Skrwawione miasto. Uniejów i jego rejon w czasie wojny obronnej 1939 roku

Tomasz Wójcik

doi:10.18778/2299-8403.07.04

Autor

Tomasz Wójcik Absolwent Wydziału Filozoficzno-Historycznego Uniwersytetu Łódzkiego, nauczyciel historii, przewodniczący Komisji Społecznej Rady Miejskiej w Uniejowie

DOI:

https://doi.org/10.18778/2299-8403.07.04

Słowa kluczowe:

wojna obronna, wrzesień 1939 r., bitwa nad Bzurą, Uniejów, armia „Poznań”, 8 armia (Niemcy), 25 Dywizja Piechoty, 6 pułk ułanów, 30 Dywizja Piechoty (Niemcy), 221 DP (Niemcy)

Abstrakt

W czasie wojny obronnej we wrześniu 1939 roku Uniejów i jego okolice były miejscem zaciętych walk pomiędzy oddziałami polskiej armii „Poznań” i niemieckiej 8 armii. Taktyczne znaczenie Uniejowa związane było ze znajdującą się tutaj przeprawą mostową, której utrzymanie miało kluczowe znaczenie dla wojsk polskich, maszerujących znad granicy w kierunku Warszawy. Pierwsza faza walk miała miejsce w dniach 6–7 września, gdy polski 60 pp z 25 DP uniemożliwił oddziałom 30 DP z 8 armii zdobycie i zniszczenie mostu w Uniejowie, a tym samym zapewnił bezpieczeństwo przeprawy oddziałom macierzystej armii. Uniejów był miejscem starcia wrogich sobie sił także nocą i rankiem 10 września. Oddziały kawalerii, podporządkowane armii „Poznań” i osłaniające rozpoczynającą się polską ofensywę (bitwa nad Bzurą), pod Uniejowem powstrzymały idące z odsieczą pod Łęczycę dalsze oddziały Wehrmachtu. Ułani 6 puł pokonali znajdujący się w Uniejowie oddział rozpoznawczy niemieckiej 221 DP. Intensywne walki w rejonie Uniejowa przyniosły znaczne straty wśród ludności cywilnej, zarówno mieszkańców miasta i okolicznych wsi, jak i uciekinierów w zachodnich części Polski. Niemieccy żołnierze dokonali kilku zbrodni wojennych. Autor zidentyfikował oddziały Wehrmachtu, odpowiedzialne za dokonane zbrodnie.

Bibliografia

CAW (Centralne Archiwum Wojskowe), II/3/29, k. 53, Relacja por. R. Kaczmarczyka, dowódcy 5 kompanii 60 pp.
Google Scholar

PISM (Instytut Polski i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie), B.I.37A, Relacja kpt. Z. Wronieckiego, http://polishinstitute.com/B/BI37a.pdf [dostęp: 27.07.2018].
Google Scholar

PISM (Instytut Polski i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie), B.I.37G, k. 5, Sprawozdanie kpt. Cz. Kiełczewskiego z udziału w kampanii polskiej 1939 roku, http://polishinstitute.com/B/BI37g.pdf [dostęp: 27.07.2018].
Google Scholar

PISM (Instytut Polski i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie), B.I.37G, k. 5, Sprawozdanie ppor. Cz. Baranowskiego z kampanii wrześniowej 1939 r., http://polishinstitute.com/B/BI37g.pdf [dostęp: 27.07.2018].
Google Scholar

PISM (Instytut Polski i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie), B.I.37G, k. 5, Sprawozdanie ppor. Cz. Mrozińskiego, http://polishinstitute.com/B/BI37g.pdf [dostęp: 27.07.2018].
Google Scholar

Zbiory Towarzystwa Przyjaciół Uniejowa, archiwum Koła ZBOWiD w Uniejowie, karty ewidencyjne członków ZBOWiD.
Google Scholar

Baranowski J., Wojna obronna Polski w 1939 r. i lata okupacji hitlerowskiej, [w:] Uniejów. Dzieje miasta, red. J. Szymczak, Polskie Towarzystwo Historyczne – Towarzystwo Przyjaciół Uniejowa, Łódź–Uniejów 1995, s. 267.
Google Scholar

Bauer P., Polak B., Armia Poznań w wojnie obronnej 1939, Wyd. Poznańskie, Poznań 1982, s. 174.
Google Scholar

