Język bohaterów w utworach Michaiła Zoszczenki

Jarosław Wierzbiński

doi:10.18778/1731-8025.22.03

Autor

Jarosław Wierzbiński Uniwersytet Łódzki, Wydział Filologiczny, Instytut Rusycystyki, Zakład Językoznawstwa

DOI:

https://doi.org/10.18778/1731-8025.22.03

Słowa kluczowe:

Michaił Zoszczenko, rzeczywistość totalitarna, język propagandy, manipulacje semantyczne, dezinformacja i pustosłowie

Abstrakt

Twórczość Michaiła Zoszczenki przenosi nas w lata socrealistycznej ortodoksji, kiedy względy ideologiczne odgrywały pierwszoplanową rolę w rozmaitych sferach życia. W języku jego bohaterów manifestują się takie zjawiska, jak upolitycznienie słownictwa, manipulacje semantyczne, przewrotna argumentacja, spiętrzenie absurdów, a także fikcyjna konwersacja graniczącą nierzadko z pustosłowiem.

Wśród przykładów spekulowania słownictwem znajduje się termin идеология, który nie powinien mieć zastosowania w rozmaitych konsytuacjach. Adresatom tego słowa imputuje się cechy o wydźwięku politycznym. Intencją jego użytkowników jest wykreowanie przeciwnika politycznego. Zdumiewa też łatwość, z jaką bohaterowie Zoszczenki poddają się manipulacjom językowym, nie popadając przy tym w najmniejsze zakłopotanie. Wręcz przeciwnie, akceptują swoje nielogiczne wywody, aprobują też niezrozumiałe wypowiedzi przedstawicieli władzy.

Zasygnalizowane w artykule zjawiska są symptomatyczne i znamienne dla języka, odzwierciedlającego czasy Zoszczenki. Zoszczenko ujawnił w ten sposób mechanizmy rządzące ludzką mentalnością w porewolucyjnej rzeczywistości. Jego utwory, jakkolwiek utrzymane w tonacji groteskowej, są swoistą formą protestu wobec politycznej manipulacji w języku. Fenomenu Zoszczenki nie sposób rozpatrywać z pominięciem przedstawionego fragmentu rzeczywistości językowej czy też w oderwaniu od czasów, w których przyszło mu tworzyć.

Bibliografia

Ardov, M. (1992). Fenomen Zoshchenko. Stolitsa, 8, 56–60.
Google Scholar

Bal, S. (1987). Poetycka dywersja w nowomowie. Brulion, 2–3, 115–132.
Google Scholar

Beaugrande de, R.-A., Dressler W.U. (1990). Wstęp do lingwistyki tekstu. Tłum. A. Szwedek. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Google Scholar

Chudakova, M.O. (1979). Poetika Mikhaila Zoshchenko. Moscow: Nauka.
Google Scholar

Drawicz, A. (1974). Aż do kresu ironii (Michał Zoszczenko). W: Drawicz, A. Zaproszenie do podróży. Szkice o literaturze rosyjskiej XX wieku (46–73). Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Google Scholar

Drawicz, A. (1992). Język zwycięzców. O sowieckiej nowomowie. W: Drawicz, A. Spór o Rosję (113–128). Warszawa: Oficyna Wydawnicza Interim.
Google Scholar

Evgen’eva, A. (red.). (1981–1984). Slovar’ russkogo yazyka v chetyrekh tomakh. Moscow: Russkii yazyk.
Google Scholar

Głowiński, M. (1991). Marcowe gadanie. Komentarze do słów 1966–1971. Warszawa: Wydawnictwo Pomost.
Google Scholar

Granin, D. (1988). Mimoletnoe yavlenie. Ogonek, 6, 9–11 i 29.
Google Scholar

Grigorieva, N. (2022). Oshibka i zabyvanie v smekhovom kontekste (ot Zoshchenko do YouTube), Die Welt der Slaven, Bd. 67, 2, 199–211.
Google Scholar

Kotkiewicz, A. (2012). Nowy człowiek Michaiła Zoszczenki. Trylogia: „Przywrócona młodość”, „Niebieska księga”, „Przed wschodem słońca”. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego.
Google Scholar

Kreps, M.B. (1986). Tekhnika komicheskogo u Zoshchenko. Benson: Shalidze Publications.
Google Scholar

Kupina, N.A. (1995). Totalitarnyi yazyk: slovar’ i rechevye reaktsii. Ekaterinburg–Per’m: Izdatel’stvo Ural’skogo universiteta.
Google Scholar

Mirowski, K. (2005). Nowomowa – marzenie totalitaryzmu, przestroga dla demokracji. Dialogi Polityczne, 5–6, 75–83.
Google Scholar

Moldavskii, D.M. (1987). Prevyshavshii obychnuyu meru. Zvezda, 12, 177–184.
Google Scholar

Mucha, W. (1985). Opowiadania satyryczne i humorystyczne Michaiła Zoszczenki (1921–1932). Z zagadnień poetyki i komunikacji literackiej. Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź: Wydawnictwo Ossolineum.
Google Scholar

Sarnov, B., Chukovskaya E. (1988). Sluchai Zoshchenko (Povest’ v pis’makh i dokumentakh s prologom i epilogom 1946–1958). Yunost’, 8, 69–86.
Google Scholar

