Superwizja i interwizja jako drogi wsparcia badaczy i badaczek w procesie badawczym w warunkach zinstytucjonalizowanej etyki badań społecznych

Sylwia Męcfal

doi:10.18778/0208-600X.93.01

Autor

Sylwia Męcfal Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny, Katedra Socjologii Polityki i Moralności https://orcid.org/0000-0002-2063-7207

DOI:

https://doi.org/10.18778/0208-600X.93.01

Słowa kluczowe:

etyka badań społecznych, komisja etyczna, interwizja, superwizja

Abstrakt

Polskie uniwersytety, idąc śladem rozwiązań powszechnych w krajach anglosaskich, a także na skutek wprowadzanych instytucjonalnie wymogów (na przykład przez Narodowe Centrum Nauki), od kilku lat wprowadzają do procesu oceny projektów badawczych komisje etyczne. Ten typ weryfikacji projektów badawczych jest znacznie powszechniejszy w psychologii niż w socjologii czy innych naukach społecznych i humanistycznych. W socjologii nie jest to jeszcze obowiązkowa praktyka w kontekście polskim, ale jak można przypuszczać, wkrótce stanie się koniecznością dla badaczy i badaczek. W artykule pokazuję, że komisje etyczne nie są wystarczająco dobrym narzędziem wsparcia etycznego dla badaczy i badaczek społecznych i nie do końca spełniają rolę wspierającą proces badawczy. Zastanawiam się także nad innymi rozwiązaniami, które mogą wspomagać badaczy i badaczki w ich decyzjach etycznych w terenie, jak na przykład superwizja czy interwizja. Taki rodzaj wsparcia dla badaczy i badaczek jest na pewno potrzebny, nie powinien być jednak kolejnym wymogiem instytucjonalnym, a faktyczną pomocą w działaniach badawczych w terenie.

Bibliografia

Ansell N., Mwathunga E., Hajdu F., Robson E., Hlabana T., van Blerk L., Hemsteede R. (2023), Ethical principles, social harm and the economic relations of research: Negotiating ethics committee requirements and community expectations in ethnographic research in rural Malawi, „Qualitative Inquiry”, t. 29, nr 6, s. 725–736, https://doi.org/10.1177/10778004221124631
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1177/10778004221124631

Benmore A. (2016), Boundary management in doctoral supervision: How supervisors negotiate roles and role transitions throughout the supervisory journey, „Studies in Higher Education”, t. 41, nr 7, s. 1251–1264, https://doi.org/10.1080/03075079.2014.967203
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1080/03075079.2014.967203

Bielska B., Herman A., Kalinowska-Sinkowska K., Męcfal S., Ostaszewska A., Palęcka A., Pietrusińska M.J., Słaby K., Surmiak A. (2025), Jakościowe badania feministyczne i queerowe, „Przegląd Socjologiczny”, t. 74, nr 2, s. 121–145, https://doi.org/10.26485/PS/2025/74.2/10
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.26485/PS/2025/74.2/10

Burawoy M. (2010), O socjologię publiczną. Przemówienie prezydenckie z roku 2004, [w:] A. Manterys, J. Mucha (red.), Nowe perspektywy teorii socjologicznej, NOMOS, Kraków, s. 525–561.
Google Scholar

Całek G. (2020), Wybrane problemy i dylematy etyczne w badaniach z udziałem rodziców dzieci z zespołem Aspergera, „Przegląd Socjologiczny”, t. 69, nr 3, s. 151–167, https://doi.org/10.26485/PS/2020/69.3/7
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.26485/PS/2020/69.3/7

Centralna Komisja Egzaminacyjna (CKE) (2022), Wytyczne dla podmiotów ubiegających się o uzyskanie zgody na prowadzenie szkoleń dla superwizorów pracy socjalnej, https://www.gov.pl/web/rodzina/superwizja-pracy-socjalnej [dostęp: 5.05.2022].
Google Scholar

Clay S. (2024), Danger, desire, and disclosure: A postqualitative trauma-informed approach to the ethics of secrets and emotion in qualitative research, „Qualitative Inquiry”, 0(0), https://doi.org/10.1177/10778004241260640
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1177/10778004241260640

Collins B. (2015), Reflections on doctoral supervision: Drawing from the experiences of students with additional learning needs in two universities, „Teaching in Higher Education”, t. 20, nr 6, s. 587–600, https://doi.org/10.1080/13562517.2015.1045859
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1080/13562517.2015.1045859

Flick U. (2011), Jakość w badaniach jakościowych, przeł. P. Tomanek, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Google Scholar

Freckelton I. (2020), Research misconduct, [w:] R. Iphofen (red.), Handbook of Research Ethics and Scientific Integrity, Springer, Cham, s. 127–158.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1007/978-3-319-76040-7_6-2

