Archeologia widzenia i wiedzy (rekonesans). Refleksje na marginesie Oczu urocznych z „trylogii ludowej” Piotra Szulkina

Iwona Grodź

doi:10.18778/1506-6541.28.20

Autor

Iwona Grodź Polskie Towarzystwo Kulturoznawcze https://orcid.org/0000-0003-0151-6909

DOI:

https://doi.org/10.18778/1506-6541.28.20

Słowa kluczowe:

percepcja wizualna, ludowość, film, Piotr Szulkin, Oczy uroczne (1976)

Abstrakt

Tematem eseju jest przypomnienie potrzeby powrotu do refleksji na temat terminów z pogranicza archeologii kultury, takich jak m.in. „ludowość” w kontekście percepcji wizualnej jako „archeologii” nie tylko widzenia, ale i wiedzy. Prezentowany tekst nie jest więc interpretacją konkretnego dzieła czy twórczości jednego autora. Niemniej ważnym dla tych rozmyślań okazał się film Oczy uroczne z 1976 r. Piotra Szulkina (1950–2018), w którym reżyser inspirował się tekstem Jana Kasprowicza (1860–1926) z cyklu Bajki, klechdy i baśnie (1922). Celem jest próba odpowiedzi na pytanie: Czy obrazy, w tym filmowe, przedstawiają jedynie poznawalne zmysłowo wyobrażenia na temat rzeczywistości (a więc poniekąd też kultury ludowej)? Czy naszą wiedzę na ten temat? Metodologia: narzędzia z zakresu antropologii kultury, semiotyka, psychologia percepcji.

Pobrania

Brak dostępnych danych do wyświetlenia.

Bibliografia

Archeologia widzenia – kulturowy wymiar percepcji wzrokowej. Z prof. Andrzejem P. Kowalskim rozmawia Michał Rydlewski, „Rocznik Antropologii Historii” 2013, nr 1 (4).
Google Scholar

Arnheim R., Sztuka i percepcja wzrokowa. Psychologia twórczego oka, przekł. J. Mach, Warszawa 1978.
Google Scholar

Baluch A., Archetypy literatury dziecięcej, Kraków 1992.
Google Scholar

Baluch A., Dziecko i świat przedstawiony, czyli Tajemnice dziecięcej lektury, Warszawa 1987.
Google Scholar

Berger J., O patrzeniu, przeł. S. Sikora, Warszawa 1999.
Google Scholar

Berger J., Sposoby widzenia. Na podstawie cyklu programów telewizyjnych BBC, przeł. M. Bryl Warszawa 1997.
Google Scholar

Bieńczyk E., Epoka człowieka. Retoryka i marazm antropocenu, Warszawa 2018.
Google Scholar

Bogusławski M., Wariacje (post)humanistyczne, Łódź 2020.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/8142-653-4

Braidotti R., Po człowieku, przekł. J. Bednarek, A. Kowalczyk, przedm. do wyd. pol. J. Bednarek, Warszawa 2014.
Google Scholar

Bruner J., Kultura edukacji, przekł. T. Brzostowska-Tereszkiewicz, wstęp A. Brzezińska, wyd. 2, Kraków 2010.
Google Scholar

Buchowski M., Kultura ludowa – mit czy rzeczywistość?, „Lud” 1991, nr 74.
Google Scholar

Burszta W.J., Etnografia ludowości, [w:] Kultura ludowa. Teorie. Praktyki. Polityki, red. B. Fatyga, R. Michalski, Warszawa 2014.
Google Scholar

Chmielecki K., The Concept of Ocularcentrism & Photographic Models of Vision From the Perspectives of Software Studies and Cultural Analytics Methods of Social Media Images and the Consumer Society Theory, „Studia Medioznawcze” 2021, t. 22, nr 3 (86).
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.33077/uw.24511617.sm.2021.3.347

