodne typy zaangażowania obywatelskiego. Rozważania na temat lokalnej aktywności obywatelskiej uzupełniono o aktywność generowaną w ramach wspólnot mieszkaniowych. Rosnąca popularność tych organizacji skłania do rozważań na temat ich wpływu na wzory zaangażowania obywatelskiego. Część badaczy dowodzi, że członkostwo we wspólnocie uczy współrządzenia, daje poczucie wpływu, wzmacnia zaangażowanie lokalne i obywatelskie. Z drugiej strony pojawiają się argumenty, zgodnie z którymi poczucie przynależności do wspólnoty mieszkaniowej skutkuje niższą odpowiedzialnością za miasto i sferę publiczną. Czy zaangażowanie w ramach wspólnoty mieszkaniowej można nazwać obywatelskim? Odpowiedź bazuje na wynikach przekrojowego studium przypadków jedenastu takich wspólnot. Zaprezentowano te aspekty funkcjonowania wspólnot mieszkaniowych, które odnoszą się do aktywności obywatelskiej: cele organizacji w opinii mieszkańców, zaangażowanie w proces współrządzenia, stosunek do dalszego otoczenia oraz relacje wspólnot z sąsiadami. Wzory zaangażowania charakterystyczne dla wspólnot mieszkaniowych nie mieszczą się w ramach przyjętej definicji aktywnej obywatelskości. Korespondują raczej z koncepcją sprywatyzowanej, biernej obywatelskości. Ich członkowie są skupieni na własnych, grupowych interesach. Wspólnoty mieszkaniowe mogą być postrzegane jako pułapka czy niebezpieczeństwo dla lokalnej aktywności obywatelskiej. Skłaniają bowiem do aktywności społecznej, która stanowi alternatywę dla uczestnictwa w sferze publicznej.

Bibliografia

Blakely E., Snyder M. (1997). Fortress America: Gated Communities in the USA. Brookings Institution Press, Washington DC, Cambridge.
Google Scholar

Błaszczyk M. (2007). O więzi sąsiedzkiej w środowisku wielkomiejskim, [w:] I. Borowik, K. Sztalt (red.), Współczesna socjologia miasta. Wielość oglądów i kierunków badawczych dyscypliny. Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław.
Google Scholar

Boguszewski R. (2012). Aktywność społeczna w organizacjach obywatelskich. Komunikat z badań. Centrum Badania Opinii Społecznej, Warszawa.
Google Scholar

Bollens J., Schmandt H. (1982). The Metropolis: Its People, Politics and Economic Life. Harper & Row, New York.
Google Scholar

Brodie E., Hughes T., Jichum V., Miller S., Ockenden N., Warburton D. (2011). Pathways through participation: What creates andd sustains active citizenship? National Council for Voluntary Organisations (NCVO) in partnership with the Institute for Volunteering Research, www.pathwaysthroughparticipation.uk.org/resources [dostęp 12.08.2017].
Google Scholar

Bujwicka A. (2011). Typy wielkomiejskiego sąsiedztwa. Wyobrażone a praktykowane stosunki sąsiedzkie mieszkańców Łodzi, „Acta Universitatis Lodziensis”, Folia Sociologica, z. 36.
Google Scholar

Caldeira T. (2001). City of Walls. Crime, Segregation, and Citizenship in São Paulo. University of California Press.
Google Scholar

Czapiński J., Panek T. (red.) (2011)., Diagnoza Społeczna 2011. Warunki i jakość życia Polaków. Raport. Rada Monitoringu Społecznego, Warszawa.
Google Scholar

Dagger R. (1997). Civic Virtues: Rights, Citizenship, and Republican Liberalism. Oxford University Press, New York.
Google Scholar

Davis M. (1990). City of Quartz: Excavating the Future in Los Angeles. Verso, London.
Google Scholar

Durose C., Grasley S., Richardson L. (2009). Changing local governance, changing citizens: Introduction, [w:] C. Durose, S. Greasley, L. Richardson (eds.), Changing local governance, changing citizens. Policy Press, Bristol.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.2307/j.ctt9qgqwr.9

Dziubka K. (2008). Obywatelskość jako virtu podmiotu demokracji, „Acta Universitatis Wratislaviensis”, nr 3059.
Google Scholar

Foldvary F. (1994). Public Goods and Private Communities: The Market Provision of Social Services. Edward Elgar, London.
Google Scholar

