O cieniach całożyciowego uczenia się w edukacji dorosłych
DOI :
https://doi.org/10.18778/2450-4491.21.12Mots-clés :
całożyciowe uczenie się, postmodernizm, kultura unieważnienia, autocenzura, epistemiczne nieposłuszeństwoRésumé
Celem artykułu jest ukazanie takich wymiarów całożyciowego uczenia się, które rzucają cień na analizowaną koncepcję. Według jej twórców lifelong learning miał przyczyniać się do pogłębiania refleksyjności, rozwijania krytycznego myślenia oraz wspierać jednostkę w budowaniu własnego światopoglądu porządkującego otaczającą ją rzeczywistość. Tymczasem człowiek żyje dziś w świecie, który zmusza go do nadawania nowych znaczeń starym pojęciom, unikania indoktrynacji, lawirowania wśród fake newsów, autocenzurowania się, nawigowania pomiędzy wrażliwościami jednostek, posługiwania się językiem inkluzywnym, kształtowania odporności psychicznej w obawie przed unieważnieniem (cancel culture), rozwijania umiejętności strategicznego milczenia, a także publicznego przekształcania swojej tożsamości, która ma charakter sytuacyjny. W artykule opisano również czynniki sprzyjające rozwojowi koncepcji całożyciowego uczenia się, a całość wieńczy podsumowanie, w którym przedstawiono propozycję uczenia się, roboczo nazwanego antysystemowym, epistemicznie nieposłusznym, akcentującym opór wobec szerzonej nieprawdy.
Références
Alheit P. (2011) Podejście biograficzne do całożyciowego uczenia się, tłum. P. Poniatowska, „Teraźniejszość – Człowiek – Edukacja”, nr 3(55), s. 7–21.
View in Google Scholar
Allon G., Cohen M. C., Sinchaisri W. P. (2023) The Impact of Behavioral and Economic Drivers on Gig Economy Workers, „Manufacturing & Service Operations Management”, nr 25(4), s. 1376–1393, https://doi.org/10.1287/msom.2023.1191.
View in Google Scholar
American Psychiatric Association (2013) Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, wyd. 5., Arlington, VA, American Psychiatric Association, https://doi.org/10.1176/appi.books.9780890425596.
View in Google Scholar
Arcimowicz K. (2019) Gender and Body. Establishing and Blurring Gender Differences in Culture – on the Example of Advertising, „Dyskursy Młodych Andragogów”, nr 20, s. 399–410, https://doi.org/10.34768/dma.vi20.34.
View in Google Scholar
Arnett J. J. (2000) Emerging Adulthood. A Theory of Development from the Late Teens through the Twenties, „American Psychologist”, nr 55(5), s. 469–480, https://doi.org/10.1037/0003-066X.55.5.469.
View in Google Scholar
Babik W. (2017) O natłoku informacji i związanym z nim przeciążeniu informacyjnym w: Człowiek, media, edukacja, J. Morbitzer, D. Morańska, E. Musiał (red.), Dąbrowa Górnicza, Wyższa Szkoła Biznesu, s. 21–27.
View in Google Scholar
Bauman Z. (2006) Płynna nowoczesność, tłum. T. Kunz, Kraków, Wydawnictwo Literackie.
View in Google Scholar
Beck U. (2002) Społeczeństwo ryzyka. W drodze do innej nowoczesności, tłum. S. Cieśla, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe Scholar.
View in Google Scholar
Beck U. (2012) Społeczeństwo światowego ryzyka. W poszukiwaniu utraconego bezpieczeństwa, tłum. B. Baran, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe Scholar.
View in Google Scholar
Blumer H. (1986) Symbolic Interactionism. Perspective and Method, Berkeley, University of California Press.
View in Google Scholar
Botkin J. W., Elmandjra M., Malitza M. (1979) No Limits to Learning. Bridging the Human Gap, Oxford, Pergamon Press.
View in Google Scholar
Budnikowski T. (2015) Tendencje w wykorzystaniu czasu pracy w państwach wysoko rozwiniętych na początku XXI wieku, Poznań, Instytut Zachodni.
View in Google Scholar
Castells M. (2010) The Rise of the Network Society, wyd. 2., West Sussex, Wiley-Blackwell.
