(Nie)bezpieczna rodzina – kalejdoskop (dys)funkcji

Beata Maria Nowak

doi:10.18778/2450-4491.09.04

Auteurs

Beata Maria Nowak Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie https://orcid.org/0000-0002-9607-4500

DOI :

https://doi.org/10.18778/2450-4491.09.04

Mots-clés :

rodzina, dysfunkcja, polidysfunkcja, pomoc i wsparcie społeczne

Résumé

Artykuł traktuje o sytuacji współczesnych rodzin, ich problemach, uwikłaniach kryzysowych oraz możliwościach niesienia im pomocy. Autorka artykułu rozważa sytuację rodzin dotkniętych dysfunkcją lub polidysfunkcją, nieradzących sobie w obliczu narastającego kryzysu wieloproblemowego. Dokonuje przeglądu badań nad tego typu rodzinami. Odnosi się do aktualnie prowadzonej polityki prorodzinnej i wskazuje na alternatywne możliwości udzielania pomocy rodzinom w wychodzeniu z zapaści polidysfunkcyjnej. Za szczególnie ważne uznaje wspomaganie holistyczne, uwzględniające zwłaszcza poddawanie tego typu rodzin treningom kompetencyjnym indywidualnym i grupowym.

Biographie de l'auteur

Beata Maria Nowak, Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie

Nowak Beata Maria – doktor habilitowana, profesor SGGW w Instytucie Nauk Socjologicznych i Pedagogiki, Katedrze Pedagogiki. Autorka licznych publikacji naukowych (krajowych i zagranicznych). Członkini Zespołu Metodologii Badań Pedagogicznych oraz Zespołu Edukacji dla Bezpieczeństwa przy Komitecie Nauk PAN. Jej aktualne zainteresowania naukowe skupiają się wokół szeroko rozumianego społeczeństwa ryzyka, kryzysu współczesnej rodziny, readaptacji i reintegracji społecznej osób i rodzin zagrożonych niedostosowaniem społecznym, zmarginalizowanych i wykluczonych.

Références

Antonovsky A. (1995) Rozwikłanie tajemnicy zdrowia. Jak radzić sobie ze stresem i nie zachorować, tłum. H. Grzegołowska-Klarkowska, Warszawa, Wydawnictwo Fundacja IPN.
View in Google Scholar

Baka Ł. (2015) Konflikt między pracą i rodziną a wypalenie zawodowe. Pośrednicząca rola zasobów osobowych, „Psychologia Społeczna”, t. 64 (19), s. 367–374.
View in Google Scholar

Biernat T. (2006) Społeczno-pedagogiczne uwarunkowania światopoglądu młodzieży w okresie transformacji, Toruń, Wydawnictwo UMK.
View in Google Scholar

Błażej J. (2016) Funkcjonowanie rodziny i postawy rodzicielskie a ekspresja zachowań anorektycznych, Kwartalnik Naukowy „Dylematy dotyczące wychowania”, nr 1 (25), s. 320–330.
View in Google Scholar

Boguszewski R. (2017) Modele rodziny, podział obowiązków domowych i problemy w rodzinie, Warszawa, „Opinie i diagnozy”, CBOS, Komunikat z badań nr 37.
View in Google Scholar

Borecka-Biernat D. (2011) Zaburzenia w zachowaniu dzieci i młodzieży w kontekście trudnych sytuacji szkolnych i pozaszkolnych, Kraków, Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
View in Google Scholar

Brzezińska A. (2003) Dzieci z układu ryzyka w: Ukryte piętno. Zagrożenia rozwoju w okresie dzieciństwa, A. Brzezińska, S. Jabłoński, M. Marchow (red.), Poznań, Wydawnictwo Fundacja Humaniora.
View in Google Scholar

Buchla M. (2008) Komunikacja międzypokoleniowa między dziadkami a wnukami w okresie późnej adolescencji w: Komunikacja społeczna w świecie realnym, M. Baryluk, M. Wawrzak-Chodaczek (red.), Toruń, Wydawnictwo Adam Marszałek, s. 268–280.
View in Google Scholar