Scatton, L.H. (1993). Mikhail Zoshchenko. Evolution of a writer. Cambridge: Cambridge University Press.
Google Scholar

Sinyavskii, A. (1989). Mify Mikhaila Zoshchenko. Voprosy literatury, 2, 50–67.
Google Scholar

Starkov, A.N. (1990). Mikhail Zoshchenko. Sud’ba khudozhnika. Moscow: Sovetskii pisatel’.
Google Scholar

Stepnowska, T., Wierzbiński J. (1993). Zmiażdżony prześmiewca, czyli słów kilka o Michaile Zoszczence. Przekrój, 19, 18–19.
Google Scholar

Stepnowska, T., Wierzbiński J. (1993a). Michaił Zoszczenko – burzyciel stalinowskiego ʽsacrumʼ. Literatura na Świecie, 10, 196–207.
Google Scholar

Suprun, V. (2021). Onomasticheskii mir Mikhaila Zoshchenko. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linguistica Rossica, 20, 121–131.
Google Scholar

Szymczak, M., red. (1978–1980). Słownik języka polskiego, t. l–3. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Google Scholar

Thom, F. (1990). Drewniany język. Tłum. I. Bielicka. Warszawa: Wydawnictwo CDN.
Google Scholar

Tomashevskii, Yu. (1988). „…Pisatel’ s perepugannoi dushoi – eto uzhe poterya kvalifikatsii”. M.M. Zoshchenko: pis’ma, vystuplenie, dokumenty 1943–1958 godov. Druzhba narodov, 3, 168–189.
Google Scholar

Vezhbin’ski, Ya., Wierzbiński, J. (2017). Mikhail Zoshchenko. Tekstologicheskie issledovaniya i analizy, semantika i stilistika. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Google Scholar

Vezhbitskaya, A. (1993). Antitotalitarnyi yazyk v Pol’she: mekhanizmy yazykovoi samooborony. Voprosy yazykoznaniya, 4, 107–125.
Google Scholar

Vvedenskii. B. (red.). (1953–1955). Entsiklopedieskii slovar’ v trekh tomakh. Moscow: Bol’shaya sovetskaya entsiklopediya.
Google Scholar

Wierzbiński, J. (1996). Manifestowanie się nowomowy w tekstach Michaiła Zoszczenki. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linguistica, 35, 87–98.
Google Scholar

Zakharieva, I. (1989). Rasskazy Mikhaila Zoshchenko. Bolgarskaya rusistika, 1, 9–19.
Google Scholar

Zoshchenko, M. (1989–1987). Sobranie sochinenii v trekh tomakh. Leningrad: Khudozhestvennaya literatura.
Google Scholar

Ардов, М. (1992). Феномен Зощенко. Столица, 8, 56–60.
Google Scholar

Введенский. Б. (ред.). (1953–1955). Энциклопедиеский словарь в трех томах. Москва: Большая советская энциклопедия.
Google Scholar

Вежбиньски, Я., Wierzbiński, J. (2017). Михаил Зощенко. Текстологические исследования и анализы, семантика и стилистика. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Google Scholar

Вежбицкая, А. (1993). Антитоталитарный язык в Польше: механизмы языковой самообороны. Вопросы языкознания, 4, 107–125.
Google Scholar

Гранин, Д. (1988). Мимолетное явление. Огонек, 6, 9–11 и 29.
Google Scholar

Григориева, Н. (2022). Ошибка и забывание в смеховом контексте (от Зощенко до YouTube). Die Welt der Slaven, Bd. 67, 2, 199–211.
Google Scholar

Евгеньева, А. (ред.). (1981–1984). Словарь русского языка в четырех томах. Москва: Русский язык.
Google Scholar

Захариева, И. (1989). Рассказы Михаила Зощенко. Болгарская русистика, 1, 9–19.
Google Scholar

Зощенко, М. (1989–1987). Собрание сочинений в трех томах. Ленинград: Художественная литература.
Google Scholar

Крепс, М.Б. (1986). Техника комического у Зощенко. Benson: Сhalidze Publications.
Google Scholar

Купина, Н.А. (1995). Тоталитарный язык: словарь и речевые реакции. Екатеринбург–Перьм: Издательство Уральского университета.
Google Scholar

Молдавский, Д.М. (1987). Превышавший обычную меру. Звезда, 12, 177–184.
Google Scholar

Сарнов, Б., Чуковская, Е. (1988). Случай Зощенко (Повесть в письмах и документах с прологом и эпилогом 1946–1958). Юность, 8, 69–86.
Google Scholar

Синявский, А. (1989). Мифы Михаила Зощенко. Вопросы литературы, 2, 50–67.
Google Scholar

Старков, А.Н. (1990). Михаил Зощенко. Судьба художника. Москва: Советский писатель.
Google Scholar

Супрун, В. (2021). Ономастический мир Михаила Зощенко. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linguistica Rossica, 20, 121–131.
Google Scholar

Томашевский, Ю. (1988). „…Писатель с перепуганной душой – это уже потеря квалификации”. М.М. Зощенко: письма, выступление, документы 1943–1958 годов. Дружба народов, 3, 168–189.
Google Scholar

Чудакова, М.О. (1979). Поэтика Михаила Зощенко. Москва: Наука.
Google Scholar