Bartłomiej z Bydgoszczy wobec terminologii prawniczej omówionej w „Vocabulariusie” Johannesa Reuchlina

Autor

DOI:

https://doi.org/10.18778/1733-0319.28.18

Słowa kluczowe:

Johannes Reuchlin, Bartłomiej z Bydgoszczy, Lex, Ius, słownictwo prawnicze w XVI wieku

Abstrakt

Vocabularius breviloquus by the German humanist Johannes Reuchlin contained specialized vocabulary, including legal terminology. Bartholomew of Bydgoszcz, who owned a copy of the work, made his own notes alongside certain entries. The article examines which equivalents of Latin legal terms Bartholomew introduced, their stability/variability, etymology, and collocations; which meaningsinterested him and which he omitted. The study also aimed to determine the monk’s legal awareness and identify the legal issues that caught his interest. The analyses followed a two-step approach: first, the Latin entries Ius and Lex were examined to explore how Bartholomew interpreted them; then, the Polish lexeme prawo (law) was analyzed to track which Latin entries it corresponded to. It was found that the monk annotated legal terms in both Latin and Polish. The Polish vocabulary he used was of native origin and reflected Slavic customary law. Bartholomew showed little interest in entries related to specific Roman legal statutes. Instead, he focused primarily on judicial practice, as evidenced by his notes, which expanded the lexical network of Vocabularius with terms related to this area. 

Biogramy autorów

Anna Lenartowicz-Zagrodna - Uniwersytet Łódzki

Dr hab. Anna Lenartowicz-Zagrodna, prof. UŁ – Professor of the University of Lodz, works at the Department of the History of the Polish Language UŁ; her research interests include: the history of lexicography, historical Polish, editions of Old Polish texts, Latin translation; author of books: Z dziejów leksykografii polsko-łacińskiej: part 1. Przedmowy do słowników, part 2. Szkice o słownikarzach i słownikach (XVII–XIX w.), Księgi Jezusa, syna Syrachowego… w przekładzie Piotra Poznańczyka. Studium języka zabytku; contractor in NPRH projects: Słownik Bartłomieja z Bydgoszczy z lat 1532 i 1544 – wersja polsko-łacińska and Edycja krytyczna „Sarmatiae Europeae descriptio” i „Kroniki Sarmacyjej europskiej” Aleksandra Gwagnina.

Maria Trawińska - Instytut Slawistyki PAN

Dr hab. Maria Trawińska, prof. IS PAN – Professor of the Institute of Slavic Studies, Polish Academy of Sciences. Her research interests focus on the history of the Polish language, medieval Latin, palaeography, onomastics and legal vocabulary. She conducts research on Latin-Polish manuscripts of medieval court registers. She is the author of the books: Fonetyka wielkopolskich rot sądowych (Phonetics of Wielkopolska court rotas), Rękopis najstarszej poznańskiej księgi ziemskiej (1386–1400). Wokół analizy fonetycznej (Manuscript of the oldest Poznań land book (1386–1400). Around phonetic analysis). Scholarship holder of the Lanckoroński Foundation, editor of “Studies in Polish and Slavic Philology”.

Bibliografia

Erfordensis, Iodocus (1483). Vocabularius iuris utriusque. Bazylea: Michael Wenssler. Zbiory: Biblioteka Uniwersytetu Wrocławskiego. Sygn. XV.F.1031. https://www.bibliotekacyfrowa.pl/dlibra/publication/142118/edition/131464
Google Scholar

VB: Reuchlin, Johannes (1488). Vocabularius breviloquus. Strassburg: Typographus Iordani i.e. Georgius Husner. Zbiory: Biblioteka Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu. Sygn. I/169. https://www.wbc.poznan.pl/dlibra/publication/11238/edition/18203
Google Scholar

Ackermann, M.R. (1999). Der Jurist Johannes Reuchlin (1455–1522). Berlin: Duncker & Humblot.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.3790/978-3-428-49793-5

Amielańczyk, K. (2008). Z historii ustawodawstwa rzymskiego w sprawach karnych. Próba periodyzacji. Acta Universitatis Wratislaviensis. Prawo 305. 11–4.
Google Scholar

Gąsiorowski, A., Jurek, T., Skierska, I. (oprac.). (2004). Metryka Uniwersytetu Krakowskiego z lat 1400–1508. Kraków: Towarzystwo Naukowe Societas Vistulana.
Google Scholar

Kędelska, E., Kwilecka, I., Łuczak, A. (oprac.). (1999–2012). Słownik Bartłomieja z Bydgoszczy wersja polsko-łacińska. T. I–V. Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy.
Google Scholar

Kolańczyk, K. (2007). Prawo rzymskie. Wyd. V. Warszawa: Wolters Kluwer.
Google Scholar

Kurek, H. (2015). Język prawny i prawniczy na przełomie wieków (perspektywy badawcze i zagrożenia). Zagadnienia Naukoznawstwa 3 (205). 303–310.
Google Scholar