Celary I. (2006), Formacja religijna w rodzinie chrześcijańskiej, w: Rodzina. Historia i współczesność. Studium monograficzne, W. Korzeniowska, U. Szuścik (red.), wyd. 2, Kraków, Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
View in Google Scholar

Chańko-Karaszewska A. (2018) Rodzina w percepcji i ocenie osób odbywających karę pozbawienia wolności, „Resocjalizacja Polska”, nr 15, s. 161–178.
View in Google Scholar

Danilewicz W. (2006) Sytuacja życiowa dzieci w rodzinach migracyjnych, Białystok, Trans Humana.
View in Google Scholar

de Tchorzewski A. M. (2005) Pomocniczość i solidaryzm jako zasady przeciwdziałania traumie XXI wieku w: Współczesna rodzina polska – jej stan i perspektywy, H. Cudak, H. Marzec (red.), t. 1, Mysłowice, Wydawnictwo GWSP, s. 11–22.
View in Google Scholar

Diener E., Fujita F. (1995) Resources personal strivings and subjective well-being: A nomothetic and idiographic approach, “Journal of Personality and Social Psychology”, 68, s. 926–935.
View in Google Scholar

Doniec R. (2001) Rodzina wielkiego miasta: przemiany społeczno-moralne w świadomości trzech pokoleń, Kraków, Wydawnictwo UJ.
View in Google Scholar

Frąckowiak-Sochańska M. (2015) Zdrowie psychiczne a wzory życia małżeńsko-rodzinnego w kontekście wyzwań współczesności w: Rodzina wobec wyzwań współczesności. Wybrane problemy, I. Taranowicz, S. Grotowska (red.), Wrocław Oficyna Wydawnicza ARBORETUM, s. 124–138.
View in Google Scholar

Fraser I. S. (1989) The Strategic Rapid Intervention Approach w: Brunner/Mazel psychosocial stress series, No. 13. Treating stress in families, C. R. Figley (red.), Philadelphia, PA, US: Brunner/Mazel, s. 122–157.
View in Google Scholar

Gębuś D. (2010) Mama, tata, dziecko? Przemiany ról małżeńskich i rodzicielskich we współczesnych rodzinach w: Rodzice i dzieci w różnych systemach rodzinnych, I. Janicka (red.), Kraków, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, s. 57–69.
View in Google Scholar

Goldscheider F. K., Goldscheider C. (1989) Family structure and conflict: Nest-leaving expectations of young adults and their parents, „Journal of Marriage and the Family”, 51, s. 87–97.
View in Google Scholar

Górecki M. (2001) Człowiek w kryzysie, „Pedagogika Społeczna”, nr 1, s. 77–86.
View in Google Scholar

Greenhaus J. H., Powell G. N. (2006), When work and family are allies: A theory of work-family enrichment, Academy of Management Review, 31, s. 72–92.
View in Google Scholar

Halicki J. (2018) Nadużywanie alkoholu jako czynnik ryzyka przemocy w rodzinie, „Pedagogika Społeczna”, nr 3 (69), s. 221–234.
View in Google Scholar

Herman J. L. (1998) Przemoc: uraz psychiczny i powrót do równowagi, Gdańsk, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
View in Google Scholar

Hobfoll S. E. (2006) Stres, kultura i społeczność. Psychologia i filozofia stresu, tłum. M. Kacmajor, Gdańsk, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
View in Google Scholar

James R. K., Gilliland B. E. (2009) Strategie interwencji kryzysowej, Warszawa, PARPA.
View in Google Scholar

Janułajtys D. (2011) Marginalizacja i wykluczenie jako implikacje defektu funkcji opiekuńczo-wychowawczej, „Pedagogika Rodziny”, nr 1, s. 69–81.
View in Google Scholar