Galewicz W. (2010), Globalna sprawiedliwość w badaniach medycznych, „Interdyscyplinarne Centrum Etyki UJ”, https://doi.org/10.26106/9TEB-X627
Google Scholar

Gałęziowski J. (2020), When a historian meets vulnerability. Methodological and ethical aspects of research on sensitive topics and with people affected by difficult experiences, „Rocznik Antropologii Historii”, t. 10, nr 13, s. 169–189, https://doi.org/10.25945/rah.2020.13.007
Google Scholar

Gałęziowski J. (2022), Niedopowiedziane biografie. Polskie dzieci urodzone z powodu wojny, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa.
Google Scholar

Golczyńska-Grondas A., Waniek K. (2022), Superwizja w jakościowych badaniach społecznych. O radzeniu sobie z trudnymi emocjami badających i badanych, „Przegląd Socjologii Jakościowej”, t. 18, nr 4, s. 6–33, https://doi.org/10.18778/1733-8069.18.4.01
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/1733-8069.18.4.01

Granholm C., Svedmark E. (2018), Research that hurts them and me: Ethical considerations when studying vulnerable populations online, [w:] R. Iphofen, M. Tolich (red.), The SAGE Handbook of Qualitative Research Ethics, Sage, London, s. 501–509.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.4135/9781526435446.n34

Guillemin M., Gillam L. (2004), Ethics, reflexivity, and „ethically important moments” in research, „Qualitative Inquiry”, t. 10, nr 2, s. 261–280, https://doi.org/10.1177/1077800403262360
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1177/1077800403262360

Hammersley M. (2009), Against the ethicists: On the evils of ethical regulation, „International Journal of Social Research Methodology”, t. 12, nr 3, s. 211–225, https://doi.org/10.1080/13645570802170288
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1080/13645570802170288

Hemer S.R. (2023), The ethics and obligations of long-term ethnographic relationships: revelatory moments and the concept of solidarity, „Journal of the Royal Anthropological Institute”, t. 29, nr 3, s. 631–647, https://doi.org/10.1111/1467-9655.13958
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1111/1467-9655.13958

Hon Kam B. (1997), Style and quality in research supervision: The supervisor dependency factor, „Higher Education”, nr 34, s. 81–103, https://doi.org/10.1023/A:1002946922952
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1023/A:1002946922952

Hopman J. (2021), Fieldwork supervision: Supporting ethical reflexivity to enhance research analysis, „International Journal of Research & Method in Education”, t. 44, nr 1, s. 41–52, https://doi.org/10.1080/1743727X.2019.1706467
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1080/1743727X.2019.1706467

Iphofen R. (2009), Ethical Decision-Making in Social Research: A Practical Guide, Palgrave Macmillan, London.
Google Scholar

Kodeks etyki socjologa (2012), Polskie Towarzystwo Socjologiczne, https://pts.org.pl/wp-content/uploads/2016/04/kodeks.pdf [dostęp: 28.01.2023].
Google Scholar

LeCompte M.D., Schensul J.J. (2015), Ethics in Ethnography. A Mixed Methods Approach, Altamira Press, Lanham.
Google Scholar

Lincoln Y.S. (2009), Komisje etyczne i konserwatyzm metodologiczny, [w:] N.K. Denzin, Y.S. Lincoln (red.), Metody badań jakościowych, t. 1, przeł. K. Podemski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, s. 245–268.
Google Scholar

Łuczaj K. (2024), Terapeutyczny wymiar wywiadu socjologicznego: praktyka badawcza w kontekście wyzwań etycznych, „Studia Socjologiczne”, t. 1, nr 252, s. 81–105, https://doi.org/10.24425/sts.2024.149317
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.24425/sts.2024.149317

Męcfal S. (2016), Badacz zjawisk trudno dostępnych w terenie – kwestie etyczne, praktyczne i metodologiczne, „Przegląd Socjologiczny”, t. 12, nr 3, s. 88–100, https://doi.org/10.18778/1733-8069.12.3.06
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/1733-8069.12.3.06

Męcfal S. (2019), Prasa lokalna w relacjach z kluczowymi aktorami społecznymi. Studia przypadków, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Universitas, Łódź–Kraków.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/8088-995-8

Męcfal S. (2020), Analiza praktyk anonimizacji danych w polskich jakościowych badaniach socjologicznych na tle literatury przedmiotu oraz zasad etyczno-prawnych, „Przegląd Socjologiczny”, t. 69, nr 3, s. 59–84, https://doi.org/10.26485/PS/2020/69.3/3
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.26485/PS/2020/69.3/3

NCN (2016), Zalecenia Rady Narodowego Centrum Nauki dotyczące badań z udziałem ludzi, Narodowe Centrum Nauki, https://www.ncn.gov.pl/sites/default/files/pliki/2016_zalecenia_Rady_NCN_dot_etyki_badan.pdf [dostęp: 12.07.2020].
Google Scholar