View in Google Scholar
CBOS (2004) Praca jako wartość, Warszawa, CBOS.
View in Google Scholar
Charmaz K. (2006) Constructing Grounded Theory. A Practical Guide through Qualitative Analysis, Thousand Oaks, CA, Sage.
View in Google Scholar
Ciechanowska D. (2009) Self-directed learning. Próba konceptualizacji pojęcia na gruncie edukacji dorosłych, „Rocznik Andragogiczny”, s. 150–160.
View in Google Scholar
Commission of the European Communities (2000) A Memorandum on Lifelong Learning, Brussels, Commission of the European Communities.
View in Google Scholar
Czerniawska O. (2003) Wokół edukacji osób starszych, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Paedagogica”, nr 5, s. 155–163.
View in Google Scholar
Delors J. (1996) Learning – The Treasure Within, Paris, UNESCO.
View in Google Scholar
Dubas E. (2015) Biograficzność w kontekście całożyciowego uczenia się w: Biografia i badanie biografii, Biografia i uczenie się, E. Dubas i J. Stelmaszczyk (red.), Łódź, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, s. 11–29, https://doi.org/10.18778/7969-451-8.02.
View in Google Scholar
Dubas E. (2017) Uczenie się z własnej biografii jako egzemplifikacja biograficznego uczenia się, „Nauki o Wychowaniu. Studia Interdyscyplinarne”, nr 4(1), s. 63–87, https://doi.org/10.18778/2450-4491.04.05.
View in Google Scholar
Dubas E. (2024) Humanistyczny obraz starości. Przesłanie dla gerontologii humanistycznej, Łódź, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, https://doi.org/10.18778/8331-387-0.
View in Google Scholar
Erikson E. H. (1997) Dzieciństwo i społeczeństwo, tłum. P. Hejmej, Poznań, Rebis.
View in Google Scholar
Faure E. (1972) Learning to Be. The World of Education Today and Tomorrow, Paris, UNESCO.
View in Google Scholar
Field J. (2006) Lifelong Learning and the New Educational Order, Stoke-on-Trent–Sterling, Trentham Books.
View in Google Scholar
Giddens A. (1991) Modernity and Self-Identity. Self and Society in the Late Modern Age, Cambridge, Polity.
View in Google Scholar
Gierszewski D. (2017) Edukacja obywatelska w przestrzeni lokalnej, Kraków, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
View in Google Scholar
Golonka-Legut J. (2015) Uczenie się w perspektywie biograficzności. Perspektywa andragogiczna, „Rocznik Andragogiczny”, nr 22, s. 101–118, https://doi.org/10.12775/RA.2015.005.
View in Google Scholar
Góralska R. (2016) Kapitał emocjonalny w perspektywie całożyciowego uczenia się – ujęcie adaptacyjne versus krytyczne, „Rocznik Andragogiczny”, nr 23, s. 83–102, https://doi.org/10.12775/RA.2016.004.
View in Google Scholar
Gouldner A. W. (1984) Anty-minotaur, czyli mit socjologii wolnej od wartości w: Kryzys i schizma. Antyscjentystyczne tendencje w socjologii współczesnej, E. Mokrzycki (red.), Warszawa, Państwowy Instytut Wydawniczy, s. 13–43.
View in Google Scholar
Grzyb M. (2024) Więzienie za zaimki? Kontrowersje wokół kryminalizacji mowy nienawiści w Szkocji, „Forum Polityki Kryminalnej”, nr 1(5), s. 1–42, https://doi.org/10.31261/FPK.2023.05.03.
View in Google Scholar
Gutowska A. (2013) Uczenie się w sytuacji przyjaźni w perspektywie andragogicznej, „Rocznik Andragogiczny”, nr 20, s. 367–386, https://doi.org/10.12775/RA.2013.024.
View in Google Scholar
Havighurst R. J. (1997) Zadania rozwojowe kolejnych okresów życia i warunki wypełniania w: Encyklopedia Pedagogiczna, W. Pomykało (red.), Warszawa, Fundacja Innowacja, s. 952–953.
View in Google Scholar
Husen T. (1974) The Learning Society, London, Methuen.
View in Google Scholar
Jarvis P. (2006) Towards a Comprehensive Theory of Human Learning, London–New York, Routledge.