Jarosz E. (2015) Przemoc w wychowaniu. Między prawnym zakazem a społeczną akceptacją, Monitoring Rzecznika Praw Dziecka, Warszawa, Wydawnictwo Rzecznika Praw Dziecka.
View in Google Scholar

Jaworowska A. (2011) Skala wartości Rokeacha RVS: polska normalizacja, Warszawa, Polskie Towarzystwo Psychologiczne.
View in Google Scholar

Karmolińska-Jagodzik E. (2012) Komunikacja międzypokoleniowa – rozważania wokół różnic kulturowych, „Studia Edukacyjne”, nr 21, s. 191–210.
View in Google Scholar

Kita B., Sitarczyk M. (1994) Wpływ postaw rodzicielskich na doświadczanie kryzysu w wartościowaniu przez młodzież w wieku dorastania, „Psychologia Wychowawcza”, nr 4, s. 330–343.
View in Google Scholar

Kleszcz M., Łączyk M. (2013) Młodzież licealna wobec wartości, samotności i pasji, Kraków, Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
View in Google Scholar

Kliś M. (2011) Konflikt pokoleń w rodzinach dorastającej młodzieży, „Państwo i Społeczeństwo”, t. XI, nr 3, s. 37–60.
View in Google Scholar

Kmiecik-Baran K. (2009) Bezrobocie czynnikiem marginalizacji i ubóstwa, Gdańsk, Wydawnictwo UG.
View in Google Scholar

Koral J. (2009) Kulturowe aspekty polskiego bezrobocia, Warszawa, Wydawnictwo UKSW.
View in Google Scholar

Kubacka-Jasiecka D. (2004) Interwencja kryzysowa z perspektywy psychosocjokulturowego paradygmatu kryzysu w: Kryzys, interwencja i pomoc psychologiczna. Nowe ujęcia i możliwości, D. Kubacka-Jasiecka, K. Mudyń (red.), Toruń, Wydawnictwo Adam Marszałek, s. 146–175.
View in Google Scholar

Kupiec H. (2008) Rozmiary i społeczno-demograficzne uwarunkowania zachowań ryzykownych uczniów szkół gimnazjalnych w: Resocjalizacja – ciągłość i zmiana, M. Konopczyński, B. M. Nowak (red.), Warszawa, Wydawnictwo Pedagogium, s. 358–371.
View in Google Scholar

Laska E. I. (2011) Zaniedbywanie dzieci w rodzinie jako specyficzna forma przemocy, „Pedagogika Rodziny”, nr 1, s. 185–196.
View in Google Scholar

Lelonek-Kuleta B., Chwaszcz J. (2015) Świadczenie pomocy terapeutycznej dla patologicznych hazardzistów i ich rodzin w Polsce – wyniki badań ogólnopolskich w: Hazard i inne uzależnienia behawioralne. Doniesienia z badań, I. Niewiadomska (red.), Warszawa, Wydawnictwo „Res Humanae”, s. 269–286.
View in Google Scholar

Leśniak E., Dobrzyńska-Mesterhazy A. (1996) Rodziny w kryzysie: diagnoza i interwencja kryzysowa w: Wybrane zagadnienia interwencji kryzysowej, W. Badura-Madej (red.), Warszawa, Wydawnictwo Interart, s. 83–101.
View in Google Scholar

Lis-Turlejska M. (2000) Psychologiczne konsekwencje traumatycznego stresu – współczesne kierunki badań, „Nowiny Psychologiczne”, nr 2, s. 25–38.
View in Google Scholar

Łukasiuk M. (2007) Obcy w mieście. Migracja do współczesnej Warszawy, Warszawa, Wydawnictwo Akademickie „Żak”.
View in Google Scholar

Marek-Zborowska B. (2018) Problemy samotnych matek w: Wybrane problemy społeczne. Teraźniejszość – przyszłość, E. Grudziewska, M. Mikołajczyk (red.), Warszawa, Wydawnictwo Akademii Pedagogiki Specjalnej, s. 32–45.
View in Google Scholar

