O cieniach całożyciowego uczenia się w edukacji dorosłych

Auteurs

DOI :

https://doi.org/10.18778/2450-4491.21.12

Mots-clés :

całożyciowe uczenie się, postmodernizm, kultura unieważnienia, autocenzura, epistemiczne nieposłuszeństwo

Résumé

Celem artykułu jest ukazanie takich wymiarów całożyciowego uczenia się, które rzucają cień na analizowaną koncepcję. Według jej twórców lifelong learning miał przyczyniać się do pogłębiania refleksyjności, rozwijania krytycznego myślenia oraz wspierać jednostkę w budowaniu własnego światopoglądu porządkującego otaczającą ją rzeczywistość. Tymczasem człowiek żyje dziś w świecie, który zmusza go do nadawania nowych znaczeń starym pojęciom, unikania indoktrynacji, lawirowania wśród fake newsów, autocenzurowania się, nawigowania pomiędzy wrażliwościami jednostek, posługiwania się językiem inkluzywnym, kształtowania odporności psychicznej w obawie przed unieważnieniem (cancel culture), rozwijania umiejętności strategicznego milczenia, a także publicznego przekształcania swojej tożsamości, która ma charakter sytuacyjny. W artykule opisano również czynniki sprzyjające rozwojowi koncepcji całożyciowego uczenia się, a całość wieńczy podsumowanie, w którym przedstawiono propozycję uczenia się, roboczo nazwanego antysystemowym, epistemicznie nieposłusznym, akcentującym opór wobec szerzonej nieprawdy.

Biographie de l'auteur

Marcin Muszyński, Uniwersytet Łódzki

Marcin Muszyński – doktor habilitowany, profesor Uniwersytetu Łódzkiego. Od 2004 roku zatrudniony w Katedrze Andragogiki i Gerontologii Społecznej Uniwersytetu Łódzkiego. Obecnie pracuje na stanowisku profesora uczelni. W latach 2010–2012 pełnił rolę zarówno kierownika, jak i uczestnika w międzynarodowych projektach poświęconych gerontologii edukacyjnej. Jest członkiem Akademickiego Towarzystwa Andragogiczne, członkiem założycielem Stowarzyszenia Gerontologów Społecznych oraz Polskiego Towarzystwa Gerontologicznego. Autor opracowań z dziedziny andragogiki i gerontologii społecznej. Jego zainteresowania badawcze koncentrują się wokół teoretyczno-metodologicznych podstaw gerontologii społecznej oraz teorii uczenia się osób dorosłych. Zastępca Redaktora naczelnego czasopisma „Exlibris Biblioteka Gerontologii Społecznej” oraz „Narrative Works”. Posiada wieloletnie doświadczenie w zakresie prowadzenia indywidualnych sesji coachingowych, a także wspierania par i małżeństw w radzeniu sobie z konfliktami i przezwyciężaniu problemów. Ukończył studia z zakresu coachingu profesjonalnego oraz kursy terapii metodą Gottmana. Swoją wiedzę i umiejętności na co dzień wykorzystuje w pracy z klientami w Akademickim Centrum Wsparcia Uniwersytetu Łódzkiego.

Références

Alheit P. (2011) Podejście biograficzne do całożyciowego uczenia się, tłum. P. Poniatowska, „­Teraźniejszość – ­Człowiek – Edukacja”, nr 3(55), s. 7–21.
View in Google Scholar

Allon G., Cohen M. C., Sinchaisri W. P. (2023) The Impact of Behavioral and Economic Drivers on Gig Economy Workers, „Manufacturing & Service Operations Management”, nr 25(4), s. 1376–1393, https://doi.org/10.1287/msom.2023.1191.
View in Google Scholar

American Psychiatric Association (2013) Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, wyd. 5., Arlington, VA, American Psychiatric Association, https://doi.org/10.1176/appi.books.9780890425596.
View in Google Scholar