View in Google Scholar
Jarvis P. (2009a) Learning to Be a Person in Society. Learning to Be Me w: Contemporary Theories of Learning, K. Illeris (red.), Abingdon – New York, Routledge, s. 21–34.
View in Google Scholar
Jarvis P. (2009b) Lifelong Learning. A Social Ambiguity w: The Routledge International Handbook of Lifelong Learning, P. Jarvis (red.), New York, Routledge, s. 9–18, https://doi.org/10.4324/9780203870549.
View in Google Scholar
Jędrzejczak H. A., Gola W., Michalik S. (2020) Uczenie się przez całe życie w szkołach wyższych. Potwierdzanie efektów uczenia się uzyskanych w drodze edukacji pozaformalnej i uczenia się nieformalnego jako przykład realizacji idei lifelong learning, Warszawa, Instytut Badań Edukacyjnych.
View in Google Scholar
Kargul J. (2005) Obszary pozaformalnej i nieformalnej edukacji dorosłych, Wrocław, Wydawnictwo Naukowe Dolnośląskiej Szkoły Wyższej Edukacji TWP.
View in Google Scholar
Kargul J. (2017) „Piotruś Pan” i „wieczna dziewczynka” – w kalejdoskopie odraczania dorosłości, „Edukacja Dorosłych”, nr 1, s. 17–32.
View in Google Scholar
Kargulowa A. (2016) Doradztwo zawodowe w całożyciowym uczeniu się w: Doradztwo zawodowe w perspektywie całożyciowego uczenia się, E. Solarczyk-Ambrozik (red.), Poznań, Wydawnictwo Naukowe UAM, s. 13–30.
View in Google Scholar
Kargulowa A. (2017) Pacjent, klient, homo consultans – perspektywa andragogiczna, „Teraźniejszość – Człowiek – Edukacja”, nr 20(3), s. 7–20.
View in Google Scholar
Khalid S., Saeed M., Syed S. (2016) Impact of Information Overload on Students’ Learning. An Empirical Approach, „FWU Journal of Social Sciences”, nr 10(1), s. 58–66.
View in Google Scholar
Kławsiuć-Zduńczyk A. (2016) Poradnictwo całożyciowe w kontekście realizacji koncepcji uczenia się przez całe życie w: Doradztwo zawodowe w perspektywie całożyciowego uczenia się, E. Solarczyk-Ambrozik (red.), Poznań, Wydawnictwo Naukowe UAM, s. 87–96.
View in Google Scholar
Kraśniewski A. (2015) Raport referencyjny – aktualizacja. Odniesienie Polskiej Ramy Kwalifikacji do Europejskiej Ramy Kwalifikacji, Warszawa, Instytut Badań Edukacyjnych.
View in Google Scholar
Kruszelnicki W. (2015) Znaczenie teorii krytycznej dla uczenia się i nauczania dorosłych, „Edukacja Dorosłych”, nr 73(2), s. 9–22.
View in Google Scholar
Levinson D. J. (1986) A Conception of Adult Development, „American Psychologist”, nr 41(1), s. 3–13, https://doi.org/10.1037//0003-066X.41.1.3.
View in Google Scholar
Littman L. (2018) Parent Reports of Adolescents and Young Adults Perceived to Show Signs of a Rapid Onset of Gender Dysphoria, „PLoS One”, nr 13(8): e0202330, https://doi.org/10.1371/journal.pone.0202330.
View in Google Scholar
Malewski M. (2010) Od nauczania do uczenia się. O paradygmatycznej zmianie w andragogice, Wrocław, Wydawnictwo Naukowe Dolnośląskiej Szkoły Wyższej.
View in Google Scholar
Malewski M. (2013) O „polityczności” andragogiki, „Edukacja Dorosłych”, nr 68(1), s. 9–23.
View in Google Scholar
Malewski M. (2016) O granicach andragogiki i granicach w andragogice, „Teraźniejszość – Człowiek – Edukacja”, nr 19(3[75]), s. 9–39.
View in Google Scholar
Marciniak Ł. (2008) Stawanie się nauczycielem akademickim. Analiza symboliczno-interakcjonistyczna, „Przegląd Socjologii Jakościowej”, nr 4(2), s. 1–141, https://doi.org/10.18778/1733-8069.4.2.02.
