Kobieta jako popularyzatorka nauki i wiedzy. Obraz piśmiennictwa kobiecego z przełomu XIX i XX wieku na podstawie „katalogów rozumowanych”

Autor

DOI:

https://doi.org/10.18778/0208-6077.55.08

Słowa kluczowe:

kobiety w oświacie, popularyzacja nauki i wiedzy, katalogi rozumowane, gatunki popularnonaukowe, genologia lingwistyczna

Abstrakt

Celem artykułu jest ukazanie działalności pisarskiej i oświatowej polskich kobiet na przełomie XIX i XX wieku, która obejmowała nie tylko wiedzę z zakresu różnych dziedzin życia, tj. „wiedzę nienaukową”, ale także „wiedzę naukową” z rozmaitych obszarów intensywnie rozwijających się wtedy dyscyplin naukowych. W części pierwszej autorka przedstawia etapy wykształcenia, czyli merytoryczne przygotowanie kobiet do działalności popularyzatorskiej, zaś w części drugiej dokonuje wstępnej klasyfikacji piśmiennictwa popularnonaukowego ze względu na tematykę oraz formy gatunkowe, podając odpowiednie przykłady utworów (tytuły), zaczerpnięte z dziewiętnastowiecznych katalogów bibliograficznych. Do gatunków popularyzujących wiedzę naukową autorka zalicza teksty paraliterackie: powiastki i powieści o tematyce dydaktycznej i umoralniającej, powieści obyczajowe, powieści historyczne, a także fabularyzowane biografie sławnych ludzi. Oddzielną grupę stanowią monografie popularnonaukowe (będące często kryptopodręcznikami), pogadanki, odczyty, opowiadania i tzw. „obrazki” o tematyce naukowej (najczęściej przyrodniczej). Autorka zauważa, iż gatunkowe wzorce literatury popularnonaukowej przybyły do Polski z Europy Zachodniej i początkowo miały charakter przekładów oraz wyborów tekstów z polskimi komentarzami i parafraz; stopniowo jednak zaczęły powstawać dzieła oryginalne mówiące o polskich wynalazkach naukowych.

Pobrania

Brak dostępnych danych do wyświetlenia.

Bibliografia

Bibljografja Oświaty Pozaszkolnej (1900–1928), 1929, red. J. Muszkowski, H. Radlińska, oprac. J. Skarżyńska, Warszawa: nakładem Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, https://www.dbc.wroc.pl/Content/15946/PDF/RP%204063%20Bibljografja_1900-1928.pdf (dostęp: 06.11.2021).
Google Scholar

Katalog książek ludowych znajdujących się w Księgarni i Składzie Nut Muzycznych G. Gebethnera i R. Wolffa, 1862, Warszawa: druk. I. Krokoszyński, https://www.wbc.po-znan.pl/dlibra/publication/437696/edition/349895/content (dostęp: 06.11.2021).
Google Scholar

Katalog rozumowany książek dla dzieci i młodzieży. Suplement 1., 1896, Warszawa: druk. S. Orgelbranda Synowie, http://mbc.cyfrowemazowsze.pl/dlibra/docmetadata?id=4671&from=publication (dostęp: 06.11.2021).
Google Scholar

Katalog rozumowany książek przyrodniczych dla uczniowskich bibliotek szkolnych, 1929, oprac. J. Antoniewicz, D. Gayówna, H. Michcińska, H. Waniczek, Warszawa: „Nasza Księgarnia”, Polskie Przyrodnicze Towarzystwo Pedagogiczne, https://bc.radom.pl/dlibra/show-content/publication/edition/9716?id=9716 (dostęp: 06.11.2021).
Google Scholar

Katalog rozumowany wydawnictw ludowych przez K.O.L., 1897, Lwów: nakładem Redakcyi Gazety Handlowo-Geograficznej, http://bc.wbp.lublin.pl/dlibra/plain-content?id=3625 (dostęp: 06.11.2021).
Google Scholar