Kuryłowicz, M. (2022). Słownik terminów, zwrotów i sentencji prawniczych łacińskich oraz pochodzenia łacińskiego. Wyd. 6. Warszawa: Wolters Kluwer.
Google Scholar

Lenartowicz-Zagrodna, A. (2024). O warsztacie leksykograficznym Johannesa Reuchlina. Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej 59. 1–20. https://doi.org/10.11649/sfps.3241
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.11649/sfps.3241

Lizisowa, M.T. (1995). Podstawowe terminy prawne w statutach staropolskich na tle słowiańskim. Studium semantyczne. Kraków: Wydawnictwo Naukowe WSP.
Google Scholar

Roloff, H.-G. (2003). Reuchlin, Johannes. W: Neue Deutsche Biographie (NDB). T. 21. Berlin: Duncker & Humblot. 451–453. https://www.deutsche-biographie.de/pnd118744658.html#ndbcontent
Google Scholar

Sawicki, W. (1971). Studia nad wpływem praw obcych w dawnej Polsce. Warszawa: Akademia Teologii Katolickiej.
Google Scholar

Seckel, E. (1898). Beiträge zur Geschichte beider Rechte im Mittelalter. Tübingen: H. Laupp. https://tarlton.law.utexas.edu/law-dictionaries/1476-vocabularius
Google Scholar

Show, J.F. (1997). Contributions to a study of the printed dictionary in France before 1539. University of Toronto. https://tspace.library.utoronto.ca/handle/1807/11041
Google Scholar

Słownik polszczyzny XVI wieku. Edycja internetowa. Mayenowa, R.M. i in. (red.). https://spxvi.edu.pl/
Google Scholar

Szczepankowska, I. (2006). Rola łaciny w kształtowaniu terminologii prawa polskiego w okresie od XVI do XVIII wieku. Problemy transferu pojęć i nazw. W: M.T. Lizisowa (red.). Język w urzędach i w sądach. Kraków: Collegium Columbinum. 75–89.
Google Scholar

Trawińska, M. (2020). Słownik Bartłomieja z Bydgoszczy z perspektywy łacińsko-polskiego słownictwa prawniczego. Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej 50. 1–10. https://doi.org/10.11649/sfps.2009
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.11649/sfps.2009

Trawińska, M. (2023). Łacińsko-polski wokabularz Bartłomieja z Bydgoszczy. Opis podstawy źródłowej. W: D. Kowalska, A. Lenartowicz-Zagrodna, M. Pietrzak, E. Woźniak (red.). Na szlakach dawnej i współczesnej polszczyzny. Księga jubileuszowa dedykowana Profesor Danucie Bieńkowskiej. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego. 217–226.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/8331-152-4.13

Twarowska-Antczak, E. (2021). Analiza crimen ambitus w świetle hiszpańskich leges municipales/coloniarum i wcześniejszych regulacji prawnych. W: A. Grzelak-Krzymianowska, M.J. Woźniak (red.). Rzym a Półwysep Iberyjski. Inspiracje i powiązania na przestrzeni dziejów. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego. 279–312. https://doi.org/10.18778/8220-421-6.16
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/8220-421-6.16

Wojtyła-Świerzowska, M. (2006). Prasłowiańskie dziedzictwo leksykalne w polskim słownictwie prawnym: prawo, zakon, cena, wina, kara. W: M.T. Lizisowa (red.). Język w urzędach i w sądach. Kraków: Collegium Columbinum. 67–74.
Google Scholar

Woźniak, E. (2018). O funkcji szeregów synonimicznych w dawnych polskich tekstach prawnych. Poradnik Językowy 7. 75–84.
Google Scholar

Zajda, A. (1990). Staropolska terminologia prawnicza (do 1500 r.). Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Google Scholar

Zajda, A. (2001). Studia z historii polskiego słownictwa prawniczego i frazeologii. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Google Scholar

Zieliński, M. (1999). Języki prawne i prawnicze. W: W. Pisarek (red.). Polszczyzna 2000. Orędzie o stanie języka na przełomie tysiącleci. Kraków: Ośrodek Badań Prasoznawczych Uniwersytetu Jagiellońskiego. 50–74.
Google Scholar

Okladka

Pobrania

Opublikowane

2025-10-30

Jak cytować

Lenartowicz-Zagrodna, A., & Trawińska, M. (2025). Bartłomiej z Bydgoszczy wobec terminologii prawniczej omówionej w „Vocabulariusie” Johannesa Reuchlina. Collectanea Philologica, (28), 265–282. https://doi.org/10.18778/1733-0319.28.18

Numer

Nr 28 (2025): Chrestomatia antyczna. In memoriam Joannae Rybowska

Dział

Articles

Licencja

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Crossref
Scopus
Google Scholar
Europe PMC

Inne teksty tego samego autora