NCN (2019), Pismo dyrektora NCN w sprawie zarządzania danymi naukowymi, Narodowe Centrum Nauki, https://www.ncn.gov.pl/sites/default/files/pliki/2019_04_03_pismo_dyrektora_NCN_zarzadzanie_danymi_naukowymi.pdf [dostęp: 12.07.2020].
Google Scholar

Ossowski S. (2001), O osobliwościach nauk społecznych, wyd. 4, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Google Scholar

Palęcka A. (2021), „Spokojnie, jestem grzeczny”. Molestowanie seksualne jako strategia uczestników badania, „Przegląd Socjologii Jakościowej”, t. 17, nr 2, s. 44–60, https://doi.org/10.18778/1733-8069.17.2.03
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/1733-8069.17.2.03

Pollard A. (2009), Field of screams: Difficulty and ethnographic fieldwork, „Anthropology Matters”, t. 11, nr 2, s. 1–23, https://doi.org/10.22582/am.v11i2.10
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.22582/am.v11i2.10

Roberts J., Overstreet K., Hendrick R., Mahar J. (2020), Peer review in scholarly journal publishing, [w:] R. Iphofen (red.), Handbook of Research Ethics and Scientific Integrity, Springer, Cham, s. 127–158.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1007/978-3-030-16759-2_5

Schackle S. (2025), The Coventry experiment: Why were Indian women in Britain given radioactive food without their consent?, „The Guardian”, 11.02.2025, https://www.theguardian.com/news/2025/feb/11/the-coventry-experiment-why-were-indian-women-in-britain-given-radioactive-food-without-consent [dostęp: 18.04.2025].
Google Scholar

Schroeder D., Cook J., Hirsch F., Fenet S., Muthuswamy V. (2018), Ethics dumping: Introduction, [w:] D. Schroeder, J. Cook, F. Hirsch, S. Fenet, V. Muthuswamy (red.), Ethics Dumping, Springer Briefs in Research and Innovation Governance, Springer, Cham, s. 1–8, https://doi.org/10.1007/978-3-319-64731-9_1
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1007/978-3-319-64731-9_1

van den Scott L-J. K. (2020), Sociology and ethics. Doing the right thing, [w:] R. Iphofen (red.), Handbook of Research Ethics and Scientific Integrity, Springer, Cham, s. 769–782.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1007/978-3-030-16759-2_68

Staempfli A., Fairtlough A. (2019), Intervision and professional development: An exploration of a peer-group reflection method in social work education, „British Journal of Social Work”, nr 49, s. 1254–1273, https://doi.org/10.1093/bjsw/bcy096
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1093/bjsw/bcy096

Surmiak A. (2022a), Etyka naukowych badań społecznych. Pomiędzy kodyfikacją i instytucjonalizacją a praktyką badawczą, „Diametros”, nr 74, s. 36–50, https://doi.org/10.33392/diam.1818
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.33392/diam.1818

Surmiak A. (2022b), Etyka badań jakościowych w praktyce. Analiza doświadczeń badaczy w badaniach z osobami podatnymi na zranienie, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa.
Google Scholar

Ślęzak I. (2016), Praca kobiet świadczących usługi seksualne w agencjach towarzyskich, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/7969-991-9

Tolich M., Tumilty E., Choe L., Hohmann-Marriott B., Fahey N. (2020), Why professional supervision should augment PhD candidates’ academic supervision, [w:] R. Iphofen (red.), Handbook of Research Ethics and Scientific Integrity, Springer, Cham, s. 589–602.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1007/978-3-030-16759-2_26

Van Brown B.L. (2020), Disaster research „methics”: Ethical and methodological considerations of researching disaster-affected populations, „American Behavioral Scientist”, t. 64, nr 8, s. 1050–1065, https://doi.org/10.1177/0002764220938115
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1177/0002764220938115

Wagenaar S. (2015), Eine explorative Studie über Intervisionsgruppen niedergelassener Psychotherapeut/innen, „Organisationsberat Superv Coach”, nr 22, s. 409–423, https://doi.org/10.1007/s11613-015-0437-x
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1007/s11613-015-0437-x

Waniek K. (2020), Ucieczka jako przyczyna mobilności Europejczyków. Socjolingwistycznie ugruntowana analiza procesów społecznych w relacjach autobiograficznych, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/8220-290-8

Woroniecka G. (2014), Kodeks etyczny w socjologii – wybrane problemy, [w:] M. Fuszara, W. Pawlik (red.), Idee – Historia – Społeczeństwo, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa, s. 240–254.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.31338/uw.9788323515074.pp.240-254

Wylegała A. (2024), Ethical and methodological challenges of documenting the war. Recording testimonies of Ukrainian witnesses after 24 February 2022, [w:] P. Grzebyk, D. Uczkiewicz (red.), The Russian-Ukrainian Conflict and War Crimes, Routledge, New York, s. 145–159.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.4324/9781003493785-11