Arcimowicz K. (2019) Gender and Body. Establishing and Blurring Gender Differences in Culture – on the Example of Advertising, „Dyskursy Młodych Andragogów”, nr 20, s. 399–410, https://doi.org/10.34768/dma.vi20.34.
View in Google Scholar

Arnett J. J. (2000) Emerging Adulthood. A Theory of Development from the Late Teens through the Twenties, „American Psychologist”, nr 55(5), s. 469–480, https://doi.org/10.1037/0003-066X.55.5.469.
View in Google Scholar

Babik W. (2017) O natłoku informacji i związanym z nim przeciążeniu informacyjnym w: Człowiek, media, edukacja, J. Morbitzer, D. Morańska, E. Musiał (red.), Dąbrowa Górnicza, Wyższa Szkoła Biznesu, s. 21–27.
View in Google Scholar

Bauman Z. (2006) Płynna nowoczesność, tłum. T. Kunz, Kraków, Wydawnictwo Literackie.
View in Google Scholar

Beck U. (2002) Społeczeństwo ryzyka. W drodze do innej nowoczesności, tłum. S. Cieśla, ­Warszawa, Wydawnictwo Naukowe Scholar.
View in Google Scholar

Beck U. (2012) Społeczeństwo światowego ryzyka. W poszukiwaniu utraconego bezpieczeństwa, tłum. B. Baran, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe Scholar.
View in Google Scholar

Blumer H. (1986) Symbolic Interactionism. Perspective and Method, Berkeley, University of California Press.
View in Google Scholar

Botkin J. W., Elmandjra M., Malitza M. (1979) No Limits to Learning. Bridging the Human Gap, Oxford, Pergamon Press.
View in Google Scholar

Budnikowski T. (2015) Tendencje w wykorzystaniu czasu pracy w państwach wysoko rozwiniętych na początku XXI wieku, Poznań, Instytut Zachodni.
View in Google Scholar

Castells M. (2010) The Rise of the Network Society, wyd. 2., West Sussex, Wiley-Blackwell.
View in Google Scholar

CBOS (2004) Praca jako wartość, Warszawa, CBOS.
View in Google Scholar

Charmaz K. (2006) Constructing Grounded Theory. A Practical Guide through Qualitative Analysis, Thousand Oaks, CA, Sage.
View in Google Scholar

Ciechanowska D. (2009) Self-directed learning. Próba konceptualizacji pojęcia na gruncie edukacji dorosłych, „Rocznik Andragogiczny”, s. 150–160.
View in Google Scholar

Commission of the European Communities (2000) A Memorandum on Lifelong Learning, Brussels, Commission of the European Communities.
View in Google Scholar

Czerniawska O. (2003) Wokół edukacji osób starszych, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia ­Paedagogica”, nr 5, s. 155–163.
View in Google Scholar

Delors J. (1996) Learning – The Treasure Within, Paris, UNESCO.
View in Google Scholar

Dubas E. (2015) Biograficzność w kontekście całożyciowego uczenia się w: Biografia i badanie biografii, Biografia i uczenie się, E. Dubas i J. Stelmaszczyk (red.), Łódź, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, s. 11–29, https://doi.org/10.18778/7969-451-8.02.
View in Google Scholar

Dubas E. (2017) Uczenie się z własnej biografii jako egzemplifikacja biograficznego uczenia się, „Nauki o Wychowaniu. Studia Interdyscyplinarne”, nr 4(1), s. 63–87, https://doi.org/10.18778/2450-4491.04.05.
View in Google Scholar

Dubas E. (2024) Humanistyczny obraz starości. Przesłanie dla gerontologii humanistycznej, Łódź, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, https://doi.org/10.18778/8331-387-0.
View in Google Scholar

Erikson E. H. (1997) Dzieciństwo i społeczeństwo, tłum. P. Hejmej, Poznań, Rebis.
View in Google Scholar

Faure E. (1972) Learning to Be. The World of Education Today and Tomorrow, Paris, UNESCO.
View in Google Scholar

