Rośliny z rodziny Amaryllidaceae w rzymskiej weterynarii. Część 1 Pory (Allium porrum L.)

Agnieszka Bartnik

doi:10.18778/1644-857X.22.01.01

Autor

Agnieszka Bartnik Uniwersytet Śląski https://orcid.org/0000-0003-3518-1318

DOI:

https://doi.org/10.18778/1644-857X.22.01.01

Słowa kluczowe:

weterynaria antyczna, por, choroby, sok z pora, Wegecjusz Renatus, Pelagoniusz

Abstrakt

W Basenie Morza Śródziemnego pory były popularnym warzywem wykorzystywanym zarówno w kuchni, jak i medycynie. Wielu autorów wypowiadało się na temat właściwości dietetycznych oraz medycznego zastosowania rośliny. Doceniano także jej walory smakowe, co potwierdzają liczne przepisy na dania z pora. W weterynarii por nie był wykorzystywany zbyt często niemniej w IV-wiecznych traktatach weterynaryjnych pojawiły się recepty leków zawierających sok z pora lub samą roślinę. Zgodnie z zaleceniami dodawano go m.in. do leków dla zwierząt cierpiących z powodu chorób układu oddechowego, w tym różnego rodzaju kaszlu, w przypadku obrzęków, zranień, krwawień, krwawych wymiotów lub problemów z oddawaniem moczu. W przypadku pora rodzaje chorób leczonych z jego wykorzystaniem przez weterynarzy nie odbiegały od tych leczonych u ludzi. Antyczni medycy podkreślali m.in. skuteczność rośliny w odniesieniu do chorób układu oddechowego, wskazywali działanie antykrwotoczne, pozytywne oddziaływanie na zmiany skórne itd. Sposób stosowania rośliny przez weterynarzy oraz medyków pokrywa się z ówczesną oceną zakresu jej działania. Różnica między jej stosowaniem w przypadku ludzi i zwierząt, widoczna jest jedynie w dietetyce. Ówcześni ludzie jedli pory często, pod różną postacią, natomiast zwierzętom hodowlanym podawano je jedynie w celach medycznych, nie wchodziły one w skład ich typowej, codziennej diety.

Pobrania

Brak dostępnych danych do wyświetlenia.

Biogram autora

Agnieszka Bartnik - Uniwersytet Śląski

Dr. Agnieszka Bartnik – assistant professor at the Institute of History, University of Silesia.

Research interests: focus on ancient veterinary medicine, with particular emphasis on the territory of the Roman Empire. In recent years, her research has focused on: 1) diagnosis and treatment of livestock diseases and preparation of medicines; 2) analysis of the composition of veterinary medicines and the use of plants, minerals and zoonotic substances in them.

Bibliografia

Aetii Amideni libri medicinales I–VIII, ed. A. Olivieri, Lipsiae–Berolini 1935–1950.
Google Scholar

Anthimus, On the Observance of Foods. De observatione ciborum, ed., transl. M. Grant, Blackawton–Totnes 2007.
Google Scholar

Apicius, A Critical Edition with an Introduction and an English Translation of the Latin Recipe Text Apiciud, eds Ch. Grocock, S. Grainger, Blackawton–Totnes 2006.
Google Scholar

Claudii Hermeri, Mulomedicina Chironis, ed. E. Oder, Lipsiae 1950.
Google Scholar

Curae boum ex corpore Gargili Martialis ap[ud] P[ublii] Vegeti Renati digestorum artis mulomedicinae libri, ed. E. Lommatzsch, Lipsiae 1903, pp. 307–310.
Google Scholar

Galeni, De alimentorum facultatibus libri III, [in:] Claudii Galeni, Opera Omnia, ed. C.G. Kühn, vol. VI, Lipsiae 1923.
Google Scholar

Geoponica sive Cassiani Bassi Scholastici de re rustica eclogae, rec. H. Beckh, Lipsiae 1895.
Google Scholar

Iunius Moderatus Columella, On Agriculturae and Trees, eds H.B. Ash, E.S. Forester, E.H. Heffner, London–Cambridge 1941–1955.
Google Scholar

Oribasii Collectionum medicarum reliquiae, ed. I. Raeder, vol. I–IV, Lipsiae–Berolini 1928–1933.
Google Scholar

