Major Edward Rajpold (1894–1980). Zarys biografii
DOI:
https://doi.org/10.18778/1644-857X.24.01.07Słowa kluczowe:
Edward Rajpold, 28 Pułk Strzelców Kaniowskich, garnizon wojskowy w Łodzi, Wojsko Polskie w Drugiej Rzeczypospolitej, batalion Obrony Narodowej „Wieluń II”, represje stalinowskieAbstrakt
Artykuł opisuje życie i karierę wojskową Edwarda Rajpolda (1894–1980). Był on jednym z wielu oficerów związanych z Łodzią, w której nie tylko urodził się i zmarł, ale także spędził większość lat swej służby wojskowej. Celem artykułu jest przybliżenie losów tego oficera, w pełni zasługującego na pamięć potomnych. Brał on udział w pracy konspiracyjnej w Polskiej Organizacji Wojskowej oraz w akcji oswobodzenia miasta spod okupacji niemieckiej w listopadzie 1918 r. Potem został oficerem polskiej armii i do 1936 r. służył w stacjonujących w mieście jednostkach (28. i 31. Pułk Strzelców Kaniowskich). Świetnie radził sobie w pracy szkoleniowej, toteż w 1936 r. objął stanowisko komendanta komendy uzupełnień w Wieluniu i aktywnie wspierał rozwój przysposobienia wojskowego w powiecie wśród młodzieży. Wiosną 1939 r. został dowódcą nowo formowanego Batalionu Obrony Narodowej „Wieluń II” i uczestniczył w obronie ziemi łódzkiej w trakcie kampanii wrześniowej. Pozostałe lata II wojny światowej spędził w niemieckich oflagach. Wiosną 1945 r. powrócił do rodzinnego miasta i został powołany do ludowego Wojska Polskiego, w którym służył do stycznia 1946 r. Następnie pracował na różnych stanowiskach w Łodzi, lecz niebawem stał się tragicznym przykładem represji okresu stalinowskiego. W 1954 r. został aresztowany i skazany w procesie pokazowym za udział w nielegalnej organizacji. Po dwóch latach został zwolniony z więzienia i resztę życia spędził w rodzinnym mieście. Tekst oparty został w głównej mierze na materiałach archiwalnych przechowywanych w Centralnym Archiwum Wojskowym, literaturze oraz materiałach ze zbiorów rodziny.
Pobrania
Bibliografia
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Łodzi [AIPN Łd], sygn. Ld 014.47; Ld 81.109.1; Ld 81.109.2; Ld 81.109.6; Ld 533.4767; Ld PF 10.56
Google Scholar
Archiwum Państwowe w Łodzi, Spis ludności miasta Łodzi, sygn. 39.221.0.4.12.24997
Google Scholar
Centralne Archiwum Wojskowe Wojskowego Biura Historycznego [CAW WBH], 10 DP, sygn. I.313.10.1
Google Scholar
Centralne Archiwum Wojskowe Wojskowego Biura Historycznego [CAW WBH], 17 DP, sygn. IV.521.17.1
Google Scholar
Centralne Archiwum Wojskowe Wojskowego Biura Historycznego [CAW WBH], 28 pp, sygn. I.320.28.1, I.320.28.19
Google Scholar
Centralne Archiwum Wojskowe Wojskowego Biura Historycznego [CAW WBH], ap. Edward Rajpold, sygn. 6323
Google Scholar
Centralne Archiwum Wojskowe Wojskowego Biura Historycznego [CAW WBH], Armia „Łódź”, sygn. II.1.2
Google Scholar
Centralne Archiwum Wojskowe Wojskowego Biura Historycznego [CAW WBH], Dziennik Rozkazów Dowództwa Okręgu Korpusu nr IV 1935
Google Scholar
Centralne Archiwum Wojskowe Wojskowego Biura Historycznego [CAW WBH], Główny Inspektorat Sił Zbrojnych, sygn. I.302.4.268
Google Scholar
Centralne Archiwum Wojskowe Wojskowego Biura Historycznego [CAW WBH], Kolekcja Krzyża i Medalu Niepodległości, Edward Rajpold KN 16 IX 1931
Google Scholar
Centralne Archiwum Wojskowe Wojskowego Biura Historycznego [CAW WBH], Kolekcja Krzyża Walecznych, Edward Rajpold, sygn. KW 99.236
Google Scholar
Centralne Archiwum Wojskowe Wojskowego Biura Historycznego [CAW WBH], Oddział I Naczelnego Dowództwa WP, sygn. I.301.7.3
Google Scholar
Centralne Archiwum Wojskowe Wojskowego Biura Historycznego [CAW WBH], Polska Organizacja Wojskowa, sygn. I.124.1.70
Google Scholar
Centralne Archiwum Wojskowe Wojskowego Biura Historycznego [CAW WBH], Sztab Generalny WP, sygn. IV.501.1/A.144
Google Scholar
Centralne Archiwum Wojskowe Wojskowego Biura Historycznego [CAW WBH], Tap. Edward Rajpold, sygn. 247.55.1514
Google Scholar
Zbiory rodzinne Krzysztofa Rajpolda, Życiorys dziadka Edwarda Rajpolda – kopia przekazana autorowi przez wnuka Krzysztofa Rajpolda w dniu 14 II 2024 r.