Field J. (2006) Lifelong Learning and the New Educational Order, Stoke-on-Trent–Sterling, ­Trentham Books.
View in Google Scholar

Giddens A. (1991) Modernity and Self-Identity. Self and Society in the Late Modern Age, ­Cambridge, Polity.
View in Google Scholar

Gierszewski D. (2017) Edukacja obywatelska w przestrzeni lokalnej, Kraków, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
View in Google Scholar

Golonka-Legut J. (2015) Uczenie się w perspektywie biograficzności. Perspektywa andragogiczna, „Rocznik Andragogiczny”, nr 22, s. 101–118, https://doi.org/10.12775/RA.2015.005.
View in Google Scholar

Góralska R. (2016) Kapitał emocjonalny w perspektywie całożyciowego uczenia się – ujęcie adaptacyjne versus krytyczne, „Rocznik Andragogiczny”, nr 23, s. 83–102, https://doi.org/10.12775/RA.2016.004.
View in Google Scholar

Gouldner A. W. (1984) Anty-minotaur, czyli mit socjologii wolnej od wartości w: Kryzys i schizma. Antyscjentystyczne tendencje w socjologii współczesnej, E. Mokrzycki (red.), Warszawa, Państwowy Instytut Wydawniczy, s. 13–43.
View in Google Scholar

Grzyb M. (2024) Więzienie za zaimki? Kontrowersje wokół kryminalizacji mowy nienawiści w Szkocji, „Forum Polityki Kryminalnej”, nr 1(5), s. 1–42, https://doi.org/10.31261/FPK.2023.05.03.
View in Google Scholar

Gutowska A. (2013) Uczenie się w sytuacji przyjaźni w perspektywie andragogicznej, „Rocznik Andragogiczny”, nr 20, s. 367–386, https://doi.org/10.12775/RA.2013.024.
View in Google Scholar

Havighurst R. J. (1997) Zadania rozwojowe kolejnych okresów życia i warunki wypełniania w: ­Encyklopedia Pedagogiczna, W. Pomykało (red.), Warszawa, Fundacja Innowacja, s. 952–953.
View in Google Scholar

Husen T. (1974) The Learning Society, London, Methuen.
View in Google Scholar

Jarvis P. (2006) Towards a Comprehensive Theory of Human Learning, London–New York, Routledge.
View in Google Scholar

Jarvis P. (2009a) Learning to Be a Person in Society. Learning to Be Me w: Contemporary Theories of Learning, K. Illeris (red.), Abingdon – New York, Routledge, s. 21–34.
View in Google Scholar

Jarvis P. (2009b) Lifelong Learning. A Social Ambiguity w: The Routledge International Handbook of Lifelong Learning, P. Jarvis (red.), New York, Routledge, s. 9–18, https://doi.org/10.4324/9780203870549.
View in Google Scholar

Jędrzejczak H. A., Gola W., Michalik S. (2020) Uczenie się przez całe życie w szkołach wyższych. Potwierdzanie efektów uczenia się uzyskanych w drodze edukacji pozaformalnej i uczenia się nieformalnego jako przykład realizacji idei lifelong learning, Warszawa, Instytut Badań Edukacyjnych.
View in Google Scholar

Kargul J. (2005) Obszary pozaformalnej i nieformalnej edukacji dorosłych, Wrocław, Wydawnictwo Naukowe Dolnośląskiej Szkoły Wyższej Edukacji TWP.
View in Google Scholar

Kargul J. (2017) „Piotruś Pan” i „wieczna dziewczynka” – w kalejdoskopie odraczania dorosłości, „Edukacja Dorosłych”, nr 1, s. 17–32.
View in Google Scholar

Kargulowa A. (2016) Doradztwo zawodowe w całożyciowym uczeniu się w: Doradztwo zawodowe w perspektywie całożyciowego uczenia się, E. Solarczyk-Ambrozik (red.), Poznań, Wydawnictwo Naukowe UAM, s. 13–30.
View in Google Scholar

