Polskie wsie na Syberii końca wieku XIX i początku XX. Ślad w kulturowej panoramie krainy

Wojciech Olszewski

doi:10.18778/1506-6541.31.04

Autor

Wojciech Olszewski Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, Wydział Humanistyczny, Katedra Etnologii i Antropologii Kulturowej https://orcid.org/0000-0002-6497-159X

DOI:

https://doi.org/10.18778/1506-6541.31.04

Słowa kluczowe:

Syberia, przełom XIX i XX wieku, kolonizacja, polskie wsie, drobna szlachta, chłopi

Abstrakt

Polskie wsie zaczęły pojawiać się na Syberii pod koniec XIX w. Były efektem najpierw karnych przesiedleń po powstaniu styczniowym 1863–1864, później też migracji ekonomicznych. Polskie osadnictwo wiejskie (drobnej szlachty i chłopów) nasiliło się po roku 1906 w efekcie sprzyjających reform agrarnych rosyjskiego ministra Piotra Stołypina i trwało do wybuchu I wojny światowej. Według szacunków, na Syberię mogło przybyć wówczas od 170 do 600 tys. polskich osadników; 20–40% z nich wróciło do kraju z powodu zbyt ciężkich warunków osiedlenia. Emigrując, zabierali z sobą nasiona i zwierzęta gospodarskie, sprzęty domowe, narzędzia rolnicze, sprzęty związane z rzemiosłem i małym przemysłem wiejskim. Na miejscu, zaraz po wybudowaniu domów, dążyli do zorganizowania w swoich nowych wioskach polskich szkół i katolickich kościołów. Prowadzili gospodarstwa rolne, ale otwierali też zakłady rzemieślnicze i związane z przetwórstwem rolnym. W opiniach rosyjskich urzędników postrzegani byli jako dobrzy gospodarze, ludzie przedsiębiorczy, oszczędni, religijni, dbający o własne domostwa. Na Syberię przynieśli też własną obrzędowość, zwyczaje, folklor, nawyki żywieniowe. Do dzisiaj pozostała już tylko jedna wioska – Wierszyna o dominującym polskim obliczu narodowościowym. Obecnie jako główne wyznaczniki polskości potomków tych osadników postrzegane są: katolicyzm, zwyczaje doroczne i rodzinne, nawyki żywieniowe. Pozostały też nieliczne kościoły i cmentarze, czasem pamięć o polskich założycielach wiosek, odgrywające pewną rolę w życiu ich współczesnych mieszkańców. Potomkowie polskich chłopskich kolonizatorów Syberii współcześnie mieszkają w większości w miastach, gdzie biorą czynny udział w procesie formowania się nowej tożsamości polskiej diaspory na Syberii.

Pobrania

Brak dostępnych danych do wyświetlenia.

Bibliografia

Černova I.V., O nekotoryh osobennostâh kul’tury pol’skih pereselencev Zapadnoj Sibiri v hh v., „Vestnik arheologii, antropologii i ètnografii” 2014 [Чернова И.В., О некоторых особенностях культуры польских переселенцев Западной Сибири в хх в., „Вестник археологии, антропологии и этнографии” 2014], nr 2(25).
Google Scholar

Danilecki T., Między mitem i zapomnieniem. Pacyfikacje zaścianków szlacheckich na Ziemiach Zabranych podczas Powstania Styczniowego i deportacje ich mieszkańców na Sybir, [w:] Syberia i Polska – miejsca wspólne w literaturze i historii, red. M. Dąbrowska, P. Głuszkowski, M. Wyrwa, M. Zwolski, Białystok 2024.
Google Scholar

Figura L., Historia i teraźniejszość polskiej syberyjskiej wsi, [w:] Wierszyna z bliska i oddali. Obrazy polskiej wsi na Syberii, red. E. Nowicka, M. Głowacka-Grajper, Kraków 2003.
Google Scholar

