Podpułkownik dyplomowany Zdzisław Chrząstowski (1891–1939). Zarys biografii

Witold Jarno

doi:10.18778/1644-857X.21.02.03

Autor

Witold Jarno Uniwersytet Łódzki / University of Lodz https://orcid.org/0000-0002-5845-6057

DOI:

https://doi.org/10.18778/1644-857X.21.02.03

Słowa kluczowe:

Zdzisław Chrząstowski, kawaleria polska, I Korpus Polski w Rosji, 1 Pułk Ułanów Krechowieckich, 4 Pułk Ułanów Zaniemeńskich, Armia „Łódź”, Kampania wrześniowa 1939

Abstrakt

Artykuł opisuje życie i karierę wojskową ppłk. Zdzisława Chrząstowskiego (1891–1939). Urodził się w Guberni Kowieńskiej w polskiej rodzinie szlacheckiej. Po ukończeniu szkoły średniej rozpoczął służbę wojskową w armii rosyjskiej, a następnie w polskich formacjach zbrojnych tworzonych w Rosji. Brał udział w słynnej bitwie pod Krechowcami w 1917 r. Po rozbrojeniu 1 Korpusu Polskiego pojechał na północ Rosji, gdzie formowały się nowe polskie oddziały. Na początku 1919 r. drogą morską przybył do Francji i został żołnierzem Błękitnej Armii gen. Józefa Hallera. W składzie 1 Pułku Szwoleżerów wiosną 1919 r. powrócił do Polski i brał udział w wojnie polsko-rosyjskiej. Za wykazaną odwagę otrzymał Order Virtuti Militari V klasy. W 1923 r. uzyskał tytuł oficera Sztabu Generalnego. W kolejnych latach pracował m.in. w Dowództwie Okręgu Korpusu nr IV w Łodzi i Generalnym Inspektoracie Sił Zbrojnych. Zajmował także stanowisko zastępcy dowódcy 1 Pułku Ułanów Krechowieckich (1928–1931) oraz dowódcy 4 Pułku Ułanów Zaniemeńskich (1936–1938). W II Rzeczypospolitej był cenionym teoretykiem działań taktycznych kawalerii, autorem wielu artykułów o tej tematyce. W 1939 r. objął stanowisko oficera sztabu Armii „Łódź” dowodzonej przez gen. Juliusza Rómmla. Sztab armii ulokowany został w dawnym pałacu Juliusza Heinzla w Łodzi, zbombardowanym 6 września przez niemieckie samoloty. Jedną z ofiar nalotu był ppłk Chrząstowski, który zginął od odłamków jednej z bomb.

Pobrania

Brak dostępnych danych do wyświetlenia.

Biogram autora

Witold Jarno - Uniwersytet Łódzki / University of Lodz

Dr hab. Witold Jarno, prof. UŁ – pracownik Katedry Historii Polski i Świata po 1945 r. w Instytucie Historii, na Wydziale Filozoficzno-Historycznym Uniwersytetu Łódzkiego. Absolwent Wydziałów: Filozoficzno-Historycznego (1994) oraz Prawa i Administracji (1998) Uniwersytetu Łódzkiego.

Zainteresowania naukowe: dzieje Polski i regionu łódzkiego oraz historia wojskowości polskiej w XX w.

Bibliografia

Centralne Archiwum Wojskowe Wojskowego Biura Historycznego [CAW WBH]: 4 Pułk Ułanów, sygn. I.321.4.12
Google Scholar

Centralne Archiwum Wojskowe Wojskowego Biura Historycznego [CAW WBH]: ap. Zdzisław Chrząstowski, sygn. I.481.C.2794
Google Scholar

Centralne Archiwum Wojskowe Wojskowego Biura Historycznego [CAW WBH]: Kampania wrześniowa, sygn. I.3.13, II.1.23, II.2.334
Google Scholar

Centralne Archiwum Wojskowe Wojskowego Biura Historycznego [CAW WBH]: Kolekcja Virtuti Militari, sygn. I.482.61–5135
Google Scholar

Centralne Archiwum Wojskowe Wojskowego Biura Historycznego [CAW WBH]: Zdzisław Chrząstowski KN 9 X 1933
Google Scholar