Margasiński M. (1996) Analiza psychologiczna systemów rodzinnych z chorobą alkoholową, Częstochowa, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej.
View in Google Scholar

Margasiński M. (2010) Rodzina alkoholowa z uzależnionym w leczeniu, Kraków, Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
View in Google Scholar

Matyjas B. (2008) Dzieciństwo w kryzysie. Etiologia zjawiska, Warszawa, Wydawnictwo Akademickie „Żak”.
View in Google Scholar

Matysiak A. (red.) (2014) Nowe wzorce formowania i rozwoju rodziny w Polsce. Przyczyny oraz wpływ na zadowolenie z życia, Warszawa, Scholar.
View in Google Scholar

Mazurek P. (2014) Relacje rodzinne fundamentem tożsamości i egzystencji społecznej człowieka, „FIDES ET RATIO”, nr 3 (19), s. 5–14.
View in Google Scholar

Młyński J. M. (2012) Migracje rodziców jako zjawisko społeczno-wychowawcze w kontekście nowych uwarunkowań ́pedagogiki dzieci, „Roczniki Nauk o Rodzinie i Pracy Socjalnej”, t. 4 (59), s. 67–91.
View in Google Scholar

Nowak B. M. (2010) Bezrobocie i ubóstwo jako źródła wieloproblemowych kryzysów rodzinnych, „Społeczeństwo i Edukacja. Międzynarodowe Studia Humanistyczne”, nr 1, s. 257–270.
View in Google Scholar

Nowak B. M. (2011) Rodzina w kryzysie. Studium resocjalizacyjne, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN.
View in Google Scholar

Nowak B. M. (2013) Kreowanie tożsamości rodziny. Trening kompetencyjny systemu rodzinnego i jego liderów w: Rodzinne Domy Dziecka – w stronę rozwoju kompetencji, M. Kolankiewicz, B. M. Nowak (red.), Warszawa, Wydawnictwo Fundacji Orlen, s. 45–57.
View in Google Scholar

Nowak B. M. (2014) Od kreacji do autokreacji rodziny. model oddziaływań stabilizująco-rozwojowych wobec rodziny w kryzysie wieloproblemowym w: Rodzina w potrzebie – kierunki wychodzenia z kryzysu, M. Kolankiewicz, B. M. Nowak (red.), Warszawa, Fundacja Orlen – Dar Serca, s. 27–42.
View in Google Scholar

Nowak B. M. (2015) The role of rehabilitation through drama in restoring lost and creating new family resources w: Family growth supporting resources, J. Chwaszcz, J. Gorbaniuk (red.), Lublin, Wydawnictwo Natanaelum, s. 83–94.
View in Google Scholar

Nowak B. M. (2016) Niedostatki w zasobach środowiska rodzinnego a zaburzenia rozwojowe i problemy adaptacyjne dzieci, „Resocjalizacja Polska”, nr 11, s. 25–38.
View in Google Scholar

Nowak B. M. (2017) Hierarchia wartości osób wykluczonych społecznie. Komunikat z badań, „Pedagogika Społeczna”, nr 1, s. 139–159.
View in Google Scholar

Olson D. H., Russel C. S., Sprenkle D. H. (1989) Circumplex Model of Martial and Family Systems: VI. Theoretical Update, „Family Process”, 22, 69–83.
View in Google Scholar

Plopa M. (2007) Psychologia rodziny. Teoria i badania, Kraków, Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
View in Google Scholar

Podgrodzka M. (2017) Bezrobocie i zawieranie małżeństw w Polsce, „Studia Ekonomiczne”, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach, nr 309, s. 57–70.
View in Google Scholar

Popow M., Kowzan P., Zielińska M., Prusinowska M., Chruściel M. (red.) (2011) Oblicza biedy we współczesnej Polsce, Gdańsk, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.
View in Google Scholar

Porzak R. (1993) Funkcjonowanie systemu rodzinnego młodzieży należącej do grup podkulturowych, „Psychologia Wychowawcza”, nr 4, s. 331–341.
View in Google Scholar

