Kobieta jako popularyzatorka nauki i wiedzy. Obraz piśmiennictwa kobiecego z przełomu XIX i XX wieku na podstawie „katalogów rozumowanych”

Anetta Gajda

doi:10.18778/0208-6077.55.08

Authors

Anetta Gajda Uniwersytet Łódzki https://orcid.org/0000-0001-7097-2348

DOI:

https://doi.org/10.18778/0208-6077.55.08

Keywords:

the role of women in the education movement, popularization of science and knowledge, reasoned catalogues, genres of popular science, linguistic genology

Abstract

The aim of the article is presentation of writing activity of Polish women at the turn of the 19th and 20th century, which covered not only knowledge of various areas of life - “unscientific knowledge”, but also “scientific knowledge” comprising diverse, intensely advancing scientific disciplines. In the first part of the article, the author presents stages of education that is the preparation of women for popularizing activity, while in the second part she makes preliminary classification of popular science literature because of subject matter and genre forms. The author indicates thematic and genre groups, by specifying adequate work examples (titles), taken from 19th century bibliographic catalogues. She assimilated paraliterary works (didactic and moralizing novels, novels of manners, historical novels as well as fictionalized biographies of famous scholars) to genres popularizing scientific knowledge. Scientific monographs, lectures, readings, and novels make up a separate group. The author notes that genre patterns of popular science literature came to Poland from Western Europe and initially were in nature of translations and excerpts of texts with Polish commentary and paraphrases. Over time, original works speaking about Polish scientific discoveries and inventions began to arise.

Downloads

Download data is not yet available.

References

Bibljografja Oświaty Pozaszkolnej (1900–1928), 1929, red. J. Muszkowski, H. Radlińska, oprac. J. Skarżyńska, Warszawa: nakładem Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, https://www.dbc.wroc.pl/Content/15946/PDF/RP%204063%20Bibljografja_1900-1928.pdf (dostęp: 06.11.2021).
Google Scholar

Katalog książek ludowych znajdujących się w Księgarni i Składzie Nut Muzycznych G. Gebethnera i R. Wolffa, 1862, Warszawa: druk. I. Krokoszyński, https://www.wbc.po-znan.pl/dlibra/publication/437696/edition/349895/content (dostęp: 06.11.2021).
Google Scholar

Katalog rozumowany książek dla dzieci i młodzieży. Suplement 1., 1896, Warszawa: druk. S. Orgelbranda Synowie, http://mbc.cyfrowemazowsze.pl/dlibra/docmetadata?id=4671&from=publication (dostęp: 06.11.2021).
Google Scholar

Katalog rozumowany książek przyrodniczych dla uczniowskich bibliotek szkolnych, 1929, oprac. J. Antoniewicz, D. Gayówna, H. Michcińska, H. Waniczek, Warszawa: „Nasza Księgarnia”, Polskie Przyrodnicze Towarzystwo Pedagogiczne, https://bc.radom.pl/dlibra/show-content/publication/edition/9716?id=9716 (dostęp: 06.11.2021).
Google Scholar

Katalog rozumowany wydawnictw ludowych przez K.O.L., 1897, Lwów: nakładem Redakcyi Gazety Handlowo-Geograficznej, http://bc.wbp.lublin.pl/dlibra/plain-content?id=3625 (dostęp: 06.11.2021).
Google Scholar

Kosmowska I., Milkuszyc D., Szycówna A., 1912, Kobieta polska jako autorka pedagogiczna. Bibliografia książek z dziedziny teorji wychowania, podręczników i literatury dla młodzieży, poprzedzona wstępem historycznym, Warszawa: Wydawnictwo Sekcji pedagogiczno-oświatowej projektowanej Wystawy pracy kobiety polskiej, http://pbc.biaman.pl/dlibra/doccontent?id=26105 (dostęp: 06.11.2021).
Google Scholar

Kozubowski F., 1879, Przewodnik w wyborze książek dla młodzieży szkolnej, rzecz dla nauczycieli ludowych, Cieszyn: nakładem J. Kotuli, https://sbc.org.pl/dlibra/publication/338850/edition (dostęp: 06.11.2021).
Google Scholar

Krytyczny katalog książek dla Dzieci i Młodzieży, 1883, Warszawa: nakładem Lesmana i Świszczowskiego, http://mbc.cyfrowemazowsze.pl/dlibra/docmetadata?id=3868 (dostęp: 06.11.2021).
Google Scholar

Polskie książki dla dzieci i młodzieży. Katalog historyczny rozumowany, 1931, Kraków: Wydawnictwo Księży Jezuitów, https://archiwum.allegro.pl/oferta/polskie-ksiazki-dla-dzieci-i-mlodziezy-1931katalog-i9831701909.html (dostęp: 06.11.2021).
Google Scholar

Berkan-Jabłońska M., 2012, Edukacyjny projekt Seweryny Duchińskiej, wiernej uczennicy Hoffmanowej. O „Rozrywkach dla Młodocianego Wieku” z lat 1856–1863 (rekonesans), w: J. Brzozowski, M. Skrzypczyk, M. Stanisz (red.), Stolice i prowincje kultury. Księga Jubileuszowa Ofiarowana Profesor Alinie Kowalczykowej, Warszawa: Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk, s. 188–206.
Google Scholar