Palladius, Opus agriculturae. De veterinaria medicina. De Institione, ed. R.H. Rodgers, Leipzig 1975.
Google Scholar

Paulus Aegineta, Corpus Medicorum Graecorum vol. IX, ed. I.L. Heiberg, vol. I–II, Lipsiae–Berolini 1921–1924.
Google Scholar

Pedanii Dioscuridis Anazarbei de materia medica libri V, ed. M. Wellmann, vol. I–III, Berolini 1906–1914.
Google Scholar

Pélagonius Salonianus, Recueil de Médicine Vétérinaire, ed. V. Gitton-Ripolli, Paris 2019.
Google Scholar

Pliny, Natural History, vol. V (Books 17–19), transl. H. Rackham, Cambridge 1950.
Google Scholar

Pliny, Natural History, vol. VI (Books 20–23), transl. W.H.S. Jones, Cambridge 1951.
Google Scholar

Q[uintus] Gargilius Martialis, Medicinae ex holeribus et pomis, ed. B. Maire, Paris 2002.
Google Scholar

Vegeti Renati P., Digestorum Artis Mulomedicinae Libri, ed. E. Lommatzsch, Lip siae 1903.
Google Scholar

Adaszek L., Mazurek L., Janecki R. et al., Choroba Aujeszkyego (wścieklizna rzekoma) psów – mało znany problem, “Weterynaria w Praktyce” 2019, vol. XVI, no. 9, pp. 62–65.
Google Scholar

Akrayi H.F.S., Tawfeeq J.D., Antibacterial Activity of Lepidum Sativum and Allium Porrum Extracts and Juices Against Some Gram Positive and Gram Negative Bacteria, “Medical Journal of Islamic World Academy of Science” 2012, vol. XX, no. 1, pp. 10–16.
Google Scholar

Alizadeh M., Changizi-Ashtiyani S., Hamidi H., Gorji N., Topical Application of the Hydroalcoholic Extrat of “Allium porrum” L. as a Novel Treatment for Common Warts Based on Persian Medicine, “Journal of Kerman University of Medical Sciences” 2018, vol. XXV, no. 1, pp. 93–100.
Google Scholar

Arbi Nehdi I., Sbihi H.M., Ping Tan Ch. et al., Chemical Composition, Oxidative Stability and Antioxidant Activity of “Allium ampeloprasum” L. (Wild Leek) Seed Oil, “Journal of Oleo Science” 2020, vol. LXIX, no. 5, pp. 413–421.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.5650/jos.ess19298

Ashok Shelke P., Mansha Raﬁq S., Bhevesh Ch. et al., Leek (“Allium ampeloprasum” L.), [in:] Antioxidants in Vegetables and Nuts – Properties and Health Beneﬁts, eds G.A. Nayik, A. Gull, Singapore 2020, pp. 309–331.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1007/978-981-15-7470-2_16

Bartnik A., “Hydrophobia, λυσσα, λυττα, rabies”. Kilka słów o tym, jak starożytni próbowali leczyć wściekliznę, “Studia Antiquitatis et Medii Aevii Incohantis” 2016, vol. I, pp. 49–63.
Google Scholar

Belemkar S., Dhameliya K., Pata M.K., Comparative Study of Garlic Species (“Allium sativum” and “Allium porrum”) on Glucose Uptake in Diabetic Rats, “Journal of Taibah University Medical Sciences” 2013, vol. VIII, no. 2, pp. 80–85.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1016/j.jtumed.2013.04.002

Birlouez E., Garlic, Onion and Other Alliaceae: Historical and Cultural Approach, “Phytothérapie” 2016, vol. XIV, no. 3, pp. 14–148.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1007/s10298-016-1040-9

Bottéro J., The Cuisine of Ancient Mesopotamia, “The Biblical Archeologist” 1985, vol. XLVIII, no. 1, pp. 36–47.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.2307/3209946

Chase M.W., Reveal J.W., Fay M.F., A Subfamilial Classiﬁcation for the Expanded Asparagelean Families Amaryllidaceae, Asparagaceae and Xanthorrhoeaceae, “Botanical Journal of the Linnean Society” 2009, vol. CLXI, pp. 132–136.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1111/j.1095-8339.2009.00999.x