Böhler J., Zbrodnie Wehrmachtu w Polsce. Wrzesień 1939. Wojna totalna, Znak, Kraków 2009, s. 22.
Google Scholar

Breihaupt H., Die Geschichte der 30. Infanterie-Division 1939–1945, Podzun Pallas, Bad Nauheim 1955, s. 17–18.
Google Scholar

Centralne Archiwum Wojskowe, Zbiór relacji uczestników kampanii wrześniowej 1939 roku, II/3/29, k. 53, Relacja por. R. Kaczmarczyka, dowódcy 5 kompanii 60 pp.
Google Scholar

Elble R., Die Schlacht an der Bzura im September 1939 aus deutscher und polnischer Sicht, Rombach, Freiburg 1975, s. 114–116.
Google Scholar

Gdy bój nad Bzurą wrzał... Wspomnienia Józefa Wątroby – ułana 6. Pułku Ułanów Kaniowskich, „Konspekt. Pismo Akademii Pedagogicznej w Krakowie” 2007, nr 2 (29), s. 91.
Google Scholar

Hlawaty A., Dzieje 6 Pułku Ułanów Kaniowskich, Wyd. „Przeglądu Kawalerii i Broni Pancernej”, Londyn 1973, s. 106.
Google Scholar

Józefowicz A.Z., Działania wojenne w Uniejowie we wrześniu 1939 roku, „W Uniejowie” 2005, nr 23, s. 4.
Google Scholar

Józefowicz A.Z., Uniejów w przededniu II wojny światowej, [w:] Zapamiętane z Brückstädt. Wspomnienia wojenne mieszkańców ziemi uniejowskiej, red. T. Wójcik, Towarzystwo Przyjaciół Uniejowa, Uniejów 2014, s. 22–23.
Google Scholar

Karnicki S., Wrzesień 1939 roku – wspomnienia wojenne, [w:] Zapamiętane z Brückstädt. Wspomnienia wojenne mieszkańców ziemi uniejowskiej, red. T. Wójcik, Towarzystwo Przyjaciół Uniejowa, Uniejów 2014, s. 24.
Google Scholar

Kozłowski W., Niedoszła akcja armii „Poznań” między Prosną a Wartą w 1939 r., „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica” 1981, nr 3, s. 117–137.
Google Scholar

Kraszewska J., Fontanny z Uniejowa, „Przegląd Koniński” 1985, nr 23.
Google Scholar

Kutrzeba T., Bitwa nad Bzurą (9–22 września 1939 r.). Przyczynek do historii kampanii polsko-niemieckiej w obszarze Poznań – Warszawa (we wrześniu 1939 r.), Czytelnik, Warszawa 1957, s. 36–37.
Google Scholar

Kuźmiński K., Dziennik dowódcy kompanii, [w:] Wspomnienia z wrześniowych dni. Wielkopolanie o kampanii wojennej 1939 roku, opr. E. Makowski, Wyd. Poznańskie, Poznań 1975, s. 189.
Google Scholar

Lexikon der Wehrmacht: http://www.lexikon-der-wehrmacht.de/Gliederungen/MGBataillone/MGBat6-R.htm [dostęp: 8.06.2018]; http://www.lexikon-der-wehrmacht.de/Zusatz/Heer/Panzerabwehr-Abteilung.htm [dostęp: 8.06.2018].
Google Scholar

Listowska-Wichrowska Z., Jak zginął Wiktor Listowski, [w:] Zapamiętane z Brückstädt. Wspomnienia wojenne mieszkańców ziemi uniejowskiej, red. T. Wójcik, Towarzystwo Przyjaciół Uniejowa, Uniejów 2014, s. 69–70.
Google Scholar

Mitcham S.W. jr, Niemieckie siły zbrojne 1939–1945. Wojska lądowe. Order de Bataille, Bellona, Warszawa 2009, s. 271–272.
Google Scholar

Miśkiewicz W., Egzekucja na łące, [w:] Zapamiętane z Brückstädt. Wspomnienia wojenne mieszkańców ziemi uniejowskiej, red. T. Wójcik, Towarzystwo Przyjaciół Uniejowa, Uniejów 2014, s. 60–61.
Google Scholar

Mozio J., Relacje uczestników walk września 1939, „Dziennik Ludowy” 1982, nr 208.
Google Scholar