Kosmowska I., Milkuszyc D., Szycówna A., 1912, Kobieta polska jako autorka pedagogiczna. Bibliografia książek z dziedziny teorji wychowania, podręczników i literatury dla młodzieży, poprzedzona wstępem historycznym, Warszawa: Wydawnictwo Sekcji pedagogiczno-oświatowej projektowanej Wystawy pracy kobiety polskiej, http://pbc.biaman.pl/dlibra/doccontent?id=26105 (dostęp: 06.11.2021).
Google Scholar

Kozubowski F., 1879, Przewodnik w wyborze książek dla młodzieży szkolnej, rzecz dla nauczycieli ludowych, Cieszyn: nakładem J. Kotuli, https://sbc.org.pl/dlibra/publication/338850/edition (dostęp: 06.11.2021).
Google Scholar

Krytyczny katalog książek dla Dzieci i Młodzieży, 1883, Warszawa: nakładem Lesmana i Świszczowskiego, http://mbc.cyfrowemazowsze.pl/dlibra/docmetadata?id=3868 (dostęp: 06.11.2021).
Google Scholar

Polskie książki dla dzieci i młodzieży. Katalog historyczny rozumowany, 1931, Kraków: Wydawnictwo Księży Jezuitów, https://archiwum.allegro.pl/oferta/polskie-ksiazki-dla-dzieci-i-mlodziezy-1931katalog-i9831701909.html (dostęp: 06.11.2021).
Google Scholar

Berkan-Jabłońska M., 2012, Edukacyjny projekt Seweryny Duchińskiej, wiernej uczennicy Hoffmanowej. O „Rozrywkach dla Młodocianego Wieku” z lat 1856–1863 (rekonesans), w: J. Brzozowski, M. Skrzypczyk, M. Stanisz (red.), Stolice i prowincje kultury. Księga Jubileuszowa Ofiarowana Profesor Alinie Kowalczykowej, Warszawa: Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk, s. 188–206.
Google Scholar

Berkan-Jabłońska M., 2013, Wokół listu Józefy ze Śmigielskich Dobieszewskiej (1820–1899) do Juliana Bartoszewicza (1821–1870) z roku 1856. Kilka uwag z dziejów dziewiętnastowiecznej emancypacji, „Ruch Literacki”, z. 6, s. 701–715. https://doi.org/10.2478/v10273-012-0095-y
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.2478/v10273-012-0095-y

Boczar E., 2010, Bibliografia literatury dla dzieci i młodzieży. Wiek XIX. Literatura polska i przekłady, Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.31338/uw.9788323518389

Czepulis-Rastenis R., 1978, Inteligencja polska pod zaborami. Studia, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Google Scholar

Czepulis-Rastenis R., 1985, Inteligencja polska XIX i XX wieku, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Google Scholar

Dobkowska J., 2016, Poglądy w kwestii potrzeby oraz zakresu edukacji kobiet panujące w drugiej połowie XIX wieku i na przełomie XIX i XX wieku, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica” 96, s. 89–107. https://doi.org/10.18778/0208-6050.96.07
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/0208-6050.96.07

Dobrzyńska M., Wallis A., 1971, Inteligencja polska XIX i XX wieku. Materiały statystyczne, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Google Scholar

Gajda A., 2016, Od przekładu do dzieła oryginalnego. Z dziejów polszczyzny naukowej i popularnonaukowej końca XIX wieku, w: A. Pstyga (red.), Słowo z perspektywy językoznawcy i tłumacza, t. 5: Polszczyzna w tekstach przekładu, Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, s. 109–122.
Google Scholar

Gajda A., 2020, Polska monografia popularnonaukowa przełomu XIX i XX wieku. Studium genologiczne, Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Google Scholar

Gołda A., 2019, Bibliografie dziedzin i zagadnień w opinii teoretyków i praktyków II Rzeczypospolitej, „Bibliotekarz Podlaski” 44, s. 375–397.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.36770/bp.204

