Changes in the socio-economic structure of rural settlement on royal lands in pre-partition Szadek district
DOI:
https://doi.org/10.18778/1643-0700.15.04Keywords:
socio-economic structure, rural settlement, royal estates, Szadek districtAbstract
This article presents the results of geographical and historical research exploring rural settlement on royal lands within Szadek district in the pre-Partition period. In the first part the origins of the villages are examined, mainly on the basis of preserved documents, including their location and ownership/administrative status. They belonged either to a separate Szadek tenure or Sieradz starosty estate, or constituted isolated, small leaseholds on the monarch’s land. Next, analysis of socio-economic changes in the villages is carried out, based on tax registers of 1511, 1518 and 1552–1553, inspections and inventories of royal estates of 1564, 1616–1620, 1628–1632, 1659–1665, and hearth-tax rate of 1775. The study includes the demographic potential of the villages, their socio-agrarian structure, area, types of agricultural activity, profitability and sources of income, and the range of feudal dues. Dynamic and comparative research used in the study made it possible to identify development stages: period of economic prosperity and population growth (16th century), period of regress and depopulation (17th century), and period of restoration and economic reactivation (18th century).
References
Archiwum Główne Akt Dawnych Castrensia Siradiensia, ks. II, f. 33v.
Google Scholar
Metryka Koronna, ks. 166, k. 108–108v., ks. 81, f. 202.
Google Scholar
Terrestria Siradiensia, ks. I, f. 57, ks. III, f. 25.
Google Scholar
Terrestria Szadkoviensia, ks. I, f. 7., ks. I, f. 37.
Google Scholar
Dokumenty kujawskie i mazowieckie przeważnie z XIII wieku, wyd. B. Ulanowski, „Archiwum Komisji Historycznej” 1887, t. 4.
Google Scholar
Kodeks dyplomatyczny Polski, wyd. L. Rzyszczewski, A. Muczkowski, t. II, Warszawa 1878.
Google Scholar
Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski, t. I–IV, wyd. I. Zakrzewski, Poznań 1877–1881.
Google Scholar
Księgi sądowe łęczyckie od 1385 do 1419, cz. 1–2, [w:] Teki A. Pawińskiego, t. III–IV, Warszawa 1897.
Google Scholar
Lites ac res gestae inter Polonos Ordinemque Cruciferorum, t. I, wyd. 2, Poznań 1890.
Google Scholar
Lustracja województw wielkopolskich i kujawskich 1564–1565, cz. 1, wyd. A. Tomczak, Cz. Ohryzko-Włodarska, J. Włodarczyk, Bydgoszcz 1961; cz. 2, wyd. A. Tomczak, Bydgoszcz 1963.
Google Scholar
Lustracja województw wielkopolskich i kujawskich 1628–1632, cz. 2: Województwo sieradzkie, wyd. Z. Guldon, Wrocław–Warszawa–Kraków 1969.
Google Scholar
Lustracja województw wielkopolskich i kujawskich 1659–1665, cz. 2: Województwa sieradzkie, łęczyckie, brzesko-kujawskie, inowrocławskie i ziemia dobrzyńska, wyd.
Google Scholar
Z. Górski, J. Pakulski, A. Tomczak, Toruń 1996.
Google Scholar
Lustracja województw wielkopolskich i kujawskich 1789, cz. 2: Województwo sieradzkie, t. 1: Powiaty sieradzki i szadkowski, wyd. R. Kabaciński, K. Mikulski, J. Pakulski, Toruń 2004.
Google Scholar
Lustracja województw wielkopolskich i kujawskich. 1616–1620, cz. 1, wyd. Z. Górski, R. Kabaciński, J. Pakulski, Wrocław–Warszawa–Kraków 1994.
Google Scholar
Łaski J., Liber beneficiorum archidiecezji gnieźnieńskiej, t. I–II, wyd. J. Łukowski, Gniezno 1880–1881.
Google Scholar
Matricularum Regni Poloniae summaria, cz. I–IV, V/1, wyd. T. Wierzbowski, Warszawa 1905–1919.
Google Scholar
Polen, oder Verzeichniß aller adlichen, geistlichen und königlichen Oerter in Polen, nach den Woiwodschaften und Districten, und mit Bemerkung der Anzahl der Rauchfänge in jedem Orte, „Magazin für die neue Historie und Geographie” 1788, t. 22, wyd. A. F, Büsching, s. 41–414.
Google Scholar
Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym opisana przez Adolfa Pawińskiego, t. II: Wielkopolska, [w:] Źródła dziejowe, t. XIII, Warszawa 1883.
Google Scholar
Baranowski B., Gospodarstwo chłopskie i folwarczne we wschodniej Wielkopolsce w XVIII wieku, Warszawa 1958.
Google Scholar
Baranowski B., Rozwój gospodarki folwarczno-pańszczyźnianej w województwie łęczyckim i wschodniej części województwa sieradzkiego do połowy XVII wieku, „Zeszyty Naukowe UŁ” 1955, ser. I, z. 1, s. 81–102.
Google Scholar
Baranowski B., Struktura gospodarcza regionu łęczycko-sieradzko-wieluńskiego w XVI–XVIII w., „Zeszyty Naukowe UŁ. Nauki Humanistyczno-Społeczne” 1970, ser. I, z. 72, s. 35–47.