Kargulowa A. (2017) Pacjent, klient, homo consultans – perspektywa andragogiczna, „Teraźniejszość – Człowiek – Edukacja”, nr 20(3), s. 7–20.
View in Google Scholar

Khalid S., Saeed M., Syed S. (2016) Impact of Information Overload on Students’ Learning. An Empirical Approach, „FWU Journal of Social Sciences”, nr 10(1), s. 58–66.
View in Google Scholar

Kławsiuć-Zduńczyk A. (2016) Poradnictwo całożyciowe w kontekście realizacji koncepcji uczenia się przez całe życie w: Doradztwo zawodowe w perspektywie całożyciowego uczenia się, E. Solarczyk-Ambrozik (red.), Poznań, Wydawnictwo Naukowe UAM, s. 87–96.
View in Google Scholar

Kraśniewski A. (2015) Raport referencyjny – aktualizacja. Odniesienie Polskiej Ramy Kwalifikacji do Europejskiej Ramy Kwalifikacji, Warszawa, Instytut Badań Edukacyjnych.
View in Google Scholar

Kruszelnicki W. (2015) Znaczenie teorii krytycznej dla uczenia się i nauczania dorosłych, „Edukacja Dorosłych”, nr 73(2), s. 9–22.
View in Google Scholar

Levinson D. J. (1986) A Conception of Adult Development, „American Psychologist”, nr 41(1), s. 3–13, https://doi.org/10.1037//0003-066X.41.1.3.
View in Google Scholar

Littman L. (2018) Parent Reports of Adolescents and Young Adults Perceived to Show Signs of a Rapid Onset of Gender Dysphoria, „PLoS One”, nr 13(8): e0202330, https://doi.org/10.1371/journal.pone.0202330.
View in Google Scholar

Malewski M. (2010) Od nauczania do uczenia się. O paradygmatycznej zmianie w andragogice, Wrocław, Wydawnictwo Naukowe Dolnośląskiej Szkoły Wyższej.
View in Google Scholar

Malewski M. (2013) O „polityczności” andragogiki, „Edukacja Dorosłych”, nr 68(1), s. 9–23.
View in Google Scholar

Malewski M. (2016) O granicach andragogiki i granicach w andragogice, „Teraźniejszość – Człowiek – Edukacja”, nr 19(3[75]), s. 9–39.
View in Google Scholar

Marciniak Ł. (2008) Stawanie się nauczycielem akademickim. Analiza symboliczno-interakcjonistyczna, „Przegląd Socjologii Jakościowej”, nr 4(2), s. 1–141, https://doi.org/10.18778/1733-8069.4.2.02.
View in Google Scholar

Marianowska A. (2013) Pomiędzy adolescencją a dorosłością – koncepcja emerging adulthood Jeffreya J. Arnetta, „Edukacja Dorosłych”, nr 68(1), s. 91–104.
View in Google Scholar

Marianowska A. (2017) Transmisja młodości w dorosłość, „Edukacja Dorosłych”, nr 76(1), s. 101–111.
View in Google Scholar

Mazurek E. (2013) Choroba w rodzinie. Zastosowanie metodologii teorii ugruntowanej do analizy funkcjonowania rodziny w sytuacji choroby, „Family Forum”, nr 3, s. 25–39.
View in Google Scholar

Melosik Z., Szkudlarek T. (1998) Kultura, tożsamość i edukacja – migotanie znaczeń, Kraków, Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
View in Google Scholar

Mignolo W. D. (2009) Epistemic Disobedience, Independent Thought and Decolonial Freedom, „Theory, Culture & Society”, nr 26(7–8), s. 159–181, https://doi.org/10.1177/0263276409349275.
View in Google Scholar

Mikhaylova O. (2025) Emerging Adulthood. Prediction by Markers of Adulthood and Associations with Health in a Russian Sample, „Frontiers in Public Health”, nr 13: 1542170, https://doi.org/10.3389/fpubh.2025.1542170.
View in Google Scholar

