Związek Młodzieży Polskiej „Zet” w Kijowie w okresie zaborów i I wojny światowej. Zarys zagadnienia

Abstrakt

W 1886 r. na Uniwersytecie Warszawskim powstał tajny Związek Młodzieży Polskiej „Zet” (ZMP). Do wybuchu I wojny światowej utworzył on sieć placówek nie tylko w polskich środowiskach akademickich w trzech zaborach, ale także w głębi Rosji oraz w Europie Zachodniej. Program „Zetu” wzywał do walki o niepodległą, demokratyczną, sprawiedliwą społecznie oraz tolerancyjną narodowościowo i religijnie Rzeczpospolitą. Walkę tę zetowcy rozumieli zarówno jako pracę samokształceniową, jak i czyn zbrojny. Związek tworzył i inspirował inne organizacje studenckie, uczniowskie, młodzieży robotniczej i chłopskiej. Dzieje ZMP stały się przedmiotem badań historyków, jednak do problemów słabiej rozpoznanych należy nadal jego działalność w okresie zaborów w głębi Rosji. Przedmiotem niniejszego artykułu jest próba przedstawienia genezy, działalności, orientacji politycznej i wpływów „Zetu” w latach rozbiorów i I wojny światowej w Kijowie – mieście stanowiącym ważne skupisko ludności polskiej na ziemiach Ukrainy wcielonych do Rosji. Na Uniwersytecie Kijowskim od schyłku XIX w. polscy studenci skupiali się w niepodległościowo-socjalistycznej „Korporacji” i „Zecie”, który stał się ośrodkiem kierowniczym narodowo-niepodległościowej organizacji „Polonia”. „Zet” kijowski w odróżnieniu od ZMP w Królestwie Polskim, Galicji i na zachodzie Europy, który odchodził od współpracy z Ligą Narodową na rzecz wsparcia obozu polskiej irredenty, utrzymał związki z obozem i programem narodowym. Obok działalności samokształceniowej i politycznej w środowisku akademickim, usiłował oddziaływać na uczniów polskich szkół (tajnych, a w latach I wojny światowej działających legalnie w Kijowie i na Ukrainie). W okresie Wielkiej Wojny „narodowa” większość kijowskich zetowców angażowała się w organizowanie środowiska polskich studentów i polskiego szkolnictwa na Kijowszczyźnie. Mniejszość, która wsparła obóz irredenty, należała do kijowskiej tajnej szkoły wojskowej i miejscowej komórki Polskiej Organizacji Wojskowej. Studia nad dziejami „Zetu” na wschodzie mogą przynieść dokładniejsze rozpoznanie tej konspiracji i przyczynić się do pogłębienia wiedzy o losach i aktywności polskiej inteligencji.