Kazydub N., Kopylova M., „Pol’skaâ” fasol’ v Sibiri: istoriâ, tradicii, genetičeskij potencial, [v:] Pol’skie ssyl’nye v Sibiri vo vtoroj polovine XVIII – načale XX veka v vospriâtii rossijskoj administracii, pereselencev i korennyh narodov Sibiri. Sbornik naučnyh trudov, Omsk 2015 [Казыдуб Н., Копылова М., „Польская” фасоль в Сибири: история, традиции, генетический потенциал, [в:] Польские ссыльные в Сибири во второй половине XVIII – начале XX века в восприятии российской администрации, переселенцев и коренных народов Сибири. Сборник научных трудов, Омск 2015].
Google Scholar

Krih A., Istoriâ i ètničeskaâ identičnost’ polâkov derevni Despodzinovki, [v:] Sibirskaâ derevnâ: istoriâ, sovremennoe sostoânie, perspektivy razvitiâ, sb. nauč. tr., Omsk 2012 [Крих A., История и этническая идентичность поляков деревни Десподзиновки, [в:] Сибирская деревня: история, современное состояние, перспективы развития, сб. науч. тр., Омск 2012].
Google Scholar

Krih A., Sud’ba minskih dvorân v Sibiri: smena ètničeskoj identičnosti, „Omskij Naučnyj Vestnik” 2006 [А. Крих, Судьба минских дворян в Сибири: смена этнической идентичности, „Омский Научный Вестник” 2006], nr 6(41).
Google Scholar

Krih A., Mulina S., Hozâjstvennaâ žizn’ pol’skih pereselencev v sibiri v konce XIX – načale XX v.: strategii uspeha, „Vestnik Omskogo universiteta. Seriâ «Istoričeskie nauki»” 2020 [Крих A., Мулина C., Хозяйственная жизнь польских переселенцев в сибири в конце XIX – начале XX в.: стратегии успеха, „Вестник Омского университета. Серия «Исторические науки»” 2020], t. 7, nr 1(25)].
Google Scholar

Krih A., Mulina S., Pol’skie lokal’nye soobŝestva v sel’skom prostranstve Zapadnoj sibiri, konec XIX–XX v., „Vestnik Omskogo universiteta. Seriâ «Istoričeskie nauki»” 2021 [Крих А., Мулина С., Польские локальные сообщества в сельском пространстве Западной сибири, конец XIX–XX в., „Вестник Омского университета. Серия «Исторические науки»” 2021], t. 8, nr 3(31).
Google Scholar

Krysiński A., Ludność polska a mniejszości w Polsce w świetle spisów ludności 1921 i 1931 r., Warszawa 1933.
Google Scholar

Leończyk S., Migracja chłopów polskich z Królestwa Polskiego na Syberię po reformie agrarnej Piotra Stołypina, „Studia Europaea Gnesnensia” 2012, nr 6.
Google Scholar

Leończyk S., Polskie osadnictwo wiejskie na Syberii w drugiej połowie XIX i na początku XX wieku, Warszawa 2017.
Google Scholar

Masiarz W., Wierszyna. Polska wieś na Syberii Wschodniej 1910–2010. Z dziejów dobrowolnej migracji chłopów polskich na Syberię na przełomie XIX i XX wieku, Kraków 2016.
Google Scholar

Matławski B., Kultura ludowa i jej przemiany na Pomorzu Zachodnim w latach 1970–2009, Szczecin 2011.
Google Scholar

Mitrenga-Ulitina S., Język polski mieszkańców wsi Wierszyna na Syberii Wschodniej, Lublin 2015.
Google Scholar

Mulina S., Migranci wbrew swojej woli. Adaptacja zesłanych powstańców styczniowych na Syberii Zachodniej, przeł. M. Głuszkowska, M. Głuszkowski, Warszawa 2017.
Google Scholar

Mulina S.A., Migranty ponevole. Adaptaciâ ssyl’nyh učastnikov Pol’skogo vosstaniâ 1863 goda v Zapadnoj Sibiri, Sankt-Peterburg 2012 [Мулина С.А., Мигранты поневоле. Адаптация ссыльных участников Польского восстания 1863 года в Западной Сибири, Санкт-Петербург 2012].
Google Scholar

Nowicka E., Głowacka-Grajper M., Polskość zastygła. Spojrzenie antropologa na Wierszynę, [w:] Wierszyna z bliska i oddali. Obrazy polskiej wsi na Syberii, red. E. Nowicka, M. Głowacka-Grajper, Kraków 2003.
Google Scholar

