(Nie)bezpieczna rodzina – kalejdoskop (dys)funkcji

Beata Maria Nowak

doi:10.18778/2450-4491.09.04

Authors

Beata Maria Nowak Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie https://orcid.org/0000-0002-9607-4500

DOI:

https://doi.org/10.18778/2450-4491.09.04

Keywords:

family, dysfunction, polydysfunction, aid and social support

Abstract

This article deals with the situation of contemporary families, their problems, crisis complications and the possibilities of helping them. The article discusses the situation of families affected by dysfunction or polydysfunction, unable to cope in the face of a growing multi-problem crisis. It reviews research into this type of families, refers to the current pro-family policy, and points to alternative ways of helping families to recover from a polydysfunctional collapse. Holistic support is found to be particularly important, especially when it comes to subjecting families of this type to individual and group competence training.

Author Biography

Beata Maria Nowak, Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie

Nowak Beata Maria – doctor habilitatus, Professor of the Warsaw University of Life Sciences in the Institute of Social Sciences and Pedagogy, Department of Education and Culture. Author of many scientific papers (published in Poland and abroad). Member of the Pedagogical Research Methodology Team and Team of Education for Safety at the Polish Academy of Sciences. Her current interests focus on a widely-understood society of risk, crisis of the modern family, re-adaptation and social re-integration of people and families at risk of social non-adaptation, and marginalized and excluded people.

References

Antonovsky A. (1995) Rozwikłanie tajemnicy zdrowia. Jak radzić sobie ze stresem i nie zachorować, tłum. H. Grzegołowska-Klarkowska, Warszawa, Wydawnictwo Fundacja IPN.
Google Scholar

Baka Ł. (2015) Konflikt między pracą i rodziną a wypalenie zawodowe. Pośrednicząca rola zasobów osobowych, „Psychologia Społeczna”, t. 64 (19), s. 367–374.
Google Scholar

Biernat T. (2006) Społeczno-pedagogiczne uwarunkowania światopoglądu młodzieży w okresie transformacji, Toruń, Wydawnictwo UMK.
Google Scholar

Błażej J. (2016) Funkcjonowanie rodziny i postawy rodzicielskie a ekspresja zachowań anorektycznych, Kwartalnik Naukowy „Dylematy dotyczące wychowania”, nr 1 (25), s. 320–330.
Google Scholar

Boguszewski R. (2017) Modele rodziny, podział obowiązków domowych i problemy w rodzinie, Warszawa, „Opinie i diagnozy”, CBOS, Komunikat z badań nr 37.
Google Scholar

Borecka-Biernat D. (2011) Zaburzenia w zachowaniu dzieci i młodzieży w kontekście trudnych sytuacji szkolnych i pozaszkolnych, Kraków, Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Google Scholar

Brzezińska A. (2003) Dzieci z układu ryzyka w: Ukryte piętno. Zagrożenia rozwoju w okresie dzieciństwa, A. Brzezińska, S. Jabłoński, M. Marchow (red.), Poznań, Wydawnictwo Fundacja Humaniora.
Google Scholar

Buchla M. (2008) Komunikacja międzypokoleniowa między dziadkami a wnukami w okresie późnej adolescencji w: Komunikacja społeczna w świecie realnym, M. Baryluk, M. Wawrzak-Chodaczek (red.), Toruń, Wydawnictwo Adam Marszałek, s. 268–280.
Google Scholar

Celary I. (2006), Formacja religijna w rodzinie chrześcijańskiej, w: Rodzina. Historia i współczesność. Studium monograficzne, W. Korzeniowska, U. Szuścik (red.), wyd. 2, Kraków, Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Google Scholar

Chańko-Karaszewska A. (2018) Rodzina w percepcji i ocenie osób odbywających karę pozbawienia wolności, „Resocjalizacja Polska”, nr 15, s. 161–178.
Google Scholar

Danilewicz W. (2006) Sytuacja życiowa dzieci w rodzinach migracyjnych, Białystok, Trans Humana.
Google Scholar

de Tchorzewski A. M. (2005) Pomocniczość i solidaryzm jako zasady przeciwdziałania traumie XXI wieku w: Współczesna rodzina polska – jej stan i perspektywy, H. Cudak, H. Marzec (red.), t. 1, Mysłowice, Wydawnictwo GWSP, s. 11–22.
Google Scholar

Diener E., Fujita F. (1995) Resources personal strivings and subjective well-being: A nomothetic and idiographic approach, “Journal of Personality and Social Psychology”, 68, s. 926–935.
Google Scholar