View in Google Scholar
Marianowska A. (2013) Pomiędzy adolescencją a dorosłością – koncepcja emerging adulthood Jeffreya J. Arnetta, „Edukacja Dorosłych”, nr 68(1), s. 91–104.
View in Google Scholar
Marianowska A. (2017) Transmisja młodości w dorosłość, „Edukacja Dorosłych”, nr 76(1), s. 101–111.
View in Google Scholar
Mazurek E. (2013) Choroba w rodzinie. Zastosowanie metodologii teorii ugruntowanej do analizy funkcjonowania rodziny w sytuacji choroby, „Family Forum”, nr 3, s. 25–39.
View in Google Scholar
Melosik Z., Szkudlarek T. (1998) Kultura, tożsamość i edukacja – migotanie znaczeń, Kraków, Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
View in Google Scholar
Mignolo W. D. (2009) Epistemic Disobedience, Independent Thought and Decolonial Freedom, „Theory, Culture & Society”, nr 26(7–8), s. 159–181, https://doi.org/10.1177/0263276409349275.
View in Google Scholar
Mikhaylova O. (2025) Emerging Adulthood. Prediction by Markers of Adulthood and Associations with Health in a Russian Sample, „Frontiers in Public Health”, nr 13: 1542170, https://doi.org/10.3389/fpubh.2025.1542170.
View in Google Scholar
Miller P. (2010) Konstruowanie tożsamości ratownika górskiego. Analiza symboliczno-interakcjonistyczna, „Przegląd Socjologii Jakościowej”, nr 6(1), s. 1–121, https://doi.org/10.18778/1733-8069.6.1.02.
View in Google Scholar
Muszyński M. (2023) Trzy wymiary całożyciowego uczenia się – na przykładzie gerontologii edukacyjnej, „Edukacja Ustawiczna Dorosłych”, nr 122(3), s. 221–231.
View in Google Scholar
Muszyński M. (2024) Uczenie się „stawania się” osobą starą, Łódź, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, https://doi.org/10.18778/8331-419-8.
View in Google Scholar
Nowosad I., Śliwerski B. (2025) Strategie, przepływy i bariery reform szkolnych, Kraków, Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
View in Google Scholar
OECD (1996) Lifelong Learning for All, Paris, OECD.
View in Google Scholar
Ormanty S. (2004) Człowiek jako istota osobowa w świetle antropologii biblijnej, „Ruch Biblijny i Liturgiczny”, nr 57(1), s. 35–44, https://doi.org/10.21906/rbl.479.
View in Google Scholar
Orrin K. (1982) Meaning Lag in the Information Society, „Journal of Communication”, nr 32(2), s. 56–66, https://doi.org/10.1111/j.1460-2466.1982.tb00495.x.
View in Google Scholar
Padgett D. K. (2004) Coming of Age. Theoretical Thinking, Social Responsibility, and a Global Perspective in Qualitative Research w: The Qualitative Research Experience, D. K. Padgett (red.), Belmont, CA, Wadsworth, s. 297–315.
View in Google Scholar
Pluskota A., Staszewicz M. (2014) Całożyciowe uczenie się drogą do inkluzji społecznej. Nieco rozważań krytycznych, „Interdisciplinary Studies in Education & Society”, nr 17(2), s. 39–53.
View in Google Scholar
Przybył I. (2022) Proces doboru matrymonialnego a decyzje prokreacyjne w perspektywie socjologicznej w: Rodzina – wyzwania na XXI wiek, M. A. Michalski (red.), Warszawa, Zakład Wydawnictw Statystycznych, s. 101–117.
View in Google Scholar
Przybylska E. (2018) Uniwersalizm w kalejdoskopie kultur. W sprawie edukacji globalnej dorosłych, „Rocznik Andragogiczny”, nr 25, s. 67–80, https://doi.org/10.12775/RA.2018.04.
View in Google Scholar
Ritzer G. (2005) Makdonaldyzacja społeczeństwa, tłum. L. Stawowy, Warszawa, Wydawnictwo Literackie Muza SA.
