"Bóg, honor, ojczyzna"? O stosunku Polaków do państwa i narodu w polskich i słoweńskich badaniach ankietowych

Maria Wacławek; Maria Wtorkowska

doi:10.18778/0860-6587.30.23

Autor

Maria Wacławek Uniwersytet Śląski w Katowicach, Wydział Humanistyczny, Instytut Językoznawstwa https://orcid.org/0000-0002-3307-5338
Maria Wtorkowska Univerza v Ljubljani, Filozofska fakulteta, Oddelek za slavistiko, Katedra za polonistiko https://orcid.org/0000-0001-9317-2490

DOI:

https://doi.org/10.18778/0860-6587.30.23

Słowa kluczowe:

językowy obraz świata, stereotyp, Polak, państwo, naród, ojczyzna, kulturem

Abstrakt

Przywołana w tytule dewiza Wojska Polskiego przynależy do kluczowych pojęć polskiej kultury, aktywizuje się w umysłach Polaków i nie-Polaków. Z pojęciami państwa i narodu nieodłącznie wiąże się zagadnienie tożsamości narodowej, a także to, czym jest i jak jest postrzegana ojczyzna. Za teoretyczną podstawę badań uznajemy przyjęte w polskiej etnolingwistyce założenia dotyczące językowo-kulturowych stereotypów, a także korelujących z nimi kulturemów. Celem artykułu jest rekonstrukcja fragmentu stereotypowego konceptu Polaków – tego, co zdaniem polskich i słoweńskich respondentów najlepiej charakteryzuje Polaka i Polkę w ich stosunku do państwa i narodu. Na podstawie zebranych wypowiedzi ankietowych zostały wyodrębnione następujące kategorie tematyczne: 1) wartościowanie pozytywne, 2) wartościowanie neutralne i ambiwalentne, 3) wartościowanie negatywne. Z badania zasadniczo wyłania się wartościowany in plus obraz Polaka jako patrioty – szczególnie wyraźnie zarysowany w ujęciu heterostereotypowym (słoweńskim). Zrekonstruowano również model przeciwstawny – mocniej uwypuklony w ujęciu autostereotypowym (odtwarzanym z wypowiedzi polskich). W końcowej części artykułu uzyskane wyniki zostały krótko zinterpretowane w kontekście kulturemów – związanych z polskimi symbolami narodowymi (ojczyzną) i ideami (patriotyzmem), a także w kontekście polonistycznego kształcenia językowego cudzoziemców. Funkcjonalne jest badanie ważnych dla danej kultury (w naszym przypadku polskiej) kluczowych słów z perspektywy własnej, jak i obcej, właściwej zewnętrznemu obserwatorowi.

Bibliografia

Bartmiński J., 1993, Polskie rozumienie ojczyzny i jego warianty, w: J. Bartmiński (red.), Pojęcie ojczyzny we współczesnych językach europejskich, Lublin, s. 23–48.
Google Scholar

Bartmiński J., 2007, Stereotypy mieszkają w języku. Studia etnolingwistyczne, Lublin.
Google Scholar

Bartmiński J., 2009, Językowe podstawy obrazu świata, Lublin.
Google Scholar

Bartmiński J. (red.), 1999, Językowy obraz świata, Lublin.
Google Scholar

Bartmiński J., Bielińska-Gardziel I., 2012, Polski językowo-kulturowy obraz domu (cz. I), w: M. Abramowicz, J. Bartmiński, I. Bielińska-Gardziel (red.), Wartości w językowo-kulturowym obrazie świata Słowian i ich sąsiadów, t. 1, Lublin, s. 9–45.
Google Scholar

Burkhardt H., 2008, Kulturemy i ich miejsce w teorii przekładu, w: A. Dąbrowska (red.), „Język a Kultura”, t. 20, s. 197–209.
Google Scholar

Dąbrowska A., Anusiewicz J. (red.), 2000, Językowy obraz świata i kultura, Wrocław.
Google Scholar

Dubisz S. (red.), Uniwersalny słownik języka polskiego [USJP], 2003, t. I–IV, Warszawa.
Google Scholar

Fleischer M., 2003, Polska symbolika kolektywna, Wrocław.
Google Scholar

Gryncewicz K., Pawlik P., 2023, „Ojczyzna” Marka Grechuty jako asumpt do rozmowy o wybranych polskich kulturemach i wartościach narodowych na lekcjach języka polskiego, „Z Teorii i Praktyki Dydaktycznej Języka Polskiego”, t. 32 [w druku].
Google Scholar

Kłoskowska A., 1992, Tożsamość i identyfikacja narodowa w perspektywie historycznej i psychologicznej, „Kultura i Społeczeństwo”, nr 1, s. 131–141.
Google Scholar

Nagórko A., 2004, Metody kontrastywne a etnolingwistyka (lingwistyka kulturowa), w: E. Fórián, (red.), Multikulturowość, tożsamość narodowa, mniejszości na Węgrzech i w Polsce, Debrecen, s. 23–33.
Google Scholar

Niewiara A., 2017, Słowa klucze kultury jako nazwy pojęć wyrazistych o wysokim stopniu utrwalenia a zagadnienia synonimii leksykalnej, „LingVaria” t. 12, nr 23, s. 233–252. https://doi.org/10.12797/LV.12.2017.23.16
Google Scholar

Ojczyzna, w: P. Żmigrodzki (red.), Wielki słownik języka polskiego PWN, https://wsjp.pl/haslo/podglad/9054/ojczyzna [16.04.2023].
Google Scholar

Oksaar E., 1988, Kulturemtheorie. Ein Beitrag zur Sprachverwendungsforschung, Hamburg.
Google Scholar

Pisarek W., 2002, Polskie słowa sztandarowe i ich publiczność, Kraków.
Google Scholar

Rak M., 2015a, Co to jest kulturem?, „LingVaria”, nr 2(20), s. 305–316. https://doi.org/10.12797/LV.10.2015.20.23
Google Scholar

Rak M., 2015b, Kulturemy podhalańskie, Kraków.
Google Scholar

Sipińska D., 2004, Naród, w: T. Pilch (red.), Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku, t. III: M–O, Warszawa, s. 500–501.
Google Scholar

Sipińska D., 2005, Państwo, w: T. Pilch (red.), Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku, t. IV: P, Warszawa, s. 23–27.
Google Scholar

Wacławek M., Wtorkowska M., 2019, Przez jedzenie do języka… polskiego – o kulinariach oczami Polaków i Słoweńców, w: D. Lech-Kirstein, M. Makuchowska (red.), Bariery i pomosty w języku i kulturze, „Język a Edukacja”, t. 7, Opole, s. 173–186.
Google Scholar

Wacławek M., Wtorkowska M., 2022, O Polakach i Słoweńcach – w kręgu językowo-kulturowych stereotypów, Ljubljana. https://doi.org/10.4312/9789617128574
Google Scholar

Wierzbicka A., 1999, Język – umysł – kultura, Warszawa.
Google Scholar

Wierzbicka A., 2007, Słowa klucze. Różne języki – różne kultury, Warszawa.
Google Scholar

Zarzycka G., 2019, Kulturemy polskie – punkty widzenia, techniki ich wydobywania i negocjowania. Stosowanie perspektywy etnolingwistycznej w glottodydaktyce polonistycznej, „Acta Universitatis Lodziensis. Kształcenie Polonistyczne Cudzoziemców”, nr 26, s. 425–441. https://doi.org/10.18778/0860-6587.26.29
Google Scholar

Żmigrodzki P. (red.), Współczesny słownik języka polskiego [WSJP] [online], https://wsjp.pl/ [16.04.2023].
Google Scholar