Doniec R. (2001) Rodzina wielkiego miasta: przemiany społeczno-moralne w świadomości trzech pokoleń, Kraków, Wydawnictwo UJ.
Google Scholar

Frąckowiak-Sochańska M. (2015) Zdrowie psychiczne a wzory życia małżeńsko-rodzinnego w kontekście wyzwań współczesności w: Rodzina wobec wyzwań współczesności. Wybrane problemy, I. Taranowicz, S. Grotowska (red.), Wrocław Oficyna Wydawnicza ARBORETUM, s. 124–138.
Google Scholar

Fraser I. S. (1989) The Strategic Rapid Intervention Approach w: Brunner/Mazel psychosocial stress series, No. 13. Treating stress in families, C. R. Figley (red.), Philadelphia, PA, US: Brunner/Mazel, s. 122–157.
Google Scholar

Gębuś D. (2010) Mama, tata, dziecko? Przemiany ról małżeńskich i rodzicielskich we współczesnych rodzinach w: Rodzice i dzieci w różnych systemach rodzinnych, I. Janicka (red.), Kraków, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, s. 57–69.
Google Scholar

Goldscheider F. K., Goldscheider C. (1989) Family structure and conflict: Nest-leaving expectations of young adults and their parents, „Journal of Marriage and the Family”, 51, s. 87–97.
Google Scholar

Górecki M. (2001) Człowiek w kryzysie, „Pedagogika Społeczna”, nr 1, s. 77–86.
Google Scholar

Greenhaus J. H., Powell G. N. (2006), When work and family are allies: A theory of work-family enrichment, Academy of Management Review, 31, s. 72–92.
Google Scholar

Halicki J. (2018) Nadużywanie alkoholu jako czynnik ryzyka przemocy w rodzinie, „Pedagogika Społeczna”, nr 3 (69), s. 221–234.
Google Scholar

Herman J. L. (1998) Przemoc: uraz psychiczny i powrót do równowagi, Gdańsk, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Google Scholar

Hobfoll S. E. (2006) Stres, kultura i społeczność. Psychologia i filozofia stresu, tłum. M. Kacmajor, Gdańsk, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Google Scholar

James R. K., Gilliland B. E. (2009) Strategie interwencji kryzysowej, Warszawa, PARPA.
Google Scholar

Janułajtys D. (2011) Marginalizacja i wykluczenie jako implikacje defektu funkcji opiekuńczo-wychowawczej, „Pedagogika Rodziny”, nr 1, s. 69–81.
Google Scholar

Jarosz E. (2015) Przemoc w wychowaniu. Między prawnym zakazem a społeczną akceptacją, Monitoring Rzecznika Praw Dziecka, Warszawa, Wydawnictwo Rzecznika Praw Dziecka.
Google Scholar

Jaworowska A. (2011) Skala wartości Rokeacha RVS: polska normalizacja, Warszawa, Polskie Towarzystwo Psychologiczne.
Google Scholar

Karmolińska-Jagodzik E. (2012) Komunikacja międzypokoleniowa – rozważania wokół różnic kulturowych, „Studia Edukacyjne”, nr 21, s. 191–210.
Google Scholar

Kita B., Sitarczyk M. (1994) Wpływ postaw rodzicielskich na doświadczanie kryzysu w wartościowaniu przez młodzież w wieku dorastania, „Psychologia Wychowawcza”, nr 4, s. 330–343.
Google Scholar

Kleszcz M., Łączyk M. (2013) Młodzież licealna wobec wartości, samotności i pasji, Kraków, Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Google Scholar

Kliś M. (2011) Konflikt pokoleń w rodzinach dorastającej młodzieży, „Państwo i Społeczeństwo”, t. XI, nr 3, s. 37–60.
Google Scholar

Kmiecik-Baran K. (2009) Bezrobocie czynnikiem marginalizacji i ubóstwa, Gdańsk, Wydawnictwo UG.
Google Scholar

Koral J. (2009) Kulturowe aspekty polskiego bezrobocia, Warszawa, Wydawnictwo UKSW.
Google Scholar

Kubacka-Jasiecka D. (2004) Interwencja kryzysowa z perspektywy psychosocjokulturowego paradygmatu kryzysu w: Kryzys, interwencja i pomoc psychologiczna. Nowe ujęcia i możliwości, D. Kubacka-Jasiecka, K. Mudyń (red.), Toruń, Wydawnictwo Adam Marszałek, s. 146–175.
Google Scholar