Choroby zakaźne zwierząt z elementami epidemiologii i zoonoz, eds Z. Gliński, K. Kostro, Warszawa 2011.
Google Scholar

Deliorman Orhan D., Orhan N., Assessment “In Vitro” Antidiabetic and Antioxidant Effects of “Helianthus tuberosus”, “Cydonia oblonga” and “Allium porrum”, “Turkish Journal of Pharmaceutical Sciences” 2016, vol. XIII, no. 2, pp. 181–188.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.5505/tjps.2016.47966

Dey P., Khaled K.L., An Extensive Review on “Allium ampeloprasum”. A Magical Herb, “International Journal of Science and Research” 2015, vol. IV, no. 7, pp. 371–377.
Google Scholar

Eidi M., Hajian E., Abbaspour H., Effect of Hydromethanolic Extract of “Allium porrum” L. Seed on Treatment of Ethylene Glycol-induced Kidney Stone in Male Rats, “Journal of Sabzevar University of Medical Sciences” 2018, vol. XXIV, no. 6, pp. 63–69.
Google Scholar

Ermidoro S., Food Prohibition and Dietary Regulations in Ancient Mesopotamia, “Aula Orientalis” 2014, vol. XXXII, no. 1, pp. 79–91.
Google Scholar

Florczuk P., Jarmuł-Pietraszczyk J., Wścieklizna ludzi i zwierząt – metody zapobiegania oraz wykorzystywanie szczepionki, “Przegląd Hodowlany” 2016, vol. LXXXIV, no. 2, pp. 30–32.
Google Scholar

Gliński Z., Kostro K., Choroba Aujeszkyego, “Trzoda Chlewna” 2008, vol. XLVI, no. 11, pp. 94–96.
Google Scholar

Gliński Z., Kostro K., Choroby odzwierzęce w hodowli bydła. XI. Wścieklizna, “Hodowca Bydła” 2005, vol. LV, pp. 44–46.
Google Scholar

Gliński Z. Kostro K., Listerioza współczesnym zagrożeniem, “Życie Weterynaryjne” 2012, vol. LXXXVII, no. 7, pp. 577–581.
Google Scholar

Gliński Z., Żmuda A., Choroba bornaska – tajemnicza choroba, “Życie Weterynaryjne” 2021, vol. XCVI, no. 12, pp. 820–824.
Google Scholar

Guenaoui Ch., Mang S., Figliuolo G., Neffati M., Diversity in “Allium ampeloprasum”: from Small and Wild to Large and Cultivated, “Genetic Resources and Crop Evolution” 2013, vol. LX, pp. 97–114.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1007/s10722-012-9819-5

Kokoszko M., Por, [in:] Dietetyka i sztuka kulinarna antyku i wczesnego Bizancjum (II–VII w.), part 2 (Pokarm dla ciała i ducha), ed. M. Kokoszko, Łódź 2014, pp. 208–212.
Google Scholar

Kokoszko M., Jagusiak K., Galen o winie, czyli o śladach pewnej preferencji, “Piotrkowskie Zeszyty Historyczne” 2019, vol. XX, no. 2, pp. 9–29.
Google Scholar

Kokoszko M., Jagusiak K., Warzywa w kuchni i dietetyce późnego antyku oraz wczesnego Bizancjum (IV–VII w.): perspektywa konstantynopolitańska, “Piotrkowskie Zeszyty Historyczne” 2011, vol. XII, no. 1, pp. 34–52.
Google Scholar

Kokoszko M., Jagusiak K., Woda, wino i tak dalej, czyli o napojach i trunkach w Konstantynopolu, “Przegląd Nauk Historycznych” 2010, vol. IX, no. 1, pp. 25–54.
Google Scholar

Kokoszko M., Rzeźnicka Z., Wino, ciemierzyca i mirra albo o lekarzach i ich pacjentach. Analiza fragmentu V księgi “De materia medica” Dioskurydesa, “Przegląd Nauk Historycznych” 2018, vol. XVIII, no. 2, pp. 5–37.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/1644-857X.18.02.01