Instytut Józefa Piłsudskiego w Nowym Jorku sygn. 701.1.120
Google Scholar

Związek Kombatantów Rzeczypospolitej Polskiej i Byłych Więźniów Politycznych – Oddział w Łodzi sygn. 1.17.18
Google Scholar

Bitwa niemeńska 29 VIII–18 X 1920. Dokumenty operacyjne, część I (29 VIII–19 IX), oprac. zespół pod red. M. Tarczyńskiego, Warszawa 1998.
Google Scholar

Chrząstowski Z., Legenda Murmańska. Wspomnienia z nieznaną balladą Eugeniusza Małaczewskiego i przedmową, Warszawa 1935.
Google Scholar

Chrząstowski Z., Na Murman, Warszawa 1935.
Google Scholar

Dziennik Personalny MSWojsk. 1920, 1921, 1923, 1924, 1926, 1928, 1930, 1931.
Google Scholar

Księga pochowanych żołnierzy polskich poległych w II wojnie światowej, t. I (Żołnierze września A–M), red. E. Pawłowski, Pruszków 1993.
Google Scholar

Lista oficerów dyplomowanych, Warszawa 1931.
Google Scholar

O Niepodległą i granice, t. I (Komunikaty Oddziału III Naczelnego Dowództwa Wojska Polskiego 1919–1921), red. M. Jabłonowski, A. Koseski, Warszawa–Pułtusk 1999.
Google Scholar

Pragłowski A., Od Wiednia do Londynu. Wspomnienia szefa sztabu 1. Dywizji Jazdy gen. Rómmla w wojnie polsko-bolszewickiej oraz Armii „Łódź” i obrony Warszawy w 1939 roku, oprac. naukowe i posłowie D. Koreś, Warszawa–Kraków 2017.
Google Scholar

Rocznik Oficerski 1932, Warszawa 1932.
Google Scholar

Rómmel J., Za honor i Ojczyznę. Wspomnienia dowódcy armii „Łódź” i „Warszawa”, Warszawa 1958.
Google Scholar

Rybka R., Stepan K., Rocznik Oficerski 1939. Stan na dzień 21 marca 1939, Kraków 2006.
Google Scholar

Bagiński H., Wojsko Polskie na Wschodzie 1914–1920, Warszawa 1921.
Google Scholar

Bielski M., Grupa Operacyjna „Piotrków” 1939, Warszawa 1991.
Google Scholar

Bojanowski T., Łódź pod okupacją niemiecką w latach II wojny światowej (1939–1945), Łódź 1992.
Google Scholar

Bortnowski W., Na tropach września 1939, Łódź 1969.
Google Scholar

Buszyński I., Opisanie historyczno-statystyczne powiatu rossieńskiego Guberni Kowieńskiej, Wilno 1874.
Google Scholar

Chrząstowski Z., Natarcie kawalerii na piechotę i kawalerii na kawalerię, „Bellona” 1926, t. XXII, z. 1, s. 51–77.
Google Scholar

Chrząstowski Z., Natarcie współczesnej kawalerii (taktyka jednostek wielkich), Warszawa 1926.
Google Scholar

Chrząstowski Z., Organizacja kawalerii, „Przegląd Kawaleryjski” 1927, nr 6(22), s. 575–597.
Google Scholar

Chrząstowski Z., Przysposobienie wojskowe konne, „Przegląd Kawaleryjski” 1931, nr 4(66), s. 343–358.
Google Scholar

Chrząstowski Z., Przysposobienie Wojskowe Konne. Racja bytu i warunki rozwoju z przedmową Inspektora Armii generała dywizji Juliusza Rómmla, Warszawa 1931.
Google Scholar

Chrząstowski Z., Rajdy i zawody konne kombinowane, „Przegląd Kawaleryjski” 1929, nr 11(49), s. 289–304.
Google Scholar

Chrząstowski Z., Reorganizacja szwadronu, „Przegląd Kawaleryjski” 1926, nr 5(15), s. 47–58.
Google Scholar

Chrząstowski Z., Reorganizacja szwadronu, część 2, „Przegląd Kawaleryjski” 1926, nr 6(16), s. 59–68.
Google Scholar