Google Scholar
Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych 1920, nr 49; 1927, nr 13; 1928, nr 15.
Google Scholar
Dziennik Rozkazów Ministerstwa Spraw Wojskowych 1918, nr 3; 1936, nr 7; 1939, nr 2.
Google Scholar
Dziennik Rozkazów Wojskowych 1919, nr 74, poz. 2383.
Google Scholar
Dziennik Ustaw 1944, nr 6, poz. 27.
Google Scholar
Monitor Polski 1931, nr 218, poz. 296.
Google Scholar
Rybka R., Stepan K., Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca, Kraków 2006.
Google Scholar
Grobicki J., Od Prosny po Wisłę, cz. 1, „Za i Przeciw” 1984, nr 35, s. 20–21.
Google Scholar
Rajpold E., Krótkie dzieje naszego batalionu, „Nowy Nurt” 1959, nr 21, s. 8.
Google Scholar
Rómmel J., Za honor i Ojczyznę. Wspomnienia dowódcy Armii „Łódź” i „Warszawa”, Warszawa 1958.
Google Scholar
Tuchaczewski M., Pochód za Wisłę, Łódź 1989.
Google Scholar
Żeligowski L., Wojna w roku 1920. Wspomnienia i rozważania, Warszawa 1990.
Google Scholar
Ajnenkiel E., Akcja rozbrajania Niemców w Łodzi, „Niepodległość” 1933, t. VIII, s. 401–417.
Google Scholar
Bełdowski L., Zarys historii wojennej 29 Pułku Strzelców Kaniowskich, Warszawa 1928.
Google Scholar
Bogalecki T., 11 listopada 1918 roku w Łodzi. Geneza, przebieg i rezultaty akcji rozbrajania Niemców, Łódź 1993.
Google Scholar
Bohatkiewicz J., Obóz II C Woldenberg, Warszawa 1971.
Google Scholar
Czernielewski K., Powstanie i organizacja 28 Pułku Strzelców Kaniowskich (listopad 1918 r. – sierpień 1919 r.), [w:] O suwerenność państwową i narodową. W 80 rocznicę odzyskania niepodległości przez Polskę. Materiały z sesji naukowej. Łódź – 10 listopada 1998 r., red. S. Pytlas, H. Siemiński, Łódź 1999, s. 124–148.
Google Scholar
Czernielewski K., Jarno W., Garnizon Łódzki Wojska Polskiego 1918–1939, Toruń 2008.
Google Scholar
Dąbrowski J., Bitwa odwrotowa nad Niemnem 1-ej armii polskiej (19–24 lipca 1920), „Bellona” 1929, t. XXXIV, z. 1, s. 1–14.
Google Scholar
Fularski M., Przysposobienie wojskowe w Polsce, Warszawa 1929.
Google Scholar
Gogola M., Edward Rajpold (1894–1980), [w:] Wieluński słownik biograficzny, t. I–II, red. Z. Szczerbik, Z. Włodarczyk, Wieluń 2014, s. 249–250.
Google Scholar
Gogola M., Wieluńskie Bataliony Obrony Narodowej. Przygotowania do wojny obronnej i szlak bojowy w 1939 r., [w:] Polskie organizacje paramilitarne i bataliony Obrony Narodowej w latach 1900–1939, red. J. Jastrzębski, Kraków 2019, s. 157–177.
Google Scholar
Jarno W., Okręg Korpusu Wojska Polskiego nr IV Łódź 1918–1939, Łódź 2001.
Google Scholar
Jarno W., Strzelcy Kaniowscy w latach 1919–1939, Warszawa 2004.
Google Scholar
Jarno W., Kozłowski W., 10. Dywizja Piechoty w wojnie 1939 roku, Pruszków 2016.
Google Scholar
Jednodniówka 28 Pułku Strzelców Kaniowskich 1918–1924, Łódź 1924.