Czerwińska K., Problematyka sztuki ludowej w etnologii pogranicza, „Studia Etnologiczne i Antropologiczne” 2011, nr 11.
Google Scholar

Dayan D., Widz wpisany w obraz, „Film na Świecie” 1989, nr 369.
Google Scholar

Dąbkowska-Zydroń J., Kulturotwórcza rola surrealizmu, Poznań 1999.
Google Scholar

Dobrowolski K., Chłopska kultura tradycyjna, [w:] Antropologia kultury, red. A. Mencwel, Warszawa 1987.
Google Scholar

Droba K., Sonoryzm polski, [w:] Kompozytorzy polscy 1918–2000, t. 1: Eseje, red. M. Podhajski, Gdańsk–Warszawa 2005.
Google Scholar

Fatyga B., Kultura ludowa: z ludem czy bez ludu?, [w:] Kultura ludowa. Teorie. Praktyki. Polityki, red. B. Fatyga, R. Michalski, Warszawa 2014.
Google Scholar

Foucault M., Archeologia wiedzy, Warszawa 1977.
Google Scholar

Gołaszewska M., Estetyka rzeczywistości, Warszawa 1984.
Google Scholar

Gołaszewska M., Zarys estetyki. Problematyka, metody, teorie, wyd. 2, Warszawa 1984.
Google Scholar

Gombrich E., Sztuka i złudzenie. O psychologii przedstawienia obrazowego, przeł. J. Zarański, Warszawa 1981.
Google Scholar

Helman A., Co to jest kino? Panorama myśli filmowej, Warszawa 1978.
Google Scholar

Helman A., Kino jako propozycja dialogu: rys historyczny, „Er(r)go. Teoria–Literatura–Kultura” 2013, nr 2 (27).
Google Scholar

Helman A., Przesunięcie akcentów, „Kino” 1999, nr 11.
Google Scholar

Helman A., Summa wiedzy o obrazie, „Kino” 1999, nr 10.
Google Scholar

Iser W., Czym jest antropologia literatury? Różnica między fikcjami wyjaśniającymi a odkrywającymi, „Teksty Drugie” 2006, nr 5.
Google Scholar

Jackowski A., Kultura ludowa – sztuka ludowa, „Lud” 1991, t. 74.
Google Scholar

Janicka K., Surrealizm, wyd. 5, Warszawa 1985.
Google Scholar

Janion M., Do Europy. Tak, ale razem z naszymi umarłymi, Warszawa 2000.
Google Scholar

Janion M., Gorączka romantyczna, Warszawa 1975.
Google Scholar

Kasprowicz J., Bajki, klechdy i baśnie, Inowrocław 1996.
Google Scholar

Klechdy, starożytne podanie i powieści ludowe, zebrał i napisał Kazimierz Władysław Wójcicki, il. rys. Andriollego i in., wyd. 3, Warszawa 1876.
Google Scholar

Klekot E., Samofolkloryzacja. Współczesna sztuka ludowa z perspektywy krytyki postkolonialnej, „Kultura Współczesna” 2014, nr 1.
Google Scholar

Klekot E., Trwałe obrazy rzeczy ludowych, [w:] Polska – kraj folkloru?, red. J. Kordjak, Warszawa 2020.
Google Scholar

Kmita J., O strukturalnym ujęciu rzeczywistości humanistycznej, [w:] Sztuka i jej poznawanie. Wybór tekstów „szkoły poznańskiej” opublikowanych w latach 1965–1978 w czasopismach „Nurt” i „Sztuka”, wybór i redakcja T. Kostyrko, J. Grad, Poznań 2008.
Google Scholar

Leiris M., Lustro tauromachii, przeł. M. Ochab, Gdańsk 1999.
Google Scholar

Mamzer H., Ostoja-Zagórski J., Orientacje badawcze w polskiej archeologii, „Nauka” 2007, nr 1.
Google Scholar

Marczuk M., Oko uświęcone. O pewnej idée fixe myśli francuskiej pierwszej połowy XX wieku, „Racjonalia” 2012, nr 2.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.15633/r.260

