Rozterki modernistycznego (nie)istnienia – „ja” entropiczne w prozie Stanisława Przybyszewskiego
DOI:
https://doi.org/10.18778/1505-9057.33.06Słowa kluczowe:
Przybyszewski Stanisław, literatura modernizmu, „ja” w literaturze, podmiotowość w literaturzeAbstrakt
The author declares Stanisław Przybyszewski as one of the precursors of the modern recognition of subject as a broken entity, aware of internal contradictions, and therefore unable to constitute itself, unreconciled with being, turning into and enemy of itself. The Young Poland writer portrayed as an exponent of ontological uncertainty that characterised thinking about man and the world throughout the twentieth century. Analysing works from different stages of his career, the author finds that their heroes are not an aftermath of the epidemic of pessimism, but a reflection of a deeper anthropological crisis, one that lead, after Przybyszewski’s death, through Sartre’s existentialism to the postmodern proclamation of “death of the subject.” The author also indicates that Przybyszewski’s characters suffer from vagueness and elusiveness of their own selves, until they lose the sense of self, experiencing a crisis of rationalism and plunging into the cultural matrix.
Pobrania
Bibliografia
Bataille Georges, Doświadczenie wewnętrzne, przeł. O. Hedemann, Wydawnictwo KR, Warszawa 1998.
Google Scholar
Bielik-Robson Agata, Inna nowoczesność. Pytania o współczesną formułę duchowości, Universitas, Kraków 2000.
Google Scholar
Bolecki Włodzimierz, Modalności modernizmu. Studia, analizy, interpretacje, Instytut Badań Literackich PAN, Warszawa 2012.
Google Scholar
Boniecki Edward, Struktura „nagiej duszy”. Studium o Stanisławie Przybyszewskim, Instytut Badań Literackich PAN, Warszawa 1993.
Google Scholar
Brzozowski Stanisław, Idee. Wstęp do filozofii dojrzałości dziejowej, wstęp A. Walicki, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1990.
Google Scholar
Dobroczyński Bartłomiej, Ciemna strona psychiki. Geneza i historia idei nieświadomości, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 1993.
Google Scholar
Dobroczyński Bartłomiej, Idea nieświadomości w polskiej myśli psychologicznej przed Freudem, Universitas, Kraków 2005.
Google Scholar
Foucault Michel, Słowa i rzeczy. Archeologia nauk humanistycznych, przeł. T. Komendant, 2 t., słowo/obraz terytoria, Gdańsk 2005.
Google Scholar
Goczołowa Zofia, Składnia powieści Stanisława Przybyszewskiego, Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin 1975.
Google Scholar
Gurczyńska-Sady Katarzyna, Człowiek jako słowo i ciało. W poszukiwaniu nowej koncepcji podmiotu, Universitas, Kraków 2013.
Google Scholar
Gutowski Wojciech, Wizja Człowieko-Boga, w: tenże, Z próżni nieba ku religii życia. Motywy chrześcijańskie w literaturze Młodej Polski, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2001, s. 81–87.
Google Scholar
Habermas Jürgen, Knowledge and Human Interests, przeł. na ang. J. Shapiro, Boston 1972.
Google Scholar
Heidegger Martin, Cóż po poecie, przeł. K. Wolicki, w: tenże, Budować, mieszkać, myśleć. Eseje wybrane, wybór, oprac. i wstęp K. Michalski, Czytelnik, Warszawa 1977, s. 168–223.
Google Scholar
Heidegger Martin , Czym jest metafizyka?, przeł. K. Pomian, w: tenże, Budować, mieszkać, myśleć, Eseje wybrane, wybór, oprac. i wstęp K. Michalski, Czytelnik, Warszawa 1977, s. 27–47.
Google Scholar
N. Hirszband [Cezary Jellenta], Epidemia pesymizmu, „Prawda” 1887, nr 3, s. 27–29, nr 4, s. 42–43, nr 5, s. 54–56.
Google Scholar
Jabłonowski Władysław, Chwila obecna (Dążności i usposobienia), nakł. J. Fiszera, Warszawa 1901.
Google Scholar
Matuszek Gabriela, Przybyszewski i demony wczesnej nowoczesności, w: taż, Maski i demony wczesnego modernizmu, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2014, s. 277–295.
Google Scholar
Nycz Ryszard, Język modernizmu. Prolegomena historycznoliterackie, Fundacja na Rzecz Nauki Polskiej, Wrocław 1997.
Google Scholar
Nycz Ryszard, „Każdy z nas jest przybyszem”. Wzory tożsamości w literaturze polskiej XX wieku, „Teksty Drugie” 1999, nr 5, s. 41–51.