Miller P. (2010) Konstruowanie tożsamości ratownika górskiego. Analiza symboliczno-interakcjonistyczna, „Przegląd Socjologii Jakościowej”, nr 6(1), s. 1–121, https://doi.org/10.18778/1733-8069.6.1.02.
View in Google Scholar

Muszyński M. (2023) Trzy wymiary całożyciowego uczenia się – na przykładzie gerontologii edukacyjnej, „Edukacja Ustawiczna Dorosłych”, nr 122(3), s. 221–231.
View in Google Scholar

Muszyński M. (2024) Uczenie się „stawania się” osobą starą, Łódź, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, https://doi.org/10.18778/8331-419-8.
View in Google Scholar

Nowosad I., Śliwerski B. (2025) Strategie, przepływy i bariery reform szkolnych, Kraków, Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
View in Google Scholar

OECD (1996) Lifelong Learning for All, Paris, OECD.
View in Google Scholar

Ormanty S. (2004) Człowiek jako istota osobowa w świetle antropologii biblijnej, „Ruch Biblijny i Liturgiczny”, nr 57(1), s. 35–44, https://doi.org/10.21906/rbl.479.
View in Google Scholar

Orrin K. (1982) Meaning Lag in the Information Society, „Journal of Communication”, nr 32(2), s. 56–66, https://doi.org/10.1111/j.1460-2466.1982.tb00495.x.
View in Google Scholar

Padgett D. K. (2004) Coming of Age. Theoretical Thinking, Social Responsibility, and a Global Perspective in Qualitative Research w: The Qualitative Research Experience, D. K. Padgett (red.), Belmont, CA, Wadsworth, s. 297–315.
View in Google Scholar

Pluskota A., Staszewicz M. (2014) Całożyciowe uczenie się drogą do inkluzji społecznej. Nieco rozważań krytycznych, „Interdisciplinary Studies in Education & Society”, nr 17(2), s. 39–53.
View in Google Scholar

Przybył I. (2022) Proces doboru matrymonialnego a decyzje prokreacyjne w perspektywie socjologicznej w: Rodzina – wyzwania na XXI wiek, M. A. Michalski (red.), Warszawa, Zakład Wydawnictw Statystycznych, s. 101–117.
View in Google Scholar

Przybylska E. (2018) Uniwersalizm w kalejdoskopie kultur. W sprawie edukacji globalnej dorosłych, „Rocznik Andragogiczny”, nr 25, s. 67–80, https://doi.org/10.12775/RA.2018.04.
View in Google Scholar

Ritzer G. (2005) Makdonaldyzacja społeczeństwa, tłum. L. Stawowy, Warszawa, Wydawnictwo Literackie Muza SA.
View in Google Scholar

Roguska B. (2025) Deklarowane wartości i cele życiowe młodych Polaków, Warszawa, CBOS.
View in Google Scholar

Rotella A., Varnum M. E. W., Sng O., Grossmann I. (2021) Increasing Population Densities Predict Decreasing Fertility Rates over Time. A 174-nation Investigation, „American Psychologist”, nr 76(6), s. 933–946, https://doi.org/10.1037/amp0000862.
View in Google Scholar

Sheridan C., Redmacher R. (2008) Psychologia zdrowia. Wyzwanie dla biomedycznego modelu zdrowia, tłum. A. Dodziuk, Warszawa, Instytut Psychologii Zdrowia.
View in Google Scholar

Skirbekk V., Tamnes C. K., Júlíusson P. B., Jugessur A., von Soest T. (2025) Diverging Trends in the Age of Social and Biological Transitions to Adulthood, „Advances in Life Course Research”, nr 65: 100690, https://doi.org/10.1016/j.alcr.2025.100690.
View in Google Scholar