View in Google Scholar
Roguska B. (2025) Deklarowane wartości i cele życiowe młodych Polaków, Warszawa, CBOS.
View in Google Scholar
Rotella A., Varnum M. E. W., Sng O., Grossmann I. (2021) Increasing Population Densities Predict Decreasing Fertility Rates over Time. A 174-nation Investigation, „American Psychologist”, nr 76(6), s. 933–946, https://doi.org/10.1037/amp0000862.
View in Google Scholar
Sheridan C., Redmacher R. (2008) Psychologia zdrowia. Wyzwanie dla biomedycznego modelu zdrowia, tłum. A. Dodziuk, Warszawa, Instytut Psychologii Zdrowia.
View in Google Scholar
Skirbekk V., Tamnes C. K., Júlíusson P. B., Jugessur A., von Soest T. (2025) Diverging Trends in the Age of Social and Biological Transitions to Adulthood, „Advances in Life Course Research”, nr 65: 100690, https://doi.org/10.1016/j.alcr.2025.100690.
View in Google Scholar
Solarczyk-Ambrozik E. (2016) Zmiany we wzorach przebiegu karier a całożyciowe uczenie się w: Doradztwo zawodowe w perspektywie całożyciowego uczenia się, E. Solarczyk-Ambrozik (red.), Poznań, Wydawnictwo Naukowe UAM, s. 31–48.
View in Google Scholar
Solarczyk-Szwec H. (2015) Cztery ćwiartki biograficznego uczenia się, „Rocznik Andragogiczny”, nr 22, s. 119–134, https://doi.org/10.12775/RA.2015.006.
View in Google Scholar
Stopińska-Pająk A. (2009) „Szkoła starości” – być, aby się uczyć, „Chowanna”, nr 2, s. 11–23, https://doi.org/10.31261/CHOWANNA.2009.33.02.
View in Google Scholar
Stopińska-Pająk A. (2015) Polskie tradycje instytucji edukacji dorosłych w kontekście uczenia się całożyciowego, „Rocznik Andragogiczny”, nr 22, s. 289–300, https://doi.org/10.12775/RA.2015.017.
View in Google Scholar
Stopińska-Pająk A. (2024) Edukacja dorosłych w drodze ku zrównoważonemu rozwojowi w kontekście wyzwań antropocenu, „Dyskursy Młodych Andragogów”, nr 25, s. 387–400, https://doi.org/10.61824/dma.vi25.740.
View in Google Scholar
Szarota Z. (2015) Uczenie się starości, „Edukacja Dorosłych”, nr 1(72), s. 23–36.
View in Google Scholar
Szarota Z. (2019) Priorytety i funkcje społeczne edukacji w starości – perspektywa Celów Zrównoważonego Rozwoju UNESCO 2030, „E-mentor”, nr 78(1), s. 46–53, https://doi.org/10.15219/em78.1399.
View in Google Scholar
Ślęzak I. (2009) Stawanie się poetą. Analiza interakcjonistyczno-symboliczna, „Przegląd Socjologii Jakościowej”, nr 5(1), s. 1–20, https://doi.org/10.18778/1733-8069.5.1.02.
View in Google Scholar
Umar M., Xu Y., Mirza S. S. (2021) The Impact of Covid-19 on Gig Economy, „Economic Research – Ekonomska Istraživanja”, nr 34(1), s. 2284–2296, https://doi.org/10.1080/1331677X.2020.1862688.
View in Google Scholar
Wieczorek B. (2017) Homoseksualizm, Warszawa, FrondaPL.
View in Google Scholar
Wilterdink N. (1993) The European Ideal. An Examination of European and National Identity, „European Journal of Sociology”, nr 34(1), s. 119–136, https://doi.org/10.1017/S0003975600006585.
View in Google Scholar
Włoch R., Śledziewska K., Rożynek S. (2025) Who’s Afraid of Automation? Examining Determinants of Fear of Automation in Six European Countries, „Technology in Society”, nr 81: 102782, https://doi.org/10.1016/j.techsoc.2024.102782.
View in Google Scholar
World Bank (2003) Lifelong Learning in the Global Knowledge Economy. Challenges for Developing Countries – A World Bank Report, Washington DC, The World Bank.