Kupiec H. (2008) Rozmiary i społeczno-demograficzne uwarunkowania zachowań ryzykownych uczniów szkół gimnazjalnych w: Resocjalizacja – ciągłość i zmiana, M. Konopczyński, B. M. Nowak (red.), Warszawa, Wydawnictwo Pedagogium, s. 358–371.
Google Scholar

Laska E. I. (2011) Zaniedbywanie dzieci w rodzinie jako specyficzna forma przemocy, „Pedagogika Rodziny”, nr 1, s. 185–196.
Google Scholar

Lelonek-Kuleta B., Chwaszcz J. (2015) Świadczenie pomocy terapeutycznej dla patologicznych hazardzistów i ich rodzin w Polsce – wyniki badań ogólnopolskich w: Hazard i inne uzależnienia behawioralne. Doniesienia z badań, I. Niewiadomska (red.), Warszawa, Wydawnictwo „Res Humanae”, s. 269–286.
Google Scholar

Leśniak E., Dobrzyńska-Mesterhazy A. (1996) Rodziny w kryzysie: diagnoza i interwencja kryzysowa w: Wybrane zagadnienia interwencji kryzysowej, W. Badura-Madej (red.), Warszawa, Wydawnictwo Interart, s. 83–101.
Google Scholar

Lis-Turlejska M. (2000) Psychologiczne konsekwencje traumatycznego stresu – współczesne kierunki badań, „Nowiny Psychologiczne”, nr 2, s. 25–38.
Google Scholar

Łukasiuk M. (2007) Obcy w mieście. Migracja do współczesnej Warszawy, Warszawa, Wydawnictwo Akademickie „Żak”.
Google Scholar

Marek-Zborowska B. (2018) Problemy samotnych matek w: Wybrane problemy społeczne. Teraźniejszość – przyszłość, E. Grudziewska, M. Mikołajczyk (red.), Warszawa, Wydawnictwo Akademii Pedagogiki Specjalnej, s. 32–45.
Google Scholar

Margasiński M. (1996) Analiza psychologiczna systemów rodzinnych z chorobą alkoholową, Częstochowa, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej.
Google Scholar

Margasiński M. (2010) Rodzina alkoholowa z uzależnionym w leczeniu, Kraków, Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Google Scholar

Matyjas B. (2008) Dzieciństwo w kryzysie. Etiologia zjawiska, Warszawa, Wydawnictwo Akademickie „Żak”.
Google Scholar

Matysiak A. (red.) (2014) Nowe wzorce formowania i rozwoju rodziny w Polsce. Przyczyny oraz wpływ na zadowolenie z życia, Warszawa, Scholar.
Google Scholar

Mazurek P. (2014) Relacje rodzinne fundamentem tożsamości i egzystencji społecznej człowieka, „FIDES ET RATIO”, nr 3 (19), s. 5–14.
Google Scholar

Młyński J. M. (2012) Migracje rodziców jako zjawisko społeczno-wychowawcze w kontekście nowych uwarunkowań ́pedagogiki dzieci, „Roczniki Nauk o Rodzinie i Pracy Socjalnej”, t. 4 (59), s. 67–91.
Google Scholar

Nowak B. M. (2010) Bezrobocie i ubóstwo jako źródła wieloproblemowych kryzysów rodzinnych, „Społeczeństwo i Edukacja. Międzynarodowe Studia Humanistyczne”, nr 1, s. 257–270.
Google Scholar

Nowak B. M. (2011) Rodzina w kryzysie. Studium resocjalizacyjne, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Nowak B. M. (2013) Kreowanie tożsamości rodziny. Trening kompetencyjny systemu rodzinnego i jego liderów w: Rodzinne Domy Dziecka – w stronę rozwoju kompetencji, M. Kolankiewicz, B. M. Nowak (red.), Warszawa, Wydawnictwo Fundacji Orlen, s. 45–57.
Google Scholar

Nowak B. M. (2014) Od kreacji do autokreacji rodziny. model oddziaływań stabilizująco-rozwojowych wobec rodziny w kryzysie wieloproblemowym w: Rodzina w potrzebie – kierunki wychodzenia z kryzysu, M. Kolankiewicz, B. M. Nowak (red.), Warszawa, Fundacja Orlen – Dar Serca, s. 27–42.
Google Scholar

Nowak B. M. (2015) The role of rehabilitation through drama in restoring lost and creating new family resources w: Family growth supporting resources, J. Chwaszcz, J. Gorbaniuk (red.), Lublin, Wydawnictwo Natanaelum, s. 83–94.
Google Scholar