Solarczyk-Ambrozik E. (2016) Zmiany we wzorach przebiegu karier a całożyciowe uczenie się w: Doradztwo zawodowe w perspektywie całożyciowego uczenia się, E. Solarczyk-Ambrozik (red.), Poznań, Wydawnictwo Naukowe UAM, s. 31–48.
View in Google Scholar

Solarczyk-Szwec H. (2015) Cztery ćwiartki biograficznego uczenia się, „Rocznik Andragogiczny”, nr 22, s. 119–134, https://doi.org/10.12775/RA.2015.006.
View in Google Scholar

Stopińska-Pająk A. (2009) „Szkoła starości” – być, aby się uczyć, „Chowanna”, nr 2, s. 11–23, https://doi.org/10.31261/CHOWANNA.2009.33.02.
View in Google Scholar

Stopińska-Pająk A. (2015) Polskie tradycje instytucji edukacji dorosłych w kontekście uczenia się całożyciowego, „Rocznik Andragogiczny”, nr 22, s. 289–300, https://doi.org/10.12775/RA.2015.017.
View in Google Scholar

Stopińska-Pająk A. (2024) Edukacja dorosłych w drodze ku zrównoważonemu rozwojowi w kontekście wyzwań antropocenu, „Dyskursy Młodych Andragogów”, nr 25, s. 387–400, https://doi.org/10.61824/dma.vi25.740.
View in Google Scholar

Szarota Z. (2015) Uczenie się starości, „Edukacja Dorosłych”, nr 1(72), s. 23–36.
View in Google Scholar

Szarota Z. (2019) Priorytety i funkcje społeczne edukacji w starości – perspektywa Celów Zrównoważonego Rozwoju UNESCO 2030, „E-mentor”, nr 78(1), s. 46–53, https://doi.org/10.15219/em78.1399.
View in Google Scholar

Ślęzak I. (2009) Stawanie się poetą. Analiza interakcjonistyczno-symboliczna, „Przegląd Socjologii Jakościowej”, nr 5(1), s. 1–20, https://doi.org/10.18778/1733-8069.5.1.02.
View in Google Scholar

Umar M., Xu Y., Mirza S. S. (2021) The Impact of Covid-19 on Gig Economy, „Economic Research – Ekonomska Istraživanja”, nr 34(1), s. 2284–2296, https://doi.org/10.1080/1331677X.2020.1862688.
View in Google Scholar

Wieczorek B. (2017) Homoseksualizm, Warszawa, FrondaPL.
View in Google Scholar

Wilterdink N. (1993) The European Ideal. An Examination of European and National Identity, „European Journal of Sociology”, nr 34(1), s. 119–136, https://doi.org/10.1017/S0003975600006585.
View in Google Scholar

Włoch R., Śledziewska K., Rożynek S. (2025) Who’s Afraid of Automation? Examining Determinants of Fear of Automation in Six European Countries, „Technology in Society”, nr 81: 102782, https://doi.org/10.1016/j.techsoc.2024.102782.
View in Google Scholar

World Bank (2003) Lifelong Learning in the Global Knowledge Economy. Challenges for Developing Countries – A World Bank Report, Washington DC, The World Bank.
View in Google Scholar

Zieliński J. (2024) Przeciążenie informacyjne we współczesnym procesie edukacyjnym człowieka, „Kultura – Przemiany – Edukacja”, nr XIV–XV, s. 114–128, https://doi.org/10.15584/kpe.2024.7.
View in Google Scholar

Al Jazeera (2025) Banksy Mural Shows Judge Beating Protester Amid Palestine Action Crackdown, https://www.aljazeera.com/news/2025/9/8/banksy-mural-shows-judge-beating-protester-amid-palestine-action-crackdown (dostęp: 27.09.2025).
View in Google Scholar

Allen A. (2025) The COVID “Contrarians” Are in Power. We Still Haven’t Hashed out Whether They Were Right, KFF Health News, https://kffhealthnews.org/news/article/covid-contrarians-jay-bhattacharya-nih-stanford-pandemic-inquiry/ (dostęp: 27.09.2025).
View in Google Scholar

