Meaning. Are the tools of rhetoric useful in studying the matter?

Jakub Z. Lichański

doi:10.18778/1505-9057.58.05

Autor

Jakub Z. Lichański Professor emeritus, University of Warsaw, Institute of Applied Polish Studies, Chair of Rhetoric and the Media https://orcid.org/0000-0002-1943-5069

DOI:

https://doi.org/10.18778/1505-9057.58.05

Słowa kluczowe:

sens, retoryka, komunikacja, nauka, religia, metafizyka, teza, hipoteza, G. Frege, I. Kant, R. Marlin, W. van Orman Quine

Abstrakt

Przedmiotem rozważań są dwie kwestie: po pierwsze problem sensu, po drugie – czy narzędzia retoryki postrzeganej jako podstawowe narzędzie w komunikacji międzyludzkiej (obojętne czy codziennej, czy specjalistycznej), mogą być pomocne w odczytywaniu i interpretowaniu sensu. Sens jest rozumiany za G. Fregem: „Ustalmy teraz zwięzłą terminologię: nazwa (wyraz, znak, układ znaków, wyrażenie) wyraża swój sens, oznacza zaś swe znaczenie. Przez znak wyrażamy jego sens, oznaczamy zaś jego znaczenie”. W niniejszych rozważaniach chodzi także o odpowiedź na daleko ogólniejsze pytanie: „czy, dzięki retoryce, możemy powiedzieć coś ważkiego o świecie, czyli jednak określamy jakoś tezę filozoficzną, czy tylko, z różnych perspektyw, ale szukamy najbardziej prawdopodobnej odpowiedzi na hipotezę”.

Przedstawione założenie jest konsekwencją sugestii, jaką przedstawił Willard van Orman Quine: „Retoryka jest techniką przekonywania do dobrego lub do złego” i wiąże się ona z czymś, co za Randalem Marlinem określamy jako „wyrażenia referencyjnie półprzezroczyste”.

Hipoteza, jaką postaram się udowodnić, brzmi zatem: czy sens jakiegokolwiek wyrażenia można, przy pomocy narzędzi retoryki, można tak dookreślić, aby stał się tezą filozoficzną a nie hipotezą. Aby zarówno podmiotowo, jak i przedmiotowo uznać takie wyrażenie za prawdziwe. Wtedy i tylko wtedy możemy powiedzieć, iż takie wyrażenie ma/zawiera jakiś (a nie jakikolwiek) sens.

Pobrania

Brak dostępnych danych do wyświetlenia.

Biogram autora

Jakub Z. Lichański - Professor emeritus, University of Warsaw, Institute of Applied Polish Studies, Chair of Rhetoric and the Media

Jakub Z. Lichański – professor emeritus, University of Warsaw, specialist in rhetoric, history of culture and of the literature of late-18th c., as well as world literature and popular literature, problems of emigration, censorship in the People’s Republic of Poland, and Polish journalism of the 20th and 21st c.; he published, e.g.: Retoryka od średniowiecza do baroku (1992), Retoryka od renesansu do współczesności (2000), Retoryka w Polsce (2003), Retoryka: Historia – Teoria – Praktyka (2007), W poszukiwaniu najlepszej formy komunikacji, czyli dlaczego wciąż jest nam potrzebna retoryka (2017), Filologia –Filozofia – Retoryka. Wprowadzenie do badań (nie tylko) literatury popularnej (2017); he is one of the authors of the entries in Historisches Wörterbuch der Rhetorik (1992–2012). He is the author of monographs devoted to Łukasz Górnicki, Jan Parandowski, Hermann Broch, and John Ronald Reuel Tolkien. He is also the author of the first monograph devoted to the epic poem Niobe by K.I. Gałczyński (2015). Furthermore, he published, e.g. the anthology of Polish treatises on maritime warfare entitled Ramię króla na morzu (1984); he is the co-author of the Polish edition of R.E. Volkmann’s Retoryka Greków i Rzymian (1993, 1995); introduction to the catalogues of the collections Col. SI z Braniewa przechowywanych w Szwecji (2007); he was the editor or co-editor of collective volumes: Retoryka i literatura (1997); Między Oświeceniem i Romantyzmem: kultura polska około 1800 roku (1997); Nauczanie retoryki w teorii i praktyce (2003); Uwieść słowem czyli Retoryka stosowana (2003); Maciej Kazimierz Sarbiewski i jego epoka. Próba syntezy (2006); A. Jakuboze, M.E. Pobieżyńska, M. Zaczek, Baśń, oralność, zagadka. Studia (2007); M. Grabowski, Spisek Michała Chrościńskiego. „Opisanie ciekawe gór Tatrów” jako pierwszy przewodnik tatrzański (2012); K. Dobrowolska, Budowniczy złotych mostów. Leśmian i retoryczna krytyka metafor (2014); he was also the editor of the Polish edition of W. Jost, W. Olmsted, Retoryka i krytyka retoryczna. Kompendium retoryczne (2012). He is the author of articles on rhetoric and rhetoric criticism, Old Polish literature, popular literature, hymnals, and the outputs of H. Broch, J.R.R. Tolkien, and R.E. Volkmann. He is a member of, e.g. the International Society for the History of Rhetoric, the Polish Philological Society, and Towarzystwo Przyjaciół Historii [Society of Friends of History]. Editor-in-chief of the Forum Artis Rhetoricae quarterly.