Prusik A. (2010) Zmiana modelu rodziny czy jej atrofia? W świetle badań poglądów młodzieży w: Edukacja społeczna wobec problemów współczesnego człowieka i społeczeństwa, J. Piekarski, T. Pilch, W. Theiss, D. Urbaniak-Zając (red.), Łódź, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, s. 443–452.
View in Google Scholar

Pytka L. (2005) Pedagogika resocjalizacyjna, Warszawa, Wydawnictwo APS.
View in Google Scholar

Rostowska T. (2001) Konflikt międzypokoleniowy w rodzinie. Analiza psychologiczna, Łódź, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
View in Google Scholar

Rostowski J. (2003) Style przywiązania a kształtowanie się związków interpersonalnych w rodzinie w: Psychologia w służbie rodziny, I. Janicka, T. Rostowska (red.), Łódź, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, s. 19–31.
View in Google Scholar

Rymarz T. (2007) Psychospołeczne aspekty funkcjonowania rodzin z problemem bezrobocia w: Pedagogika wobec problemów opieki i resocjalizacji, S. Badora, R. Stolecka-Zuber (red.), Tarnobrzeg, Wydawnictwo PWSZ.
View in Google Scholar

Ryś M. (2016a) Dysfunkcyjny system rodziny z problemem alkoholowym w: W kierunku kultury bez przemocy, R. Wiśniewski, S. Zaręba, M. Zarzecki (red.), Warszawa, Warszawskie Wydawnictwo Socjologiczne, s. 95–121.
View in Google Scholar

Ryś M. (2016) Odporność psychiczna osób wzrastających w różnych systemach rodzinnych, Warszawa, Mazowieckie Centrum Polityki Społecznej.
View in Google Scholar

Seligman M. (1975) Helplessness: On Depression, Development, and Death, San Francisco: W. H. Freeman.
View in Google Scholar

Sitarczyk M. (2004) Nieletni sprawcy zabójstw. Sylwetki psychologiczne, Lublin, Wydawnictwo UMCS.
View in Google Scholar

Skrzypniak R. (2000) Wartości w procesie wychowania rodzinnego, „Roczniki Socjologii Rodziny”, t. XII, s. 31–47.
View in Google Scholar

Słomczyńska M. I. (2014) Patologie społeczne w kontekście kryzysu współczesnej rodziny, „Resocjalizacja Polska”, nr 8, s. 67–80.
View in Google Scholar

Smolińska-Theiss B. (2016) Dzieci w Polsce – najbiedniejsza grupa społeczna, „Pedagogika Społeczna”, nr 4, s. 77–95.
View in Google Scholar

Solak A. R. (2010) Problematyka pracy i bezrobocia w kontekście funkcjonowania rodziny, Warszawa, Wydawnictwo Comandor.
View in Google Scholar

Sozańska E. (2014), Rodzina jako środowisko wychowania w wartościach, „Łódzkie Studia Teologiczne”, nr 3 (23), s. 39–51.
View in Google Scholar

Suwalska-Barancewicz D., Malina A. (2018) Samoocena i styl przywiązania jako predyktory oceny zachowań komunikacyjnych własnych oraz partnera, „Psychologia Rozwojowa”, t. 23, nr 3, s. 65–82.
View in Google Scholar

Sztompka P. (2002) Socjologia. Analiza społeczeństwa, Kraków, Znak.
View in Google Scholar

Szydłowski B., Szumilas K. (2002) Jak przetrwać bezrobocie?, Kraków, Wydawnictwo HELST.
View in Google Scholar

Turowski S. (2008) Bieda antywychowuje, „Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze”, nr 5, s. 39–41.
View in Google Scholar

Urban B. (2005) Zachowania dewiacyjne młodzieży w interakcjach rówieśniczych, Kraków, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
View in Google Scholar

Urban B. (2010) Współczesne teorie zaburzeń w zachowaniu w: Problemy współczesnej resocjalizacji, L. Pytka, B. M. Nowak (red.), Warszawa, Wydawnictwo Pedagogium, s. 28–35.
View in Google Scholar