Olszewski W., Elementy folkloryzacji i teatralizacji w konstruowaniu tożsamości polskiej diaspory na Syberii, [w:] Syberia i Polska – miejsca wspólne w literaturze i historii, red. M. Dąbrowska, P. Głuszkowski, M. Wyrwa, M. Zwolski, Warszawa–Białystok 2024.
Google Scholar

Olszewski W., Sergiusz Leończyk, Polskie osadnictwo wiejskie na Syberii w drugiej połowie XIX i na początku XX wieku, Kulturalno-Narodowa Organizacja Społeczna „Polonia” Republiki Chakasja, Warszawa 2017, ss. 315 plus 6 nienumerowanych stron ilustracji, 3 mapy na okładkach wewnętrznych i 5 stron reklamowych, „Wrocławskie Studia Wschodnie” 2018, t. 22.
Google Scholar

Ol’ševski V., Transformacii identičnosti sibirskih polâkov. Teoretičeskie i istoriko-kul’turnye aspekty, „Vestnik Tomskogornik Gosudarstvennogo Universiteta. Istoriâ. Naučnyj žurnal” 2018 [Oльшевски В., Трансформации идентичности сибирских поляков. Теоретические и историко-культурные аспекты, „Вестник Томскогорник Государственного Университета. История. Научный журнал” 2018], nr 50.
Google Scholar

Ostrovskij L.K., Polâki v Zapadnoj Sibiri v konce XIX – pervoj četverti XX veka, Novosibirsk 2016 [Островский Л.К., Поляки в Западной Сибири в конце XIX – первой четверти XX века, Новосибирск 2016].
Google Scholar

Thomas W., Znaniecki F., Chłop polski w Europie i Ameryce, Warszawa 1976.
Google Scholar

Wiśniewska A., Proces kształtowania się i rozwoju tożsamości etnicznej mieszkańców Wierszyny (Syberia Środkowa), „Etnografia Polska” 2000, t. 44, z. 1–2.
Google Scholar

Wiśniewska A., Rola i znaczenie Kościoła oraz wyznania katolickiego w kształtowaniu tożsamości narodowościowej mieszkańców Wierszyny (Rosja), [w:] Kościół katolicki na Syberii. Historia – Współczesność – Przyszłość, red. A. Kuczyński, Wrocław 2002.
Google Scholar

Vibe P., Žigunova M., Ètničeskaâ panorama Sibiri al’bom-putevoditel’ po èkspozicii i ètnografičeskoj kollekcii Omskogo gosudarstvennogo istoriko-kraevedčeskogo muzeâ, Omsk 2020 [Вибе П., Жигунова М., Этническая панорама Сибири альбом-путеводитель по экспозиции и этнографической коллекции Омского государственного историко-краеведческого музея, Омск 2020].
Google Scholar

Ż.[L. Krzywicki], Emigracja do Brazylii, [w:] Krzywicki L., Dzieła, t. 5: Artykuły i rozprawy 1890–1891, Warszawa 1960.
Google Scholar

Žigunova M.A., Zaharova I.V., Kul’tura vostočnyh savân v kollekciâh Muzeâ arheologi gosudarstvennogoi i ètnogafii Omskogo universiteta imeni F.M. Dostoevskogo, Omsk 2009 [Жигунова М.А., Захарова И.В., Культура восточных савян в коллекциях Музея археологи государственногои и этногафии Омского университета имени Ф.М. Достоевского, Омск 2009].
Google Scholar

Antonowicz M., Tożsamość kulturowa polskiej społeczności na terenach Średniego Przyirtysza na Syberii Zachodniej (XIX–XXI w.), Toruń 2020 (niepublikowana rozprawa doktorska napisana na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu pod kierunkiem W. Olszewskiego, Biblioteka Główna UMK).
Google Scholar

Sokolova L., Muzykal’naâ kul’tura i tradicii polâkov v Sibiri (na primere sela Veršina Bohanskogo rajona Irkutskoj oblasti) [Соколова Л., Музыкальная культура и традиции поляков в Сибири (на примере села Вершина Боханского района Иркутской области)], Toruń 2020 (niepublikowana rozprawa doktorska napisana na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu pod kierunkiem W. Olszewskiego, Biblioteka Główna UMK).
Google Scholar