View in Google Scholar
Zieliński J. (2024) Przeciążenie informacyjne we współczesnym procesie edukacyjnym człowieka, „Kultura – Przemiany – Edukacja”, nr XIV–XV, s. 114–128, https://doi.org/10.15584/kpe.2024.7.
View in Google Scholar
Al Jazeera (2025) Banksy Mural Shows Judge Beating Protester Amid Palestine Action Crackdown, https://www.aljazeera.com/news/2025/9/8/banksy-mural-shows-judge-beating-protester-amid-palestine-action-crackdown (dostęp: 27.09.2025).
View in Google Scholar
Allen A. (2025) The COVID “Contrarians” Are in Power. We Still Haven’t Hashed out Whether They Were Right, KFF Health News, https://kffhealthnews.org/news/article/covid-contrarians-jay-bhattacharya-nih-stanford-pandemic-inquiry/ (dostęp: 27.09.2025).
View in Google Scholar
Altmetric (2018) 2018 Altmetric Top 100 – Dataset, (zbiór danych), Figshare, https://altmetric.figshare.com/articles/dataset/2018_Altmetric_Top_100_-_dataset/7441304 (dostęp: 27.09.2025).
View in Google Scholar
Europejski Bank Centralny (2025) Podstawy: Dbamy o stabilność cen i bezpieczeństwo Waszych pieniędzy, Europejski Bank Centralny, https://www.ecb.europa.eu/ecb/html/index.pl.html (dostęp: 27.09.2025).
View in Google Scholar
Erwin W. K. (2019) The Fallacy of Rapid Onset Gender Dysphoria and the Importance of Calling out Sloppy Science, NeuroClastic, https://neuroclastic.com/rogd-rapid-onset-gender-dysphoria/ (dostęp: 27.09.2025).
View in Google Scholar
Fray K. (2023) College of Psychologists of Ontario to Jordan Peterson: Undergo Reeducation or Lose Your License, https://www.thefire.org/news/college-psychologists-ontario-jordan-peterson-undergo-reeducation-or-lose-your-license (dostęp: 27.09.2025).
View in Google Scholar
Kay J. (2019) An Interview with Lisa Littman, who Coined the Term “Rapid Onset Gender Dysphoria”, Quillette, https://quillette.com/2019/03/19/an-interview-with-lisa-littman-who-coined-the-term-rapid-onset-gender-dysphoria/ (dostęp: 27.09.2025).
View in Google Scholar
Kernagis D., Ford K. (2023) Episode 151: John Ioannidis Talks about the Bungled Response to COVID-19, (Audio podcast episode) w: STEM-Talk, Institute for Human & Machine Cognition (IHMC), https://www.ihmc.us/stemtalk/episode-151/ (dostęp: 27.09.2025).
View in Google Scholar
Komisja Europejska, Dyrekcja Generalna ds. Komunikacji Społecznej (b.d. a) Common Foreign and Security Policy, Komisja Europejska, https://commission.europa.eu/funding-tenders/find-funding/eu-funding-programmes/common-foreign-and-security-policy_en (dostęp: 27.09.2025).
View in Google Scholar
Komisja Europejska, Dyrekcja Generalna ds. Komunikacji Społecznej (b.d. b) Europejski semestr, Komisja Europejska, https://commission.europa.eu/business-economy-euro/european-semester_pl (dostęp: 27.09.2025).
View in Google Scholar
Komisja Europejska, Dyrekcja Generalna ds. Komunikacji Społecznej (b.d. c) NextGenerationEU: silniejsza i bardziej odporna Europa, Komisja Europejska, https://next-generation-eu.europa.eu/index_pl (dostęp: 27.09.2025).
View in Google Scholar
Marsh S. (2019) Cambridge University Rescinds Jordan Peterson Invitation, „The Guardian”, https://www.theguardian.com/education/2019/mar/20/cambridge-university-rescinds-jordan-peterson-invitation (dostęp: 27.09.2025).
View in Google Scholar
„Monika Płatek” (2024) Wikicytaty/Wikiquote, https://pl.wikiquote.org/wiki/Monika_Płatek (dostęp: 27.09.2025).