Nowak B. M. (2016) Niedostatki w zasobach środowiska rodzinnego a zaburzenia rozwojowe i problemy adaptacyjne dzieci, „Resocjalizacja Polska”, nr 11, s. 25–38.
Google Scholar

Nowak B. M. (2017) Hierarchia wartości osób wykluczonych społecznie. Komunikat z badań, „Pedagogika Społeczna”, nr 1, s. 139–159.
Google Scholar

Olson D. H., Russel C. S., Sprenkle D. H. (1989) Circumplex Model of Martial and Family Systems: VI. Theoretical Update, „Family Process”, 22, 69–83.
Google Scholar

Plopa M. (2007) Psychologia rodziny. Teoria i badania, Kraków, Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Google Scholar

Podgrodzka M. (2017) Bezrobocie i zawieranie małżeństw w Polsce, „Studia Ekonomiczne”, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach, nr 309, s. 57–70.
Google Scholar

Popow M., Kowzan P., Zielińska M., Prusinowska M., Chruściel M. (red.) (2011) Oblicza biedy we współczesnej Polsce, Gdańsk, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.
Google Scholar

Porzak R. (1993) Funkcjonowanie systemu rodzinnego młodzieży należącej do grup podkulturowych, „Psychologia Wychowawcza”, nr 4, s. 331–341.
Google Scholar

Prusik A. (2010) Zmiana modelu rodziny czy jej atrofia? W świetle badań poglądów młodzieży w: Edukacja społeczna wobec problemów współczesnego człowieka i społeczeństwa, J. Piekarski, T. Pilch, W. Theiss, D. Urbaniak-Zając (red.), Łódź, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, s. 443–452.
Google Scholar

Pytka L. (2005) Pedagogika resocjalizacyjna, Warszawa, Wydawnictwo APS.
Google Scholar

Rostowska T. (2001) Konflikt międzypokoleniowy w rodzinie. Analiza psychologiczna, Łódź, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Google Scholar

Rostowski J. (2003) Style przywiązania a kształtowanie się związków interpersonalnych w rodzinie w: Psychologia w służbie rodziny, I. Janicka, T. Rostowska (red.), Łódź, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, s. 19–31.
Google Scholar

Rymarz T. (2007) Psychospołeczne aspekty funkcjonowania rodzin z problemem bezrobocia w: Pedagogika wobec problemów opieki i resocjalizacji, S. Badora, R. Stolecka-Zuber (red.), Tarnobrzeg, Wydawnictwo PWSZ.
Google Scholar

Ryś M. (2016a) Dysfunkcyjny system rodziny z problemem alkoholowym w: W kierunku kultury bez przemocy, R. Wiśniewski, S. Zaręba, M. Zarzecki (red.), Warszawa, Warszawskie Wydawnictwo Socjologiczne, s. 95–121.
Google Scholar

Ryś M. (2016) Odporność psychiczna osób wzrastających w różnych systemach rodzinnych, Warszawa, Mazowieckie Centrum Polityki Społecznej.
Google Scholar

Seligman M. (1975) Helplessness: On Depression, Development, and Death, San Francisco: W. H. Freeman.
Google Scholar

Sitarczyk M. (2004) Nieletni sprawcy zabójstw. Sylwetki psychologiczne, Lublin, Wydawnictwo UMCS.
Google Scholar

Skrzypniak R. (2000) Wartości w procesie wychowania rodzinnego, „Roczniki Socjologii Rodziny”, t. XII, s. 31–47.
Google Scholar

Słomczyńska M. I. (2014) Patologie społeczne w kontekście kryzysu współczesnej rodziny, „Resocjalizacja Polska”, nr 8, s. 67–80.
Google Scholar

Smolińska-Theiss B. (2016) Dzieci w Polsce – najbiedniejsza grupa społeczna, „Pedagogika Społeczna”, nr 4, s. 77–95.
Google Scholar

Solak A. R. (2010) Problematyka pracy i bezrobocia w kontekście funkcjonowania rodziny, Warszawa, Wydawnictwo Comandor.
Google Scholar

Sozańska E. (2014), Rodzina jako środowisko wychowania w wartościach, „Łódzkie Studia Teologiczne”, nr 3 (23), s. 39–51.
Google Scholar

Suwalska-Barancewicz D., Malina A. (2018) Samoocena i styl przywiązania jako predyktory oceny zachowań komunikacyjnych własnych oraz partnera, „Psychologia Rozwojowa”, t. 23, nr 3, s. 65–82.
Google Scholar