Liberski P.P., Smoleń J., Wąsik T.J. et al., Wścieklizna, “Aktualności Neurologiczne” 2007, vol. II, no. 7, pp. 119–121.
Google Scholar

Mirzaei A., Delaviz H., Mirzaei M., Tolooei M., The Effects of “Medicago sativa” and “Allium porrum” on Iron Overload in Rats, “Global Journal of Health Science” 2015, vol. VII, no. 7, pp. 137–142.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.5539/gjhs.v7n7p137

Mladenović J.D., Mašković P.Z., Pavlović R.M., Antioxidant Activity of Ultrasonic Extracts of Leek “Allium porrum” L., “Hemijska Industria” 2011, vol. LXV, no. 4, pp. 473–477.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.2298/HEMIND110301033M

Mosavian S.Z., Eidi A., Moghaddam J.Z., Evaluation of the Diuretic Effects of Leek (“Allium porrum” L.) Extract in Adult Male Wisar Rats, “Qom University of Me dical Science Journal” 2015, vol. IX, no. 6, pp. 10–16.
Google Scholar

Moselhy S.S., Ali H.K., Protective Effects of Allium Ampeloprasum Extract Against Carbon Tetrachloride Inducted Oxidtive Stress and Testis Injury in Rats, “Biological Research” 2009, vol. XLII, pp. 93–98.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.4067/S0716-97602009000100009

Movahedian A., Ghannadi A., Sadeghi H. et al., Study of Leek (“Allium porrum” L.) Extract on Cholesterol Plasma Levels in Hyperlipidemic Animal, “Asia Paciﬁc Journal of Clinical Nutrition” 2004, vol. XIII, pp. 102–103.
Google Scholar

Movahedian A., Sadeghi H., Ghannadi A. et al., Hypolipidemic Activity of “All ium porrum” L. in Choesterol-fed Rabbits, “Journal of Medicinal Food” 2006, vol. IX, no. 1, pp. 98–101.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1089/jmf.2006.9.98

Radovanovic B., Mladenovic J., Radovanovic A. et al., Phenolic Composition, Antioxidant, Antimicrobical and Cytotoxic Activities of “Allium porrum” L. (Serbia) Extracts, “Journal of Food and Nutrition Research” 2015, vol. III, no. 9, pp. 564–569.
Google Scholar

Ruggiero M.A. et al., A Higher Level Classiﬁcation of All Living Organisms, “PLOS One” 2015, vol. X, no. 4, pp. 1–54.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1371/journal.pone.0119248

Rzeźnicka Z., Mirra w antycznej medycynie i kosmetyce na podstawie pism Dioskuridesa, [in:] Lek roślinny, vol. VI (Rośliny w lecznictwie, w środowisku naturalnym i w krajobrazie kulturowym), eds B. Płonka-Syroka, A. Syroka, Wrocław 2017, pp. 53–65.
Google Scholar

Sadowska-Todys M., Wścieklizna – aktualne problemy epidemiologiczne, “Polski Przegląd Neurologiczny” 2006, vol. II, no. 1, pp. 37–42.
Google Scholar

Swamy K.R.M., Veere Gowda R., Leek and Shallot, [in:] Handbook of Herbs and Spices, vol. III, ed. K.V. Peter, Boca Raton 2006, pp. 365–389.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1533/9781845691717.3.365

Umiński J., Cisak E., Chmielewska-Badora J., Zwoliński J., Toksoplazmoza u ludzi i zwierząt, “Medycyna Weterynaryjna” 1999, vol. L, no. 12, pp. 589–591.
Google Scholar

Wiśniewski E., Niespecyﬁczne choroby koni podlegające obowiązkowi zwalczania. I. Wścieklizna, “Magazyn Weterynaryjny” 2001, vol. X, no. 6, pp. 40–41.
Google Scholar

Yousaf M.Z., Qasim M., Zia S. et al., Rabies Molecular Virology, Diagnosis, Prevention and Treatment, “Virology Journal” 2012, vol. IX, no. 1, pp. 1–5.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1186/1743-422X-9-50

Żak A., Siwińska N., Niedźwiedź N., Wypływ z nosa u koni – diagnostyka różnicowa, “Życie Weterynaryjne” 2016, t. XCI, no. 6, pp. 428–435.
Google Scholar