View in Google Scholar
Mouser J. (2021) UPDATE: Televangelist’s Media Network Fined Again for the Same COVID Conspiracy Violations / Christian Media Network Banned from YouTube, ChurchLeaders, https://churchleaders.com/news/393699-youtube-christian-media-network.html (dostęp: 27.09.2025).
View in Google Scholar
Murray K., Blackburn L. H., Mackenzie L. (2021) Hate Crime and Public Order Bill: Stage 2 Briefing. The Need for Tailored Freedom of Expression Protection for Transgender Identity (briefing paper), https://murrayblackburnmackenzie.org/wp-content/uploads/2021/01/mbm-stage-2-briefing-on-hate-crime-bill-31-january-2021-1.pdf (dostęp: 27.09.2025).
View in Google Scholar
Rada Ministrów (2013) Uchwała nr 160/2013. Perspektywa uczenia się przez całe życie, Warszawa, https://kwalifikacje.gov.pl/download/Uczenie_sie_przez_cale_zycie/Perspektywa_uczenia_sie_przez_cale_zycie.pdf (dostęp: 27.09.2025).
View in Google Scholar
Reuters (2021) Poland Summons UK Ambassador after Right-Wing Writer Refused Entry, Reuters, https://www.reuters.com/world/europe/poland-summons-uk-ambassador-after-right-wing-writer-refused-entry-2021-10-04/ (dostęp: 27.09.2025).
View in Google Scholar
Sakowski Ł. (2024) Magdalena Środa nominowana do Biologicznej Bzdury Roku 2023, To Tylko Teoria, https://www.totylkoteoria.pl/magdalena-sroda-biologiczna-bzdura-2023/ (dostęp: 27.09.2025).
View in Google Scholar
Sądeczanin.info (2024) Zlikwidują prace licencjackie? Wszystko przez sztuczną inteligencję, https://sadeczanin.info/rozmaitosci/zlikwiduja-prace-licencjackie%3F-wszystko-przez-sztuczna-inteligencje (dostęp: 27.09.2025).
View in Google Scholar
Skidelsky E. (2023) Covid Scientist Sunetra Gupta Talks to Us about Campaign to Smear Her, Committee for Academic Freedom, https://afcomm.org.uk/2023/11/17/covid-scientist-sunetra-gupta-talks-to-us-about-campaign-to-smear-her/ (dostęp: 27.09.2025).
View in Google Scholar
Słownik Języka Polskiego PWN (b.d.) Krytycyzm, https://sjp.pwn.pl/sjp/krytycyzm;2565061.html (dostęp: 27.09.2025).
View in Google Scholar
Traktat o Unii Europejskiej (1992) Art. 1. Maastricht, Dziennik Urzędowy Wspólnot Europejskich, https://sip.lex.pl/akty-prawne/dzu-dziennik-ustaw/traktat-o-unii-europejskiej-maastricht-1992-02-07-17099465/art-1 (dostęp: 27.09.2025).
View in Google Scholar
Unia Europejska (2016) Karta praw podstawowych Unii Europejskiej (2016/C 202/02). Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej, C 202, 7.6.2016, s. 389–405, https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/PDF/?uri=CELEX:12016P/TXT (dostęp: 27.09.2025).
View in Google Scholar
Urząd Publikacji Unii Europejskiej (2021) Pierwszeństwo prawa europejskiego, EUR-Lex, https://eur-lex.europa.eu/PL/legal-content/summary/precedence-of-european-law.html (dostęp: 27.09.2025).
View in Google Scholar
Walker J. (2024) Former Harvard Professor Blasts University over COVID, Claims “Truth Can Get You Fired”, The National Desk / ABC3340, https://abc3340.com/news/nation-world/former-harvard-professor-blasts-university-over-covid-claims-truth-can-get-you-fired-martin-kulldorff-great-barrington-declaration-coronaviruspandemic-vaccines-vax-stanford-boston-cambridge-public-health-freedom (dostęp: 27.09.2025).
View in Google Scholar
Wikipedia (2025) [hasło:] Rapid-onset Gender Dysphoria Controversy, https://en.wikipedia.org/wiki/Rapid-onset_gender_dysphoria_controversy (dostęp: 27.09.2025).
View in Google Scholar

Le site web de la revue, hébergé par l'équipe éditoriale de NOWIS se trouve sur la plate-forme Index Copernicus: 