Chrząstowski Z., Szarża a rozwój potęgi ognia, „Bellona” 1924, t. XV, z. 2, s. 151–170.
Google Scholar

Chrząstowski Z., Szarża a rozwój potęgi ognia, Warszawa 1926.
Google Scholar

Chrząstowski Z., Uwagi o metodach rozkazodawstwa, „Przegląd Kawaleryjski” 1926, nr 3(13), s. 3–22.
Google Scholar

Chrząstowski Z., Wybór formy walki w natarciu kawalerii, „Przegląd Kawaleryjski” 1927, nr 1(17), s. 3–10.
Google Scholar

Chrząstowski Z., Zasady natarcia konnego małych jednostek, „Przegląd Kawaleryjski” 1925, nr 4(8), s. 3–14.
Google Scholar

Chrząstowski Z., Zasady natarcia konnego małych jednostek (ciąg dalszy), „Przegląd Kawaleryjski” 1925, nr 5(9), s. 3–18.
Google Scholar

Chrząstowski Z., Zasady natarcia wielkich jednostek kawalerii, „Bellona” 1926, t. XXI, z. 1, s. 35–59.
Google Scholar

Chrząstowski Z., Ostrowski M., Zadania kawalerii w osłonie, „Przegląd Kawaleryjski” 1925, nr 3(7), s. 49–59.
Google Scholar

Emmerling M., Luftwaffe nad Polską 1939, cz. 3: Stukaflieger, Gdynia 2006.
Google Scholar

Grobicki J., Organizacja kawalerii polskiej w latach 1918–1921, cz. 1, „Przegląd Kawaleryjski” 1932, nr 2, s. 97–119.
Google Scholar

Grobicki J., Zarys historyczny organizacji kawalerii dywizyjnej w latach 1918–1921, „Przegląd Kawaleryjski” 1926, nr 6, s. 45–58.
Google Scholar

Grzelak C., Stańczyk H., Kampania Polska 1939 roku, Warszawa 2005.
Google Scholar

Jarno W., Okręg Korpusu Wojska Polskiego nr IV Łódź 1918–1939, Łódź 2001.
Google Scholar

Kirchmayer J., Uwagi i polemiki. Na marginesie wspomnień dowódcy armii „Łódź” gen. Rómmla, Warszawa 1959.
Google Scholar

Koreś D., Ku modernizacji kawalerii. Prace teoretyczne i studia Kawaleryjskiej Sekcji naukowej Towarzystwa Wiedzy Wojskowej, „Przegląd Historyczno-Wojskowy” 2019, t. XX(LXXI), nr 4(270), s. 44–79.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.32089/WBH.PHW.2019.4(270).0002

Korzeniowski P., Polska sztuka wojenna na przykładzie regulaminów broni i wojsk w latach 1921–1939, Oświęcim 2013.
Google Scholar

Kozłowski W., Mobilizacja na obszarze Okręgu Korpusu nr IV (Łódź) w 1939 r., „Rocznik Łódzki” 1973, t. XVIII(XXI), s. 111–127.
Google Scholar

Krogulec G., 1 Pułk Ułanów Krechowieckich im. płk. Bolesława Mościckiego, Warszawa 1990.
Google Scholar

Kryska-Karski T., Materiały do historii Wojska Polskiego, Londyn 1985, nr 14.
Google Scholar

Kukawski L., 1 Pułk Ułanów Krechowieckich im. Płk. Bolesława Mościckiego, Warszawa 2012 (seria: Wielka Księga Kawalerii Polskiej 1918–1939, t. IV).
Google Scholar

Kukawski L., 4 Pułk Ułanów Zaniemeńskich, Warszawa 2012 (seria: Wielka Księga Kawalerii Polskiej 1918–1939, t. VII).
Google Scholar

Lipiński W., Walka zbrojna o niepodległość Polski w latach 1905–1918, Warszawa 1990 (reprint z 1935 r.).
Google Scholar

Orleański H., Hertz N.J., I Korpus Polski. Rys historyczny, Warszawa 1938.
Google Scholar