Bibliografia

Austin John L., How to Do Things With Words, Oxford University Press, Oxford 1962.
Google Scholar

Barfiled Owen, Poetic Diction. A Study in Meaning, Faber & Gwyer, London 1928.
Google Scholar

Burke Kenneth, Language as Symbolic Action. Essays on Life, Literature, and Method, California University Press, Berkeley et al. 1966.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1525/9780520340664

Burke Kenneth, “Retoryka Mein Kampf”, [in:] Nowa Krytyka. Antologia, selection H. Krzeczkowski, trans. M. Szpakowska, PIW, Warsaw 1983, pp. 344–377 (it is a chapter of Burke’s book, The Philosophy of Literary Form, The University of California Press, Berkeley et al. 1973, pp. 191–220).
Google Scholar

Delsol Chantal, Nienawiść do świata. Totalitaryzmy i ponowoczesność, trans. M. Chojnacki, Instytut Wydawniczy PAX, Warsaw 2017.
Google Scholar

Dubois Jean et al., Dictionnaire de linguistique, Larousse, Paris 1973.
Google Scholar

Foss Sonja K., “Rhetorical Criticism as the Asking of Questions”, Communication Education 1989, vol. 38, issue 3, pp. 191–196 [trans. into Polish with commentary in: Forum Artis Rhetoricae 2016, no. 4(47), pp. 70–87].
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1080/03634528909378755

Foss Sonja K., Rhetorical Criticism: Exploration and Practice, Waveland Press, Prospect Heights, Il. 2004.
Google Scholar

Frege Gottlob, Sens i znaczenie (Über Sinn und Beduetung, 1892), trans. B. Wolniewicz, http://sady.up.krakow.pl/antfil.frege.sensiznaczenie.htm [accessed on: 17.07.2018].
Google Scholar

Gołąb Zbigniew, Heinz Adam, Polański Kazimierz, Słownik terminologii językoznawczej, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warsaw 1968.
Google Scholar

Grzegorczykowa Renata, “Problem funkcji języka i tekstu w świetle teorii aktów mowy”, [in:] Język a kultura, t. 4: Funkcje języka i wypowiedzi, eds. J. Bartmiński, R. Grzegorczykowa, Wiedza o Kulturze, Wrocław 1991, pp. 11–28.
Google Scholar

Herbert Zbigniew, 89 wierszy, Wydawnictwo A5, Krakow 2008.
Google Scholar

https://www.americanrhetoric.com/top100speechesall.html [accessed on: 7.06.2019].
Google Scholar

Ingarden Roman, O dziele literackim. Badania z pogranicza ontologii, teorii języka i filozofii literatury, trans. M. Turowicz, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warsaw 1960.
Google Scholar