Sztompka P. (2002) Socjologia. Analiza społeczeństwa, Kraków, Znak.
Google Scholar

Szydłowski B., Szumilas K. (2002) Jak przetrwać bezrobocie?, Kraków, Wydawnictwo HELST.
Google Scholar

Turowski S. (2008) Bieda antywychowuje, „Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze”, nr 5, s. 39–41.
Google Scholar

Urban B. (2005) Zachowania dewiacyjne młodzieży w interakcjach rówieśniczych, Kraków, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Google Scholar

Urban B. (2010) Współczesne teorie zaburzeń w zachowaniu w: Problemy współczesnej resocjalizacji, L. Pytka, B. M. Nowak (red.), Warszawa, Wydawnictwo Pedagogium, s. 28–35.
Google Scholar

Walczak B. (2008) Migracje rodzicielskie – skala zjawiska oraz jego wychowawcze i edukacyjne implikacje, „Pedagogika Społeczna”, nr 3, s. 143–162.
Google Scholar

Walęcka-Matyja K. (2009) Zachowania społeczne młodzieży a uwarunkowania rodzinne i osobowościowe, Łódź, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Google Scholar

Walsh F. (2003) Family resilience: A framework for clinical practice, „Family Process”, 42, s. 1– 8.
Google Scholar

Więcek-Durańska A. (2018) Psychospołeczne czynniki ryzyka zachowań niezgodnych z prawem młodzieży, „Biuletyn PTK”, nr 25, s. 107–133.
Google Scholar

Włodarczyk E. (2016) Proces zdrowienia. Perspektywa kobiet uzależnionych od alkoholu, „Pedagogika Społeczna”, nr 4, s. 135–153.
Google Scholar

Wrzesień W. (2003) Jednostka, rodzina, pokolenie: studium relacji międzypokoleniowych w rodzinie, Poznań, Wydawnictwo Naukowe UAM.
Google Scholar

Wysocka E. (2009) Doświadczanie życia w młodości – problemy, kryzysy i strategie ich rozwiązywania, Katowice, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Google Scholar

Wysocka E., Ostafińska-Molik B. (2014) Zaburzenia internalizacyjne i eksternalizacyjne a typ rodziny pochodzenia – analiza teoretyczna i wyniki badań, „Resocjalizacja Polska”, nr 8, s. 131–55.
Google Scholar

Boguszewski R. (2013) Rodzina – jej współczesne znaczenie i rozumienie, Wydawnictwo Fundacja Centrum Badania Opinii Społecznej, https://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2013/K_033_13.PDF dostęp: 29.04.2019
Google Scholar

Boguszewski R. (2013a) Wartości i normy, Wydawnictwo Fundacja Centrum Badania Opinii Społecznej, https://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2013/K_111_13.PDF dostęp: 29.04.2019, godz. 21:04
Google Scholar

Boguszewski R. (2018) Aspiracje Polaków w latach 1998, 2008, 2018, Komunikat z badań, Nr 148, https://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2018/K_148_18.PDF dostęp: 28.04.2019, godz. 19:45
Google Scholar

Boguszewski R. (2019) Rodzina – jej znaczenie i rozumienie, Komunikat z badań, Nr 22, https://cbos.pl/SPISKOM.POL/2019/K_022_19.PDF dostęp: 30.04.2019, godz. 21:07)
Google Scholar

Bożewicz M. (2018) Sytuacja rodzin w Polsce dwa lata po wprowadzeniu programu „Rodzina 500 plus”., Komunikat z badań, Nr 54, https://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2018/K_054_18.PDF dostęp: 28.04.2019, godz. 21:40
Google Scholar

Kowalczuk K. (2012) Potrzeby prokreacyjne oraz preferowany i realizowany model rodziny, Komunikat z badań, Nr BS/61, https://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2012/K_061_12.PDF dostęp: 02.05.2019, godz. 17:43
Google Scholar

Roguska B. (2016) Program „Rodzina 500 plus” jako element systemu wspierania rodzin i dzietności, Komunikat z badań, Nr 25, https://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2016/K_025_16.PDF dostep: 28.04.2019, godz. 20:28
Google Scholar

Walczak B. (2014) Dziecko, rodzina i szkoła, wobec migracji rodzicielskich: 10 lat po akcesji do Unii Europejskiej. Raport z badań, http://brpd.gov.pl/sites/default/files/raport_dziecko_rodzina_i_szkola_wobec_migracji_rodzicielskich_-10_lat_po_akcesji_do_unii_europejskiej.pdf
Google Scholar