Google Scholar
Podmiot w języku i kulturze, red. J. Bartmiński i A. Pajdzińska, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 2008.
Google Scholar
Podraza-Kwiatkowska Maria, Pustka – otchłań – pełnia. Ze studiów nad młodopolską symboliką inercji i odrodzenia, w: taż, Somnambulicy – dekadenci – herosi. Studia i eseje o literaturze Młodej Polski, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1985, s. 29–78.
Google Scholar
Podraza-Kwiatkowska Maria, Symbolizm i symbolika w poezji Młodej Polski, Universitas, Kraków 2001.
Google Scholar
Przybyszewski Stanisław, Confiteor, w: tenże, Wybór pism, oprac. R. Taborski, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1966, s. 140–148.
Google Scholar
Przybyszewski Stanisław, Dzieci nędzy, Gebethner i Wolff, Warszawa–Kraków 1913.
Google Scholar
Przybyszewski Stanisław, Dzieci szatana. Powieść, oprac. G. Matuszek, Oficyna Literacka, Kraków 1993.
Google Scholar
Przybyszewski Stanisław, Homo sapiens (t. I – Na rozstaju, t. II – Po drodze, t. III – W malstromie), Lektor, Warszawa 1923.
Google Scholar
Przybyszewski Stanisław, Krzyk. Powieść, Lektor, Lwów–Kraków–Warszawa–Poznań 1917.
Google Scholar
Przybyszewski Stanisław, Moi współcześni. Wśród obcych, Spółdzielnia Wydawnicza Czytelnik, Warszawa 1926.
Google Scholar
Przybyszewski Stanisław, Naga Dusza [odczyt jubileuszowy, wygłoszony 12 marca 1922 r. w Sali Starego Teatru w Krakowie], w: tenże, Kobiety winny moją trumnę ponieść na swych barkach do grobu. Odczyty – przemówienia – orędzia – odezwy, oprac. J. Sikorska, [Muzeum im. Jana Kasprowicza w Inowrocławiu], Inowrocław 2006, s. 157–168.
Google Scholar
Przybyszewski Stanisław, Naokoło śmierci, w: tenże, Kobiety winny moją trumnę ponieść na swych barkach do grobu. Odczyty – przemówienia – orędzia – odezwy, oprac. J. Sikorska, [Muzeum im. Jana Kasprowicza w Inowrocławiu], Inowrocław 2006, s. 121–156.
Google Scholar
Przybyszewski Stanisław, Na tym padole płaczu, w: tenże, Poematy prozą, wybór, wstęp i oprac. G. Matuszek, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2003, s. 249–264.
Google Scholar
Przybyszewski Stanisław, O „nową” sztukę, w: tenże, Wybór pism, oprac. R. Taborski, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1966, s. 149–159.
Google Scholar
Przybyszewski Stanisław, Synowie ziemi (t. II – Dzień sądu, t. III – Zmierzch), Lektor, Lwów 1923.
Google Scholar
Przybyszewski Stanisław, Wniebowstąpienie, w: tenże, Poematy prozą, wybór, wstęp i oprac. G. Matuszek, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2003, s. 143–154.
Google Scholar
Przybyszewski Stanisław, Z cyklu Wigilii, w: tenże, Poematy prozą, wybór, wstęp i oprac. G. Matuszek, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2003, s. 169–206.
Google Scholar
Rembowska-Płuciennik Magdalena, Redefiniowanie pojęcia świadomości we wczesnej fazie polskiego modernizmu: Przybyszewski – Irzykowski, „Zagadnienia Rodzajów Literackich” 2007, z. 1–2, s. 77–108.
Google Scholar
Ricoeur Paul, Filozofia osoby, przeł. M. Fryniewicz, Wydawnictwo Naukowe Papieskiej Akademii Teologicznej, Kraków 1992.
Google Scholar
Stala Marian, Człowiek z właściwościami (W kręgu antropologicznej problematyki Młodej Polski), w: Stulecie Młodej Polski, red. M. Podraza-Kwiatkowska, Universitas, Kraków 1995, 135–152.
Google Scholar
Walas Teresa, Ku otchłani (dekadentyzm w literaturze polskiej 1890–1905), Wydawnictwo Literackie, Kraków 1986.
Google Scholar
Welsch Wolfgang, Nasza postmodernistyczna moderna, przeł. R. Kubicki, A. Zeidler-Janiszewska, Oficyna Naukowa, Warszawa 1998.
Google Scholar
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.