Google Scholar
Baranowski B., Stosunki gospodarcze i społeczne w XVII i XVIII wieku, [w:] Szkice z dziejów sieradzkiego, red. J. Śmiałowski, Łódź 1977, s. 101–125.
Google Scholar
Chłapowski K., Dunin-Wąsowiczowa A., Przynależność własnościowa osiedli, [w:] Atlas historyczny Polski. Województwo sieradzkie i województwo łęczyckie w drugiej połowie XVI wieku, red. H. Rutkowski, Warszawa 1998, s. 58–64.
Google Scholar
Chłapowski K., Dygdała J., Prace edytorskie nad lustracjami dóbr królewskich XVI– XVIII w., po półwieczu, „Studia Źródłoznawcze” 2005, t. 43, s. 161–171.
Google Scholar
Chłapowski K., Elita senatorsko-dygnitarska Korony za czasów Zygmunta III i Władysława IV, Warszawa 1996.
Google Scholar
Górska K., Przyczynek do krytyki rejestrów poborowych XVI wielu, „Studia Źródłoznawcze” 1957, t. 1, s. 184–189.
Google Scholar
Guldon Z., Uwagi w sprawie przydatności badawczej rejestrów poborowych z XVI wieku, „Zapiski Historyczne” 1966, t. 31, nr 1, s. 73–80.
Google Scholar
Janczak J., Ludność powiatu szadkowskiego w okresie Sejmu Czteroletniego, „Przeszłość Demograficzna Polski” 1975, t. 8, s. 3–55.
Google Scholar
Kamler M., Folwark szlachecki w Wielkopolsce w latach 1580–1655, Warszawa 1976; Kozierowski S., Badania nazw topograficznych na obszarze dawnej wschodniej Wielkopolski, t. I, Poznań 1926.
Google Scholar
Marszał T., Szadek. Monografia miasta, Szadek 1995.
Google Scholar
Nejman E., Parafie dekanatu szadkowskiego i niektóre z dekanatu lutomierskiego (powiat szadkowski) w dawnej statystyce, „Biuletyn Szadkowski” 2010, t.10, s. 245–261.
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.18778/1643-0700.10.15
Parczewski A., Monografia Szadku, Warszawa 1870.
Google Scholar
Puś W., Dzieje Szadku do początku XVI w., „Na Sieradzkich Szlakach” 1995, R. 11, nr 3, s. 1.
Google Scholar
Stoynowski A., Użytkownicy królewszczyzn województw sieradzkiego i łęczyckiego oraz ziemi wieluńskie (XVI–XVIII w.), „Rocznik Łódzki” 1975, t. 23, s. 315–329.
Google Scholar
Sucheni-Grabowska A., Królewszczyzny, [w:] Encyklopedia historii gospodarczej Polski do 1945 r., t. I, red. A. Mączaka, Warszawa 1981.
Google Scholar
Sucheni-Grabowska A., Monarchia dwu ostatnich Jagiellonów a ruch egzekucyjny, cz. 1: Geneza egzekucji dóbr, Wrocław 1974.
Google Scholar
Szubzda J., Monice i inne podsieradzkie królewszczyzny, cz. 1–2, „Na Sieradzkich Szlakach”, 2008, nr. 4, s. 8–12; 2009, nr 2, s. 23–27.
Google Scholar
Wisińska-Kluba M., Szadek w XVI–XVIII w., „Na Sieradzkich Szlakach” 1995, R. 11, nr 3, s. 5.
Google Scholar
Wyczański A., Studia nad folwarkiem szlacheckim w Polsce 1500–1580, Warszawa 1959.
Google Scholar
Zajączkowski S., O materiałach do geografii historycznej dawnych ziem łęczyckiej i sieradzkiej, „Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi. Seria Archeologiczna” 1963, t. 22, z. 1, s. 89–99.
Google Scholar
Zajączkowski S., Sprawa pierwszego zapisu (w świetle badań nad osadnictwem dawnych ziem łęczyckiej i sieradzkiej), „Rocznik Łódzki” 1963, t. 7, nr 10, s. 103–132.
Google Scholar
Zajączkowski S., Studia nad osadnictwem dawnych ziem łęczyckiej i sieradzkiej w XII– XIV w. Uwagi i spostrzeżenia, „Studia z Dziejów Osadnictwa” 1966, t. 4, s. 5–83.
Google Scholar
Zajączkowski S. M., Początki folwarku w ziemiach łęczyckiej i sieradzkiej (do początków XVI w.), „Roczniki Dziejów Społeczno-Gospodarczych” 1970, t. 31, s. 1–43.
Google Scholar
Zajączkowski S. M., Sieć osadnicza i struktura własnościowa osadnictwa dawnych ziem łęczyckiej i sieradzkiej w początkach XVI w., „Slavia Antiqua” 1972, t. 19, s. 21–49.
Google Scholar
Zajączkowski S. M., Wieś sieradzka w XII–XVI wieku, [w:] Szkice z dziejów sieradzkiego, red. J. Śmiałowski, Łódź 1977, s. 59–71.
Google Scholar
Zajączkowski S., Zajączkowski S. M., Materiały do słownika geograficzno-historycznego dawnych ziem łęczyckiej i sieradzkiej do 1400 roku, cz. 2, Łódź 1970.
Google Scholar
Downloads
Published
How to Cite
Issue
Section
License
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.