Frączak P. (2004). Lokalne społeczeństwa obywatelskie – mapy aktywności. Raporty z badań. Ośrodek Badania Aktywności Lokalnej, Warszawa.
Google Scholar

Frieske K., Pawłowska K. (2011). Obywatelska partycypacja – migotanie idei, [w:] A. Olech (red.), Partycypacja publiczna. O uczestnictwie obywateli w życiu wspólnoty lokalnej. Fundacja Instytut Spraw Publicznych, Warszawa.
Google Scholar

Gliński P., Palska H. (1997). Cztery wymiary społecznej aktywności obywatelskiej, [w:] H. Domański, A. Rychard (red.), Elementy nowego ładu. Instytut Filozofii i Socjologii PAN, Warszawa.
Google Scholar

Gliński P., Lewenstein B., Siciński A. (2001). Samoorganizacja społeczeństwa polskiego: III sektor i wspólnoty lokalne. Wydawnictwo Instytutu Filozofii i Socjologii PAN, Warszawa.
Google Scholar

Gorzelak G., Jałowiecki B., Herbst M., Roszkowski W. (1999). Transformacja systemowa z perspektywy Dzierzgonia. Scholar, Warszawa.
Google Scholar

Gorzelak G. (2001). Zewnętrzna interwencja jako czynniki rozwoju społeczności lokalnej – na przykładzie programu inicjatyw lokalnych, [w:] M. Warowicki, Z. Woźniak (red.), Aktywność obywatelska w rozwoju społeczności lokalnej. Od komunikacji do współpracy. Municipium, Warszawa.
Google Scholar

Gorzelak G. (2007). Gospodarcza i społeczna mobilizacja w gminach, 96’, 97’. Instytut Rozwoju Regionalnego i Lokalnego, Warszawa.
Google Scholar

Groves J. (2006). All Together Now? An Empirical Study of the Voting Behaviors of Homeowner Association Members in St. Louis County, “Review of Policy Research”, Vol. 23, Issue 6, s. 1199–1218.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1111/j.1541-1338.2006.00252.x

Herbst J. (2005). Oblicza społeczeństwa obywatelskiego. Ośrodek Badania Aktywności Lokalnej, Warszawa.
Google Scholar

Hipsz N., Wądołowska K. (2011). Aktywność społeczna Polaków – poziom zaangażowania i motywacje. Komunikat z badań. Centrum Badania Opinii Społecznej, Warszawa.
Google Scholar

Kajdanek K., Pluta J. (2016). Aktywność lokalna w przestrzeni publicznej a potencjał grup interesu, „Przegląd Socjologiczny”, nr 1, s. 101–125.
Google Scholar

Kaźmierczak T. (2011). Partycypacja publiczna: pojęcie, ramy teoretyczne, [w:] A. Olech (red.), Partycypacja publiczna. O uczestnictwie obywateli w życiu wspólnoty lokalnej. Instytut Spraw Publicznych, Warszawa.
Google Scholar

Klamut R. (2013). Aktywność obywatelska jako rodzaj aktywności społecznej – perspektywa psychologiczna, „Studia Socjologiczne”, nr 1 (208).
Google Scholar

Kohn M. (2004). Brave New Neighborhoods: The Privatization of Public Space. Routledge, New York.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.4324/9780203495117

Kurczewski J. (2003). Lokalne społeczeństwa obywatelskie, [w:] J. Kurczewski (red.), Lokalne społeczności obywatelskie. Instytut Stosowanych Nauk Społecznych Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
Google Scholar

Lewenstein B. (1999). Wspólnota społeczna a uczestnictwo lokalne. Instytut Stosowanych Nauk Społecznych Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
Google Scholar

Lewenstein B. (2004). Zasoby lokalne: Zarys koncepcji, [w:] P. Gliński, B. Lewenstein, A. Siciński (red.), Samoorganizacja społeczeństwa polskiego: III sektor i wspólnoty lokalne w jednoczącej się Europie. Instytut Filozofii i Socjologii PAN, Warszawa.
Google Scholar

Lewenstein B., Schindler J., Skrzypiec R. (2010). Wstęp, [w:] B. Lewenstein, J. Schindler, R. Skrzypiec (red.), Partycypacja społeczna i aktywizacja w rozwiązywaniu problemów społeczności lokalnych. Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
Google Scholar

Lewicka M. (2004). Kup Pan książkę... Mechanizmy aktywności obywatelskiej Polaków, „Studia Psychologiczne”, nr 4, s. 65–82.
Google Scholar