Altmetric (2018) 2018 Altmetric Top 100 – Dataset, (zbiór danych), Figshare, https://altmetric.figshare.com/articles/dataset/2018_Altmetric_Top_100_-_dataset/7441304 (dostęp: 27.09.2025).
View in Google Scholar

Europejski Bank Centralny (2025) Podstawy: Dbamy o stabilność cen i bezpieczeństwo Waszych pieniędzy, Europejski Bank Centralny, https://www.ecb.europa.eu/ecb/html/index.pl.html (dostęp: 27.09.2025).
View in Google Scholar

Erwin W. K. (2019) The Fallacy of Rapid Onset Gender Dysphoria and the Importance of Calling out Sloppy Science, NeuroClastic, https://neuroclastic.com/rogd-rapid-onset-gender-dysphoria/ (dostęp: 27.09.2025).
View in Google Scholar

Fray K. (2023) College of Psychologists of Ontario to Jordan Peterson: Undergo Reeducation or Lose Your License, https://www.thefire.org/news/college-psychologists-ontario-jordan-peterson-undergo-reeducation-or-lose-your-license (dostęp: 27.09.2025).
View in Google Scholar

Kay J. (2019) An Interview with Lisa Littman, who Coined the Term “Rapid Onset Gender Dysphoria”, Quillette, https://quillette.com/2019/03/19/an-interview-with-lisa-littman-who-coined-the-term-rapid-onset-gender-dysphoria/ (dostęp: 27.09.2025).
View in Google Scholar

Kernagis D., Ford K. (2023) Episode 151: John Ioannidis Talks about the Bungled Response to COVID-19, (Audio podcast episode) w: STEM-Talk, Institute for Human & Machine Cognition (IHMC), https://www.ihmc.us/stemtalk/episode-151/ (dostęp: 27.09.2025).
View in Google Scholar

Komisja Europejska, Dyrekcja Generalna ds. Komunikacji Społecznej (b.d. a) Common Foreign and Security Policy, Komisja Europejska, https://commission.europa.eu/funding-tenders/find-funding/eu-funding-programmes/common-foreign-and-security-policy_en (dostęp: 27.09.2025).
View in Google Scholar

Komisja Europejska, Dyrekcja Generalna ds. Komunikacji Społecznej (b.d. b) Europejski semestr, Komisja Europejska, https://commission.europa.eu/business-economy-euro/european-semester_pl (dostęp: 27.09.2025).
View in Google Scholar

Komisja Europejska, Dyrekcja Generalna ds. Komunikacji Społecznej (b.d. c) NextGenerationEU: silniejsza i bardziej odporna Europa, Komisja Europejska, https://next-generation-eu.europa.eu/index_pl (dostęp: 27.09.2025).
View in Google Scholar

Marsh S. (2019) Cambridge University Rescinds Jordan Peterson Invitation, „The Guardian”, https://www.theguardian.com/education/2019/mar/20/cambridge-university-rescinds-jordan-peterson-invitation (dostęp: 27.09.2025).
View in Google Scholar

„Monika Płatek” (2024) Wikicytaty/Wikiquote, https://pl.wikiquote.org/wiki/Monika_Płatek (dostęp: 27.09.2025).
View in Google Scholar

Mouser J. (2021) UPDATE: Televangelist’s Media Network Fined Again for the Same COVID Conspiracy Violations / Christian Media Network Banned from YouTube, ChurchLeaders, https://churchleaders.com/news/393699-youtube-christian-media-network.html (dostęp: 27.09.2025).
View in Google Scholar

Murray K., Blackburn L. H., Mackenzie L. (2021) Hate Crime and Public Order Bill: Stage 2 Briefing. The Need for Tailored Freedom of Expression Protection for Transgender Identity (briefing paper), https://murrayblackburnmackenzie.org/wp-content/uploads/2021/01/mbm-stage-2-briefing-on-hate-crime-bill-31-january-2021-1.pdf (dostęp: 27.09.2025).
View in Google Scholar