Polski czyn zbrojny w II wojnie światowej, t. I (Wojna obronna Polski 1939), red. E. Kozłowski, Warszawa 1979.
Google Scholar

Polskie Siły Zbrojne w drugiej wojnie światowej, t. I (Kampania wrześniowa 1939 r.), cz. 1 (Polityczne i wojskowe położenie Polski przed wojną), Londyn 1951.
Google Scholar

Polskie Siły Zbrojne w drugiej wojnie światowej, t. I (Kampania wrześniowa 1939 r.), cz. 2 (Przebieg działań od 1 do 8 września), Londyn 1954.
Google Scholar

Rezmer W., Armia „Poznań” 1939, Warszawa 1992.
Google Scholar

Rządkowski J., Pierwszy Legion Puławski, Warszawa 1925.
Google Scholar

Smoliński A., Jazda Rzeczypospolitej Polskiej w okresie od 12 X 1918 do 25 IV 1920, Toruń 2000.
Google Scholar

Smoliński A., Organizacja kawalerii samodzielnej Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1921–1929, „Klio. Czasopismo Poświęcone Dziejom Polski i Powszechnym” 2001, t. I, nr 1, s. 57–74.
Google Scholar

Smoliński A., Organizacja kawalerii samodzielnej Wojska Polskiego w latach 1930–1939, „Klio. Czasopismo Poświęcone Dziejom Polski i Powszechnym” 2004, t. V, nr 5, s. 118–134.
Google Scholar

Stawecki P., Oficerowie dyplomowani wojska Drugiej Rzeczypospolitej, Wrocław–Warszawa–Karków 1997.
Google Scholar

Steblik W., Armia „Kraków”1939, Warszawa 1989.
Google Scholar

Szlaszyński J., 1. Pułk Ułanów Krechowieckich w Augustowie, „Przegląd Historyczno-Wojskowy” 2011, t. XII(LXIII), nr 4(237), s. 55–86.
Google Scholar

Turek W., Ewakuacja Polaków z Archangielska i Murmańska w 1919 roku, „Polish Biographical Studies” 2018, No. 6, s. 59–70.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.15804/pbs.2018.03

Tym J.S., Kawaleria w operacji i walce. Koncepcje użycia i wyszkolenie kawalerii samodzielnej wojska polskiego w latach 1921–1939, Warszawa 2014.
Google Scholar

Wojciechowski A., Zarys historii wojennej 1-go Pułku Ułanów Krechowieckich, Warszawa 1929.
Google Scholar

Wróblewski J., Armia „Łódź” 1929, Warszawa 1975.
Google Scholar

Wrzosek M., Polskie korpusy wojskowe w Rosji w latach 1917–1918, Warszawa 1969.
Google Scholar

Wrzosek M., Wojskowość polska podczas pierwszej wojny światowej (1914–1918), [w:] Zarys dziejów wojskowości polskiej w latach 1864–1939, red. P. Stawecki, Warszawa 1990, s. 121–226.
Google Scholar

Wyszczelski L., W obliczu wojny. Wojsko Polskie 1935–1939, Warszawa 2008.
Google Scholar

Zalewski W., Piotrków 1939. Działania wojenne północnego zgrupowania Armii „Prusy” w okolicach Piotrkowa Trybunalskiego i Tomaszowa Mazowieckiego, Warszawa 2000.
Google Scholar

Zawilski A., Bitwy polskiego września, Łódź 1989.
Google Scholar

Żołnierz Polski na Murmanie. Jednodniówka wydana z okazji pierwszego zjazdu Murmańczyków, Warszawa 1929.
Google Scholar

http://archiwa.pilsudski.org/dokument.php?nonav=&nrar=701&nrzesp=1&sygn=120&handle=701.180/3619 (dostęp: 27 V 2021).
Google Scholar

http://archiwa.pilsudski.org/dokument.php?nonav=&nrar=701&nrzesp=1&sygn=120&handle=701.180/3846 (dostęp: 27 V 2021).
Google Scholar

http://archiwa.pilsudski.org/dokument.php?nonav=&nrar=701&nrzesp=1&sygn=120&handle=701.180/3875 (dostęp: 27 V 2021).
Google Scholar