Berkan-Jabłońska M., 2013, Wokół listu Józefy ze Śmigielskich Dobieszewskiej (1820–1899) do Juliana Bartoszewicza (1821–1870) z roku 1856. Kilka uwag z dziejów dziewiętnastowiecznej emancypacji, „Ruch Literacki”, z. 6, s. 701–715. https://doi.org/10.2478/v10273-012-0095-y
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.2478/v10273-012-0095-y

Boczar E., 2010, Bibliografia literatury dla dzieci i młodzieży. Wiek XIX. Literatura polska i przekłady, Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.31338/uw.9788323518389

Czepulis-Rastenis R., 1978, Inteligencja polska pod zaborami. Studia, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Google Scholar

Czepulis-Rastenis R., 1985, Inteligencja polska XIX i XX wieku, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Google Scholar

Dobkowska J., 2016, Poglądy w kwestii potrzeby oraz zakresu edukacji kobiet panujące w drugiej połowie XIX wieku i na przełomie XIX i XX wieku, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica” 96, s. 89–107. https://doi.org/10.18778/0208-6050.96.07
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/0208-6050.96.07

Dobrzyńska M., Wallis A., 1971, Inteligencja polska XIX i XX wieku. Materiały statystyczne, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Google Scholar

Gajda A., 2016, Od przekładu do dzieła oryginalnego. Z dziejów polszczyzny naukowej i popularnonaukowej końca XIX wieku, w: A. Pstyga (red.), Słowo z perspektywy językoznawcy i tłumacza, t. 5: Polszczyzna w tekstach przekładu, Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, s. 109–122.
Google Scholar

Gajda A., 2020, Polska monografia popularnonaukowa przełomu XIX i XX wieku. Studium genologiczne, Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Google Scholar

Gołda A., 2019, Bibliografie dziedzin i zagadnień w opinii teoretyków i praktyków II Rzeczypospolitej, „Bibliotekarz Podlaski” 44, s. 375–397.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.36770/bp.204

Jamrożek W., Żołądź-Strzelczyk D. (red.), 2003, Działalność kobiet polskich na polu oświaty i nauki, Poznań: Eruditus.
Google Scholar

Kątny M., 2008, Droga do wiedzy. O literaturze popularnonaukowej dla młodego odbiorcy, Kielce: Wydawnictwo GENS.
Google Scholar

Kosmanowa B., 1998, Opowieści z dziejów ojczystych dla młodzieży w XIX wieku, „Biuletyn Historii Wychowania” 7/8, s. 10–16.
Google Scholar

Kucha R., 1982, Oświata elementarna w Królestwie Polskim w latach 1864–1914, Lublin: Krajowa Agencja Wydawnicza.
Google Scholar

Micińska M., 2008, Inteligencja na rozdrożach 1864–1918, Warszawa: Wydawnictwo Neriton.
Google Scholar

Nietyksza M., 1992, Kobiety w ruchu oświatowym: Królestwo Polskie na przełomie wieków, w: A. Żarnowska, A. Szwarc (red.), Kobieta i edukacja na ziemiach polskich w XIX i XX wieku, Warszawa, Instytut Historyczny Uniwersytetu Warszawskiego, s. 91–119.
Google Scholar

Pakszys E., Sobczyńska D. (red.), 1997, Humanistyka i płeć, t. 1–2, Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza.
Google Scholar

Sobczyńska D., 1997, Miejsce kobiet w naukach fizyko-chemicznych i technice. Historia i współczesność, w: E. Pakszys, D. Sobczyńska (red.), Humanistyka i płeć. Kobiety w poznaniu naukowym wczoraj i dziś, Poznań: Wydawnictwo Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, s. 87–113.
Google Scholar

Tomasik M., 2003, XIX-wieczna literatura popularnonaukowa dla dzieci i młodzieży w zbiorach Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej im. H. Łopacińskiego w Lublinie, „Bibliotekarz Lubelski” 46, s. 97–122.
Google Scholar

Sulik M., 2010, Kobiety w nauce. Podmiotowe i społeczno-kulturowe uwarunkowania, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Google Scholar

Staniów B., 2016, Czytelnictwo książki popularnonaukowej dla dzieci i młodzieży w Polsce do 1989 roku: w świetle badań, „Bibliotheca Nostra”, nr 1 (43), s. 105–126.
Google Scholar

Wandel A., 2016, Książka popularnonaukowa dla dzieci i młodzieży w oczach krytyków – rekonesans badawczy, „Roczniki Biblioteczne” 60, s. 247–269.
Google Scholar

Wawrzykowska-Wierciochowa D., 1967, Z dziejów tajnych pensji żeńskich w Królestwie Polskim, „Rozprawy z Dziejów Oświaty” 10, s. 108–160.
Google Scholar

Winiarz A., 1992, Kształcenie i wychowanie dziewcząt w Księstwie Warszawskim i Królestwie Polskim (1807–1905), w: A. Żarnowska, A. Szwarc (red.), Kobieta i edukacja na ziemiach polskich w XIX i XX wieku, t. 2, Warszawa: Instytut Historyczny Uniwersytetu Warszawskiego, s. 3–18.
Google Scholar

Wroczyński R., 1980, Dzieje oświaty polskiej 1795–1945, t. 2, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe,
Google Scholar

Żarnowska A., Szwarc A. (red.), 1995, Kobieta i edukacja na ziemiach polskich w XIX i XX w., t. 1–2, Warszawa: Instytut Historyczny Uniwersytetu Warszawskiego.
Google Scholar

Żurawicka J., 1978, Inteligencja warszawska w końcu XIX wieku, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Google Scholar