Polskie Siły Zbrojne w drugiej wojnie światowej, t. I, Kampania wrześniowa 1939, cz. 2, Przebieg działań od 1 do 8 września, Instytut Polski i Muzeum im. gen. Sikorskiego, Londyn 1986.
Google Scholar

Polskie Siły Zbrojne w drugiej wojnie światowej, t. I, Kampania wrześniowa 1939, cz. 3, Przebieg działań od 9 do 14 września, Instytut Polski i Muzeum im. gen. Sikorskiego, Londyn 1959.
Google Scholar

Rezmer W., Armia „Poznań” 1939, Bellona, Warszawa 1992.
Google Scholar

Sawicka-Miszewska D., Sawicki L., Sawicki R., Tadeusz Sawicki (1912–1939) – lotnik poległy na ziemi szadkowskiej. Wspomnienie rodziny, „Biuletyn Szadkowski” 2017, t. 17, s. 135–148.
Google Scholar

Szepietowski K., 60 pułk piechoty na szlaku bojowym, [w:] Udział społeczeństwa ziemi kaliskiej w wojnie obronnej 1939 roku, red. B. Polak, Federacja Towarzystw Kulturalnych Ziemi Kaliskiej, Kalisz 1979, s. 300.
Google Scholar

Szymański W., Z kart historii. Wrzesień 1939 r. – Uniejów w ogniu walk, „W Uniejowie” 2000, nr 3, s. 9.
Google Scholar

Tomasik K., Tragedia Sempółek, Grocholic, Balina, [w:] Zapamiętane z Brückstädt. Wspomnienia wojenne mieszkańców ziemi uniejowskiej, red. T. Wójcik, Towarzystwo Przyjaciół Uniejowa, Uniejów 2014, s. 59–60.
Google Scholar

Tomaszewski L., Wspomnienia z działań 60 pułku piechoty we wrześniu 1939 r., [w:] Udział społeczeństwa ziemi kaliskiej w wojnie obronnej 1939 roku, red. B. Polak, Federacja Towarzystw Kulturalnych Ziemi Kaliskiej, Kalisz 1979, s. 402.
Google Scholar

Trzeszczak B., Wspomnienia ze szlaku bojowego II batalionu 29 Pułku Strzelców Kaniowskich we wrześniu 1939 roku, [w:] Udział społeczeństwa ziemi kaliskiej w wojnie obronnej 1939 roku, red. B. Polak, Federacja Towarzystw Kulturalnych Ziemi Kaliskiej, Kalisz 1979, s. 368.
Google Scholar

Udział społeczeństwa ziemi kaliskiej w wojnie obronnej 1939 roku, red. B. Polak, Federacja Towarzystw Kulturalnych Ziemi Kaliskiej, Kalisz 1979.
Google Scholar

Uniejów. Dzieje miasta, red. J. Szymczak, Polskie Towarzystwo Historyczne – Towarzystwo Przyjaciół Uniejowa, Łódź–Uniejów 1995.
Google Scholar

Urbaniak U., Pamiętny poniedziałek – ze wspomnień Jadwigi Kaczorowskiej, [w:] Zapamiętane z Brückstädt. Wspomnienia wojenne mieszkańców ziemi uniejowskiej, red. T. Wójcik, Towarzystwo Przyjaciół Uniejowa, Uniejów 2014, s. 48.
Google Scholar

Urbaniak U., Pierwsze ofiary bombardowań w Uniejowie – tragedia rodziny Lorenców, [w:] Zapamiętane z Brückstädt. Wspomnienia wojenne mieszkańców ziemi uniejowskiej, red. T. Wójcik, Towarzystwo Przyjaciół Uniejowa, Uniejów 2014, s. 49.
Google Scholar

Wojdanowicz A., Wspomnienia artylerzysty. O działaniach bojowych 25 pal ziemi kaliskiej w kampanii wrześniowej 1939 roku, „Ziemia Łęczycka” 1960, nr 10, s. 7.
Google Scholar

Wspomnienia z wrześniowych dni. Wielkopolanie o kampanii wojennej 1939 roku, opr. E. Makowski, Wyd. Poznańskie, Poznań 1975.
Google Scholar

Zapamiętane z Brückstädt. Wspomnienia wojenne mieszkańców ziemi uniejowskiej, red. T. Wójcik, Towarzystwo Przyjaciół Uniejowa, Uniejów 2014.
Google Scholar