Rada Ministrów (2013) Uchwała nr 160/2013. Perspektywa uczenia się przez całe życie, Warszawa, https://kwalifikacje.gov.pl/download/Uczenie_sie_przez_cale_zycie/Perspektywa_uczenia_sie_przez_cale_zycie.pdf (dostęp: 27.09.2025).
View in Google Scholar

Reuters (2021) Poland Summons UK Ambassador after Right-Wing Writer Refused Entry, Reuters, https://www.reuters.com/world/europe/poland-summons-uk-ambassador-after-right-wing-writer-refused-entry-2021-10-04/ (dostęp: 27.09.2025).
View in Google Scholar

Sakowski Ł. (2024) Magdalena Środa nominowana do Biologicznej Bzdury Roku 2023, To Tylko Teoria, https://www.totylkoteoria.pl/magdalena-sroda-biologiczna-bzdura-2023/ (dostęp: 27.09.2025).
View in Google Scholar

Sądeczanin.info (2024) Zlikwidują prace licencjackie? Wszystko przez sztuczną inteligencję, https://sadeczanin.info/rozmaitosci/zlikwiduja-prace-licencjackie%3F-wszystko-przez-sztuczna-inteligencje (dostęp: 27.09.2025).
View in Google Scholar

Skidelsky E. (2023) Covid Scientist Sunetra Gupta Talks to Us about Campaign to Smear Her, Committee for Academic Freedom, https://afcomm.org.uk/2023/11/17/covid-scientist-sunetra-gupta-talks-to-us-about-campaign-to-smear-her/ (dostęp: 27.09.2025).
View in Google Scholar

Słownik Języka Polskiego PWN (b.d.) Krytycyzm, https://sjp.pwn.pl/sjp/krytycyzm;2565061.html (dostęp: 27.09.2025).
View in Google Scholar

Traktat o Unii Europejskiej (1992) Art. 1. Maastricht, Dziennik Urzędowy Wspólnot Europejskich, https://sip.lex.pl/akty-prawne/dzu-dziennik-ustaw/traktat-o-unii-europejskiej-maastricht-1992-02-07-17099465/art-1 (dostęp: 27.09.2025).
View in Google Scholar

Unia Europejska (2016) Karta praw podstawowych Unii Europejskiej (2016/C 202/02). Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej, C 202, 7.6.2016, s. 389–405, https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/PDF/?uri=CELEX:12016P/TXT (dostęp: 27.09.2025).
View in Google Scholar

Urząd Publikacji Unii Europejskiej (2021) Pierwszeństwo prawa europejskiego, EUR-Lex, ­https://eur-lex.europa.eu/PL/legal-content/summary/precedence-of-european-law.html (dostęp: 27.09.2025).
View in Google Scholar

Walker J. (2024) Former Harvard Professor Blasts University over COVID, Claims “Truth Can Get You Fired”, The National Desk / ABC3340, https://abc3340.com/news/nation-world/former-harvard-professor-blasts-university-over-covid-claims-truth-can-get-you-fired-martin-kulldorff-great-barrington-declaration-coronaviruspandemic-vaccines-vax-stanford-boston-cambridge-public-health-freedom (dostęp: 27.09.2025).
View in Google Scholar

Wikipedia (2025) [hasło:] Rapid-onset Gender Dysphoria Controversy, https://en.wikipedia.org/wiki/Rapid-onset_gender_dysphoria_controversy (dostęp: 27.09.2025).
View in Google Scholar

Téléchargements

Publiée

2025-12-19

Comment citer

Muszyński, M. (2025). O cieniach całożyciowego uczenia się w edukacji dorosłych. Nauki O Wychowaniu. Studia Interdyscyplinarne, 21(2), 170–191. https://doi.org/10.18778/2450-4491.21.12