Lewicka M. (2005). Ways to make people active. The role of place attachment, cultural capital and neighborhood ties, “Journal of Environmental Psychology”, Vol. 25, s. 381–395.
Google Scholar

Michalska-Żyła A. (2015). Zadowolenie z życia a zaufanie społeczne mieszkańców miast postprzemysłowych, „Acta Universitais Lodziensis”, Folia Sociologica, z. 52.
Google Scholar

Mularska-Kucharek M., Świątek A. (2011). Aktywność społeczna mieszkańców Łodzi. Analiza wybranych wymiarów, „Studia Regionalne i Lokalne”, nr 4 (46), s. 68–83.
Google Scholar

Nawratek K. (2008). Miasto jako idea polityczna. Korporacja ha!art, Kraków.
Google Scholar

Olech A., Kotnarowski M. (2012). Gotowość mieszkańców do partycypacji, [w:] A. Olech (red.), Dyktat czy uczestnictwo? Diagnoza partycypacji publicznej w Polsce, t. I. Instytut Spraw Publicznych, Warszawa
Google Scholar

Olech A. (2014). Między zainteresowaniem a zaangażowaniem – aktywność obywatelska i organizacje pozarządowe w Polsce, „Analizy i Opinie”, nr specjalny 7: Decydujmy razem. Instytut Spraw Publicznych, Warszawa.
Google Scholar

Pacione M. (2006). Proprietary Residential Communities in the United States, “Geographical Review”, vol. 96, no. 4.
Google Scholar

Pacześniak A. (2007). Bariery obywatelskości w polskim społeczeństwie po 1989 roku, [w:] W. Bokajło, A. Wiktorska-Święcka (red.), Europa obywateli. Polskie społeczeństwo obywatelskie in actu. ATUT, Wrocław.
Google Scholar

Peisert A., Matczak P. (2012). Aktywność lokalnej wspólnoty politycznej a modele partycypacji, [w:] A. Olech (red.), Dyktat czy uczestnictwo? Diagnoza partycypacji publicznej w Polsce, t. I. Instytut Spraw Publicznych, Warszawa, s. 103–120.
Google Scholar

Putnam R. (1996). Demokracja w działaniu. Tradycje obywatelskie we współczesnych Włoszech. Wydawnictwo Znak, Kraków.
Google Scholar

Putnam R. (2000). Bowling Alone: Collapse and Revival of American Community. Simon & Schuster, New York.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1145/358916.361990

Rohrbach K. (2012). Closing the Gates on Democracy? Private Urban Governance and its Socio-political consequences in Suburban Buenos Aires. London School of Economics and Political Science, London.
Google Scholar

Shils E. (1994). Co to jest społeczeństwo obywatelskie, [w:] K. Michalski (red.), Europa i społeczeństwo obywatelskie. Wydawnictwo ZNAK, Kraków.
Google Scholar

Skrzypiec R., Frączak P. (2008). Koncepcja badania lokalnej aktywności obywatelskiej w gminie Lesznowola, http://www.klon.org.pl/files/dialogspoleczny.engo.pl/public/Piotr/koncepcjabadania.pdf [dostęp 12.07.2017].
Google Scholar

Sobiesiak-Penszko P., Kotnarowski M. (2012). Partycypacja publiczna w Polsce. Uwarunkowania indywidualne i kontekstowe, [w:] A. Olech (red.), Dyktat czy uczestnictwo? Diagnoza partycypacji publicznej w Polsce, t. I. Instytut Spraw Publicznych, Warszawa, s. 53–77.
Google Scholar

Starosta P. (1995). Poza metropolią. Wiejskie i małomiasteczkowe zbiorowości lokalne a wzory porządku makrospołecznego. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź, s. 197–198.
Google Scholar

Świątkiewicz W. (2004). Więzi sąsiedzkie i życie publiczne, [w:] M. S. Szczepański (red.), Obywatel w lokalnej społeczności. Studia i szkice socjologiczne. Wyższa Szkoła Zarządzania i Nauk Społecznych, Tychy, Uniwersytet Opolski, Opole.
Google Scholar

Wang F., Cooper T. (2008). Chinese Homeowner Associations: A School of Democracy?, “PA Times – American Society of Public Administration”, no. 2.
Google Scholar

Webster C. (2002). Property rights and the public realm: Gates, green belts and Gemeinschaft, “Environment and Planning B”, vol. 29, s. 397–412.
Google Scholar