Jamrożek W., Żołądź-Strzelczyk D. (red.), 2003, Działalność kobiet polskich na polu oświaty i nauki, Poznań: Eruditus.
Google Scholar

Kątny M., 2008, Droga do wiedzy. O literaturze popularnonaukowej dla młodego odbiorcy, Kielce: Wydawnictwo GENS.
Google Scholar

Kosmanowa B., 1998, Opowieści z dziejów ojczystych dla młodzieży w XIX wieku, „Biuletyn Historii Wychowania” 7/8, s. 10–16.
Google Scholar

Kucha R., 1982, Oświata elementarna w Królestwie Polskim w latach 1864–1914, Lublin: Krajowa Agencja Wydawnicza.
Google Scholar

Micińska M., 2008, Inteligencja na rozdrożach 1864–1918, Warszawa: Wydawnictwo Neriton.
Google Scholar

Nietyksza M., 1992, Kobiety w ruchu oświatowym: Królestwo Polskie na przełomie wieków, w: A. Żarnowska, A. Szwarc (red.), Kobieta i edukacja na ziemiach polskich w XIX i XX wieku, Warszawa, Instytut Historyczny Uniwersytetu Warszawskiego, s. 91–119.
Google Scholar

Pakszys E., Sobczyńska D. (red.), 1997, Humanistyka i płeć, t. 1–2, Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza.
Google Scholar

Sobczyńska D., 1997, Miejsce kobiet w naukach fizyko-chemicznych i technice. Historia i współczesność, w: E. Pakszys, D. Sobczyńska (red.), Humanistyka i płeć. Kobiety w poznaniu naukowym wczoraj i dziś, Poznań: Wydawnictwo Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, s. 87–113.
Google Scholar

Tomasik M., 2003, XIX-wieczna literatura popularnonaukowa dla dzieci i młodzieży w zbiorach Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej im. H. Łopacińskiego w Lublinie, „Bibliotekarz Lubelski” 46, s. 97–122.
Google Scholar

Sulik M., 2010, Kobiety w nauce. Podmiotowe i społeczno-kulturowe uwarunkowania, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Google Scholar

Staniów B., 2016, Czytelnictwo książki popularnonaukowej dla dzieci i młodzieży w Polsce do 1989 roku: w świetle badań, „Bibliotheca Nostra”, nr 1 (43), s. 105–126.
Google Scholar

Wandel A., 2016, Książka popularnonaukowa dla dzieci i młodzieży w oczach krytyków – rekonesans badawczy, „Roczniki Biblioteczne” 60, s. 247–269.
Google Scholar

Wawrzykowska-Wierciochowa D., 1967, Z dziejów tajnych pensji żeńskich w Królestwie Polskim, „Rozprawy z Dziejów Oświaty” 10, s. 108–160.
Google Scholar

Winiarz A., 1992, Kształcenie i wychowanie dziewcząt w Księstwie Warszawskim i Królestwie Polskim (1807–1905), w: A. Żarnowska, A. Szwarc (red.), Kobieta i edukacja na ziemiach polskich w XIX i XX wieku, t. 2, Warszawa: Instytut Historyczny Uniwersytetu Warszawskiego, s. 3–18.
Google Scholar

Wroczyński R., 1980, Dzieje oświaty polskiej 1795–1945, t. 2, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe,
Google Scholar

Żarnowska A., Szwarc A. (red.), 1995, Kobieta i edukacja na ziemiach polskich w XIX i XX w., t. 1–2, Warszawa: Instytut Historyczny Uniwersytetu Warszawskiego.
Google Scholar

Żurawicka J., 1978, Inteligencja warszawska w końcu XIX wieku, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Google Scholar

Pobrania

Opublikowane

2021-12-30

Jak cytować

Gajda, A. (2021). Kobieta jako popularyzatorka nauki i wiedzy. Obraz piśmiennictwa kobiecego z przełomu XIX i XX wieku na podstawie „katalogów rozumowanych”. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linguistica, 55, 137–150. https://doi.org/10.18778/0208-6077.55.08

Numer

Dział

Articles