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.25291/VR/1924-VLR-28
Kozłowski E., Wojsko Polskie 1936–1939. Próby modernizacji i rozbudowy, Warszawa 1964.
Google Scholar
Kozłowski M., Zapomniana wojna. Walki o Lwów i Galicję Wschodnią 1918–1919, Bydgoszcz 1999.
Google Scholar
Kozłowski W., Mobilizacja na obszarze Okręgu Korpusu nr IV (Łódź) w 1939 r., „Rocznik Łódzki” 1973, t. XVIII, s. 111–128.
Google Scholar
Kranc S., Wieluńskie bataliony Obrony Narodowej w wojnie obronnej Polski 1939 r., [w:] Siedem wieków Wielunia. Studia i materiały, red. R. Rosin, Warszawa– Łódź 1987, s. 111–126.
Google Scholar
Książek J., Związek Strzelecki w powiecie wieluńskim w latach 1921–1939, „Rocznik Wieluński” 2002, s. 81–122.
Google Scholar
Księga chwały piechoty, red. B. Prugar-Ketling, Warszawa 1937–1939.
Google Scholar
Lusek J., Kompleks obozów jenieckich w Spittalu nad Drawą w czasie II wojny światowej, „Łambinowicki Rocznik Muzealny” 2012, t. XXXV, s. 37–50.
Google Scholar
Łossowski P., Jak Feniks z popiołów. Oswobodzenie ziem polskich spod okupacji w listopadzie 1918, Łowicz 1998.
Google Scholar
Łódź. Dzieje miasta, t. I (Do 1918 r.), red. B. Baranowski, J. Fijałek, Warszawa–Łódź 1980.
Google Scholar
Łukomski G., Walka Rzeczypospolitej o kresy północno-wschodnie 1918–1920, Poznań 1994.
Google Scholar
Łukomski G., Polak B., W obronie Wilna, Grodna i Mińska. Front litewsko-białoruski wojny polsko-bolszewickiej 1918–1920, Warszawa–Koszalin 1994.
Google Scholar
Nałęcz T., Polska Organizacja Wojskowa 1914–1918, Wrocław 1984.
Google Scholar
Odziemkowski J., Bitwa nad Autą 4–6 lipca 1920 roku, „Przegląd Historyczno-Wojskowy” 2013, R. XIV, nr 1, s. 51–74.
Google Scholar
Odziemkowski J., Leksykon bitew polskich 1914–1921, Pruszków 1998.
Google Scholar
Oflag II C Woldenberg – to brzmi jak tajemnica, red. W. Dembek, Dobigniew 2017.
Google Scholar
Olesik J., Obóz II C Woldenberg, Warszawa 1988.
Google Scholar
Pęczkowski M., Rozbrajanie Niemców w Łodzi i okręgu łódzkim, „Niepodległość” 1935, t. XII, s. 112–123.
Google Scholar
Pindel K., Obrona narodowa 1937–1939, Warszawa 1979.
Google Scholar
Pindel K., Obrona terytorialna w II Rzeczypospolitej, Warszawa 1995.
Google Scholar
Słowiński P., Oflag II C Woldenberg. Historia i współczesność, „Łambinowicki Rocznik Muzealny” 2011, t. XXXIV, s. 95–109.
Google Scholar
Słowiński P., W okowach niewoli: polscy oficerowie w Oflagu II C Woldenberg podczas II wojny światowej, Gorzów Wielkopolski 2022.
Google Scholar
Szeptycki S., Front Litewsko-Białoruski 10 marca 1919 – 30 lipca 1920, Kraków 1925.
Google Scholar
Toczewski A., Oflag II C Woldenberg w Dobiegniewie, Dobiegniew 2009.
Google Scholar
Truszkowski S., Z dziejów organizacji formacji Obrony Narodowej w siłach zbrojnych II Rzeczypospolitej, cz. 1, „Wojskowy Przegląd Historyczny” 1969, R. XIV, nr 3–4, s. 388–409.
Google Scholar
Wróblewski J., Armia „Łódź” 1939, Warszawa 1975.
Google Scholar
Wrzosek M., Wojny o granice Polski Odrodzonej 1918–1921, Warszawa 1992.
Google Scholar
Wyszczelski L., Bitwa na przedpolach Warszawy, Warszawa 2000.
Google Scholar
Zaborowski W., Zarys historii wojennej 28 Pułku Strzelców Kaniowskich, Warszawa 1928.
Google Scholar
Lista Jeńców Obozu IIC Woldenberg, s. 66, http://woldenberczycy.pl/?page_id=674 (dostęp: 2 V 2024).
Google Scholar
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
