Donacja hrabiów Tollów w przestrzeni wiejskiej Królestwa Polskiego

Jarosław Kita

doi:10.18778/1506-6541.26.01

Autor

Jarosław Kita Uniwersytet Łódzki, Wydział Filozoficzno-Historyczny, Katedra Historii Polski XIX w. https://orcid.org/0000-0002-8374-2848

DOI:

https://doi.org/10.18778/1506-6541.26.01

Słowa kluczowe:

donacja, rodzina von Tollów, genealogia, Uniejów

Abstrakt

Po klęsce powstania listopadowego w przestrzeni wiejskiej Królestwa Polskiego pojawiły się donacje należące do rosyjskich wysokiej rangi oficerów i carskiej elity urzędniczej. Car Mikołaj I nadał im te dobra przede wszystkim za zasługi oddane podczas tłumienia polskiego powstania i wierną służbę. Jedną z największych donacji otrzymał generał piechoty Karol Wilhelm hrabia Toll, pochodzący z tzw. Bałtów (szlachty bałtyckiej). Był on jednym z najbardziej znaczących dowódców carskich w wojnie polsko-rosyjskiej w 1831 r. Otrzymał on w 1836 r. część dóbr skarbowych Uniejów o powierzchni ponad 5500 mórg. Donacja ta znajdowała się w posiadaniu rodziny von Tollów przez 80 lat. Po klęsce powstania styczniowego otrzymali oni jeszcze niewielką donację Grzybki. Ponadto byli właścicielami majątku ziemskiego Stemplew. Kolejne trzy pokolenia tej rodziny coraz bardziej wiązały się z regionem, a po utworzeniu niepodległej Rzeczypospolitej potomkowie pierwszego donatariusza pozostali w naszym kraju. Jednak nie byli już właścicielami donacji, którą przejęło państwo polskie w 1919 r. W pierwszej części niniejszego artykułu dokonano syntetycznej charakterystyki dóbr ziemskich będących w rękach hrabiów Tollów. Natomiast w drugiej części podjęto próbę odtworzenia genealogii uniejowskiej linii tego rodu oraz przybliżono nieraz skomplikowane losy potomków pierwszego donatariusza.

Pobrania

Brak dostępnych danych do wyświetlenia.

Bibliografia

Archiwum Akt Nowych, Ministerstwo Rolnictwa i Dobr Państwowych, Wydział Majątkow Państwowych
Google Scholar

Archiwum Głowne Akt Dawnych, Komisja Rządowa Spraw Wewnętrznych
Google Scholar

Archiwum Głowne Akt Dawnych, Komitety wystawowe, seria 2, Komitet Ogolny Wystawy Rolniczej w Warszawie
Google Scholar

Archiwum Państwowe w Kaliszu, Naczelnik Powiatu Kaliskiego [Deutscher Kreischef in Kalisch] 1915−1918
Google Scholar

Archiwum Państwowe w Łodzi, Rząd Gubernialny Kaliski
Google Scholar

Archiwum Państwowe w Łodzi, Rząd Gubernialny Piotrkowski, Wydział Administracyjny
Google Scholar

Archiwum Państwowe w Łodzi, Urząd Gubernialny Kaliski do Spraw Włościańskich
Google Scholar

Archiwum Państwowe w Poznaniu. Oddział w Koninie, Akta hipoteczne Sądu Rejonowego w Turku
Google Scholar

Archiwum Towarzystwa Przyjacioł Uniejowa, Listy Tatiany Toll-Yarigin
Google Scholar

Archiwum Towarzystwa Przyjacioł Uniejowa, Protokoły przekazania folwarku Grzybki i lasu rządowego w obrębie Księże Młyny.
Google Scholar

Archiwum Towarzystwa Przyjacioł Uniejowa, Umowa dotycząca objęcia kierownictwa gorzelni w Stemplewie przez Antoniego Sukiennickiego (1909).
Google Scholar

Archiwum Towarzystwa Przyjacioł Uniejowa, Umowa o udzielenie plenipotencji dla Antoniego Sukiennickiego (1914).
Google Scholar

Archiwum Towarzystwa Przyjacioł Uniejowa, Wypis z wykazu hipotecznego majątku „Zagaj-Mizerka” powiatu tureckiego z dn. 16 V 1931 r.
Google Scholar

Archiwum Towarzystwa Przyjacioł Uniejowa, Zaproszenie na ślub Eugeniusza hr. Tolla z Ludmiłą baronowną Tiesenhausen.
Google Scholar

Wojewodzki Urząd Ochrony Zabytkow, nr rejestru A/481/222, Park w zespole zamkowo-pałacowym w Uniejowie
Google Scholar

„Dziennik Bydgoski” 1926, 1932, 1935
Google Scholar

Dziennik Praw Krolestwa Polskiego, t. 17, 20, 66
Google Scholar

Dziennik Ustaw 1918, 1919
Google Scholar

„Gazeta Warszawska” 1925
Google Scholar

Genealogisches Handbuch der baltischen Ritterschaften, Teil 2: Estland, Gorlitz 1930.
Google Scholar

„Kalendarz Myśliwski Ilustrowany na rok 1894”, Warszawa 1893.
Google Scholar

„Kurier Warszawski” 1918
Google Scholar

Mannerheim C.G., Wspomnienia, tłum. K. Szelągowska, Warszawa 2017.
Google Scholar