Jazykoznanije. Bolszoj Enciklopediczeskij Slovar’, ed. V.N. Jarceva et al., Izdatelstvo Bolszaja Rossijskaja Enciklopedija, Moscow 1998.
Google Scholar

Kant Immanuel, Kritik der reinen Vernunft, Reclam Verlag, Leipzig 1971 [trans. into Polish in: I. Kant, Krytyka czystego rozumu, trans. R. Ingarden, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warsaw 1957].
Google Scholar

Kwintylian Marek F., “Kształcenie mówcy”, [in:] St. Śnieżewski, Terminologia retoryczna w Institutio Oratoria Kwintyliana, Wydawnictwo Księgarnia Akademicka, Krakow 2014, pp. 113–148 (Book V).
Google Scholar

Lalande André, Vocabulaire technique et critique de la philosophie, PUF, Paris 1972.
Google Scholar

Lichański Jakub Z., Filologia – Filozofia – Retoryka. Wprowadzenie do badań (nie tylko) literatury popularnej, DiG, Warsaw 2017.
Google Scholar

Logika i język: studia z semiotyki logicznej, selection, trans., introduction and notes J. Pelc, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warsaw 1967.
Google Scholar

Marlin Randal, “The Rhetoric of Action Description. Ambiguity in Intentional Reference”, Informal Logic 1984, issue 6(3), pp. 26–29.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.22329/il.v6i3.2737

McComiskey Bruce, Post-Truth Rhetoric and Composition, Utah State University Press, Ohio 2017.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.2307/j.ctt1w76tbg

Orman Quine Willard van, Różności. Słownik prawie filozoficzny, trans. C. Cieśliński, Aletheia, Warsaw 1995.
Google Scholar

Pindar, The Odes of Pindar, ed., transl., comm. J. Sandys, The Loeb Classical Library, Cambridge Mass., London 1915.
Google Scholar

Pindar, Wybór poezji, selection, introduction, trans., comm. by A. Szastyńska-Siemion, Wydawnictwo Ossolineum, Wrocław et al. 1981.
Google Scholar

Prechtl Peter, Leksykon pojęć filozofii analitycznej, trans. J. Bremer SJ, Wydawnictwo WAM, Krakow 2009.
Google Scholar

Ross Alf, “Argumentacja i perswazja”, [in:] Metaetyka, selection, ed. I. Lazari-Pawłowska, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warsaw 1975, pp. 163–183.
Google Scholar

Salustiusz Krispus, “Sprzysiężenie Katyliny”, [in:] Krispus Salustiusz, Sprzysiężenie Katyliny i Wojna z Jugurtą, trans. K. Kumaniecki, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 2006.
Google Scholar

Spengel Leonhard von, “Die Definition und Eintheilung der Rhetorik bei den Alten”, Rheinisches Museum für Philologie 1862, vol. 18, pp. 481–526.
Google Scholar

Szulc Aleksander, Podręczny słownik językoznawstwa stosowanego. Dydaktyka języków obcych, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warsaw 1984.
Google Scholar

Szymura Jerzy, Język, mowa i prawda w perspektywie fenomenologii lingwistycznej J.L. Austina, Wydawnictwo Ossolineum, Wrocław 1982.
Google Scholar

Tolkien John R.R., On Fairy Stories, ed. V. Flieger, D.A. Anderson, Harper Collins, London 2008.
Google Scholar

Tukidydes, Wojna peloponeska, trans. K. Kumaniecki, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław et al. 1991.
Google Scholar

Volkmann Richard E., Die Rhetorik der Griechen und Römer in systematischer Übersicht dargestellt, Teubner Verlag, Leipzig 1885 (repr. Olms Verlag, Hildesheim et al. 1987).
Google Scholar

Volkmann Richard E., “Die Rhetorik der Griechen und Römer”, [in:] Handbuch der klassischen Altertumswissenschaft, 1st. ed. von Müller, Beck Verlag, München 1901 [Polish trans. in: H. Cichocka, J.Z. Lichański, Zarys historii retoryki. Od początku do upadku cesarstwa bizantyńskiego, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 1993, pp. 109–233 (quotation of the fragment omitted in the Polish edition!)].
Google Scholar