Maron M., Romantyzm i kino. Idee i wyobrażenia romantyczne w filmach polskich reżyserów z lat 1947–1990, Lublin 2019.
Google Scholar

Morozow I., Antropologia i filmoznawstwo: dialogu ciąg dalszy?, „Człowiek i Społeczeństwo” 2012, nr XXXIV.
Google Scholar

Mróz P., Surrealizm a filozofia. André Bretona przygody z nadrzeczywistym, Kraków 1998.
Google Scholar

Nycz R., Antropologia literatury – kulturowa teoria literatury – poetyka doświadczenia, „Teksty Drugie” 2007, nr 6.
Google Scholar

Parandowski J., Alchemia słowa, Warszawa 1986.
Google Scholar

Poprzęcka M., Inne obrazy. Oko, widzenie, sztuka. Od Albertiego do Duchampa, Gdańsk 2008.
Google Scholar

Romantyzm i nowoczesność, red. M. Kuziak, Kraków 2009.
Google Scholar

Rudowski T., O percepcji dzieła plastycznego. Artystyczno-estetyczne i ideowe wartości warunkujące percepcję dzieła plastycznego, Warszawa 2004.
Google Scholar

Smoleń-Wasilewska E., Piotr Szulkin: film jak matematyka, „Film” 1975, nr 37.
Google Scholar

Solik R., Sztuka a sztuka ludowa. Rozważania o pojęciach, powinowactwie i relacjach. Rekonesans, „Studia Artystyczne” 2015, nr 3.
Google Scholar

Stróżewski W., W kręgu wartości, Kraków 1992.
Google Scholar

Strzemiński W., Wybór pism estetycznych, Kraków 2006.
Google Scholar

Sulima R., Folklor i literatura, Warszawa 1985.
Google Scholar

Symbol i poznanie. W poszukiwaniu koncepcji integrującej, praca zbiorowa pod red. T. Kostyrko, Warszawa 1987.
Google Scholar

Sztuka i jej poznawanie. Wybór tekstów „szkoły poznańskiej” opublikowanych w latach 1965–1978 w czasopismach „Nurt” i „Sztuka”, wybór i redakcja T. Kostyrko, J. Grad, Poznań 2008.
Google Scholar

Szulkin P., Życiopis, [z Piotrem Szulkinem rozmawiają] P. Kletowski, P. Marecki, Kraków 2012.
Google Scholar

Szwajgier K., Sonoryzm wobec współczesności, „Teoria Muzyki” 2012, nr 1.
Google Scholar

Tyszka A., Uczestnictwo w kulturze. O różnorodności stylów życia, Warszawa 1971.
Google Scholar

Uspienski B., Poetyka kompozycji. Struktura tekstu artystycznego i typologia form kompozycji, przeł. P. Fast, Katowice 1997.
Google Scholar

Węglarz S., Chłopi jako „obcy”. Prolegomena, [w:] Pożegnanie paradygmatu? Etnologia wobec współczesności. Studia poświęcone pamięci Profesora Józefa Burszty, red. W. Burszta, J. Damrosz, Warszawa 1994.
Google Scholar

Wölfflin H., Podstawowe pojęcia historii sztuki. Problem rozwoju stylu w sztuce nowożytnej, przekł. z jęz. niem. D. Hanulanka, Wrocław 1962.
Google Scholar

https://literatura.wywrota.pl/wiersz-klasyka/44819-jan-kasprowicz-oczy-uroczne.html [dostęp: 6 lutego 2022].
Google Scholar

https://literatura.wywrota.pl/wiersz-klasyka/1549-johann-wolfgang-goethe-krol-olszyn.html [dostęp: 29 maja 2022].
Google Scholar

http://poradnia.pwn.pl/lista.php?kat=7&szukaj=pras%B3owia%F1skiego [dostęp: 6 lutego 2022].
Google Scholar