Walczak B. (2008) Migracje rodzicielskie – skala zjawiska oraz jego wychowawcze i edukacyjne implikacje, „Pedagogika Społeczna”, nr 3, s. 143–162.
View in Google Scholar

Walęcka-Matyja K. (2009) Zachowania społeczne młodzieży a uwarunkowania rodzinne i osobowościowe, Łódź, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
View in Google Scholar

Walsh F. (2003) Family resilience: A framework for clinical practice, „Family Process”, 42, s. 1– 8.
View in Google Scholar

Więcek-Durańska A. (2018) Psychospołeczne czynniki ryzyka zachowań niezgodnych z prawem młodzieży, „Biuletyn PTK”, nr 25, s. 107–133.
View in Google Scholar

Włodarczyk E. (2016) Proces zdrowienia. Perspektywa kobiet uzależnionych od alkoholu, „Pedagogika Społeczna”, nr 4, s. 135–153.
View in Google Scholar

Wrzesień W. (2003) Jednostka, rodzina, pokolenie: studium relacji międzypokoleniowych w rodzinie, Poznań, Wydawnictwo Naukowe UAM.
View in Google Scholar

Wysocka E. (2009) Doświadczanie życia w młodości – problemy, kryzysy i strategie ich rozwiązywania, Katowice, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
View in Google Scholar

Wysocka E., Ostafińska-Molik B. (2014) Zaburzenia internalizacyjne i eksternalizacyjne a typ rodziny pochodzenia – analiza teoretyczna i wyniki badań, „Resocjalizacja Polska”, nr 8, s. 131–55.
View in Google Scholar

Boguszewski R. (2013) Rodzina – jej współczesne znaczenie i rozumienie, Wydawnictwo Fundacja Centrum Badania Opinii Społecznej, https://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2013/K_033_13.PDF dostęp: 29.04.2019
View in Google Scholar

Boguszewski R. (2013a) Wartości i normy, Wydawnictwo Fundacja Centrum Badania Opinii Społecznej, https://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2013/K_111_13.PDF dostęp: 29.04.2019, godz. 21:04
View in Google Scholar

Boguszewski R. (2018) Aspiracje Polaków w latach 1998, 2008, 2018, Komunikat z badań, Nr 148, https://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2018/K_148_18.PDF dostęp: 28.04.2019, godz. 19:45
View in Google Scholar

Boguszewski R. (2019) Rodzina – jej znaczenie i rozumienie, Komunikat z badań, Nr 22, https://cbos.pl/SPISKOM.POL/2019/K_022_19.PDF dostęp: 30.04.2019, godz. 21:07)
View in Google Scholar

Bożewicz M. (2018) Sytuacja rodzin w Polsce dwa lata po wprowadzeniu programu „Rodzina 500 plus”., Komunikat z badań, Nr 54, https://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2018/K_054_18.PDF dostęp: 28.04.2019, godz. 21:40
View in Google Scholar

Kowalczuk K. (2012) Potrzeby prokreacyjne oraz preferowany i realizowany model rodziny, Komunikat z badań, Nr BS/61, https://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2012/K_061_12.PDF dostęp: 02.05.2019, godz. 17:43
View in Google Scholar

Roguska B. (2016) Program „Rodzina 500 plus” jako element systemu wspierania rodzin i dzietności, Komunikat z badań, Nr 25, https://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2016/K_025_16.PDF dostep: 28.04.2019, godz. 20:28
View in Google Scholar

Walczak B. (2014) Dziecko, rodzina i szkoła, wobec migracji rodzicielskich: 10 lat po akcesji do Unii Europejskiej. Raport z badań, http://brpd.gov.pl/sites/default/files/raport_dziecko_rodzina_i_szkola_wobec_migracji_rodzicielskich_-10_lat_po_akcesji_do_unii_europejskiej.pdf
View in Google Scholar