Monitor Polski 1938
Google Scholar

„Noworocznik Kaliski na rok przestępny 1876”, Kalisz 1875.
Google Scholar

„Roczniki Gospodarstwa Krajowego” 1861
Google Scholar

Słownik geograficzny Krolestwa Polskiego i innych krajow słowiańskich, t. 2, Warszawa 1881; t. 10, Warszawa 1889; t. 11, Warszawa 1890; t. 12, Warszawa 1892.
Google Scholar

Список генералам по старшинству, исправлено по 1 мая 1911, Санкт Петербург 1911.
Google Scholar

Список генералам по старшинству, исправлено по 1 мая 1914, Санкт Петербург 1914.
Google Scholar

Bernhardi von T., Denkwurdigkeiten aus dem Leben des Grafen von Toll, 2. Auflage, Leipzig 1866.
Google Scholar

Bornstein B., Majoraty (donacje) w b. Krolestwie Polskim, Warszawa 1922 (odbitka z „Miesięcznika Statystycznego”, wydawanego przez Głowny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, rok 1921, tom IV).
Google Scholar

Cepil M., Figlus T., Geneza majoratu i stosunki osadnicze w dobrach rodziny Tollow pod Uniejowem, „Biuletyn Uniejowski” 2017, t. 6.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/2299-8403.06.06

Chimiak Ł., Kariery tzw. Bałtow w rosyjskiej administracji Krolestwa Polskiego w drugiej połowie XIX w., „Przegląd Historyczny” 1997, t. 88, nr 3–4.
Google Scholar

Chmielewska G., O Sergiuszu Tollu, potomku carskich generałow, ktory odkrył 279 gatunkow motyli, „Gazeta Pomorska”, 11 II 2012 r. Dostępny w internecie: https://pomorska.pl/o-sergiuszu-tollu-potomku-carskich-generalow-ktory-odkryl-279-gatunkow-motyli/ar/7268274
Google Scholar

Diakonoff A., Sergiusz Toll (1893–1961), „Journal of the Lepidopterists’ Society” 1963, vol. 17, no. 1.
Google Scholar

Grabarczyk T., Kowalska-Pietrzak A., Szymczak J., Uniejowskie strony – karty z przeszłości odległej, nieznanej i bliskiej gminy Uniejow, Łodź–Uniejow 2008.
Google Scholar

Grabski W., Historia Towarzystwa Rolniczego 1858–1861, t. 1–2, Warszawa 1904.
Google Scholar

Hayward R.M., Russia Enters the Railway Age, 1842–1855, New York 1998.
Google Scholar

Kaczkowski J.P., Donacye w Krolestwie Polskim, Warszawa 1917.
Google Scholar

Kozłowski J., Bałtowie na wyższych i średnich szczeblach administracji Krolestwa Polskiego w latach 1863–1914 (w związku z artykułem Łukasza Chimiaka, Kariery tzw. Bałtow w rosyjskiej administracji Krolestwa Polskiego w drugiej połowie XIX w., PH t. LXXXVIII, 1997, Z. 3-4), „Przegląd Historyczny” 1999, t. 90, nr 2.
Google Scholar

Kubiatowski J., Piasecki Julian Marian, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 25, Wrocław 1980.
Google Scholar

Kukulski J., Donacje paskiewiczowskie w okresie reform agrarnych, Kielce 1987.
Google Scholar

Kukulski J., Generałowie carscy i ich majątki ziemskie w Krolestwie Polskim (1835–1920), Warszawa 2007.
Google Scholar

Kukulski J., System organizacji produkcji folwarcznej i zarządzania dobrami donacyjnymi w Krolestwie Polskim, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica” 1984, nr 18.
Google Scholar

Kuźnik G., Rodzina barwna jak motyle. Sergiusz Toll wiele nowych gatunkow odkrył na Śląsku, „Dziennik Zachodni”, 18 IV 2013. Dostępny w internecie: https://dziennikzachodni.pl/rodzinabarwna-jak-motyle-sergiusz-toll-wiele-nowych-gatunkow-odkryl-na-slasku/ar/872421
Google Scholar

Pełka B., Lata zaborow, [w:] Uniejow. Dzieje miasta, red. J. Szymczak, Uniejow–Łodź 1995.
Google Scholar

Połujański A., Opisanie lasow Krolestwa Polskiego i Gubernij Zachodnich Cesarstwa Rosyjskiego pod względem historycznym, statystycznym i gospodarczym, t. 1, Warszawa 1854.
Google Scholar

Reisser H., Dr. Sergiusz (Graf von) Toll †, „Zeitschrift der Wiener Entomologischen Gesellschaft” 1962, nr 47.
Google Scholar

Szczepański B., Rozwoj rolnictwa, [w:] Dzieje Wielkopolski, red. W. Jakobczyk, t. 2, Poznań 1973.
Google Scholar

Szwarc A., Wieczorkiewicz P., O roli tzw. Bałtow w dziejach Rosji w XIX i XX w. (Na marginesie książki Maksyma M. Duchanowa), „Kwartalnik Historyczny” 1981, nr 4.
Google Scholar

Tokarz W., Wojna polsko-rosyjska 1830 i 1831, Warszawa 1930.
Google Scholar

Toll von Ch., Die Familie von Toll – eine Adelsfamilie im Ostseeraum. Dostępny w internecie: http://toll-europe.se/Artiklar/toll-runt-oestersjon-de.pdf
Google Scholar

Wojcik T., Tollowie, „W Uniejowie. Pismo Towarzystwa Przyjacioł Uniejowa” 2016, nr 67.
Google Scholar

Zdyb M., Kaplica grobowa rodziny Tollow jako przykład prawosławnego dziedzictwa w wojewodztwie łodzkim, „Biuletyn Uniejowski” 2017, t. 6.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/2299-8403.06.14