Sposoby radzenia sobie ze stratą bliskiej osoby w narracjach epistolograficznych kobiet

Joanna Kajko-Rykalska; Anna Duraj; Dagmara Górecka; Barbara Tkocz; Alina Szweda

doi:10.18778/2450-4491.19.13

Autor

Joanna Kajko-Rykalska Akademia WSB w Dąbrowie Górniczej https://orcid.org/0009-0002-2848-6092
Anna Duraj Akademia WSB w Dąbrowie Górniczej https://orcid.org/0009-0000-2819-4511
Dagmara Górecka Akademia WSB w Dąbrowie Górniczej https://orcid.org/0009-0006-4276-5222
Barbara Tkocz Akademia WSB w Dąbrowie Górniczej
Alina Szweda Akademia WSB w Dąbrowie Górniczej https://orcid.org/0009-0009-0135-9393

DOI:

https://doi.org/10.18778/2450-4491.19.13

Słowa kluczowe:

śmierć, list, wiara, relacje, żałoba

Abstrakt

W niniejszym artykule omówiono wyniki badań jakościowych, których celem była analiza ujawnianych w reakcji na śmierć bliskiej osoby doświadczeń narratorek i mechanizmów ich radzenia sobie z utratą. Badania dokonano w oparciu o 28 listów, których autorkami były kobiety w przedziale wiekowym 21–89 lat, natomiast adresatami bliskie tym kobietom osoby zmarłe. Ponad połowę stanowiły kobiety w wieku dokładnie 23 lat. W większości przypadków listy były adresowane do nieżyjących już babć autorek. Zebrania danych dokonano z użyciem platformy internetowej – formularza google, a ich analizę jakościową wspomagano programem Atlas.ti.8. W wyniku dokonanej interpretacji treści listów wyróżniono trzy wymiary nawiązujące do strategii radzenia sobie ze śmiercią bliskiej osoby: zachowanie obrazu zmarłego takim, jakim był za życia, percypowanie obecności zmarłego w wymiarze ziemskim oraz wyobrażenia jego życia wiecznego. W relacjach narratorek dostrzec można zarówno perspektywę uznawania śmierci na poziomie emocjonalnym, jak i intelektualnym. Wyrażają one również potrzebę przywoływania wspomnień o zmarłym i pragnienie jego dalszej obecności w ich życiu. Jednym z celów każdego z tych mechanizmów jest niezbędne w procesie żałoby oswojenie się z utratą najbliższych.

Biogramy autorów

Joanna Kajko-Rykalska - Akademia WSB w Dąbrowie Górniczej

Joanna Kajko-Rykalska – magister psychologii w trakcie specjalizacji z psychologii klinicznej, wykładowca Wyższej Szkoły Bezpieczeństwa w Gliwicach. Ukończyła studia podyplomowe z zakresu: kwalifikacji pedagogicznych, pedagogiki specjalnej, terapii rodzin oraz neuropsychologii. Zainteresowania: mediacje, zaburzenia neurorozwojowe oraz choroby neurodegeneracyjne, psychologia rozwojowa.

Anna Duraj - Akademia WSB w Dąbrowie Górniczej

Anna Duraj – magister matematyki w finansach i ekonomii, absolwentka Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach oraz Politechniki Krakowskiej im. T. Kościuszki w Krakowie. Ukończyła liczne studia podyplomowe m.in. z zakresu fizyki, oligofrenopedagogiki, nauczania wczesnoszkolnego i przedszkolnego oraz Studium Teologii Rodziny. Obecnie doktorantka Akademii WSB w Dąbrowie Górniczej. Zainteresowania: alternatywne metody nauczania oraz tematyką rodziny i wychowania.

Dagmara Górecka - Akademia WSB w Dąbrowie Górniczej

Dagmara Górecka – magister psychologii, obecnie doktorantka dyscypliny pedagogika w Katedrze Pedagogiki funkcjonującej w ramach Wydziału Nauk Stosowanych Akademii WSB w Dąbrowie Górniczej. Zainteresowania badawcze autorki mieszczą się w obrębie badań narracyjnych i biograficznych.

Barbara Tkocz - Akademia WSB w Dąbrowie Górniczej

Barbara Tkocz – magister pedagogiki opiekuńczo-wychowawczej, absolwentka Wydziału Pedagogiki i Psychologii Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, doktorantka Akademii WSB w Dąbrowie Górniczej, specjalizuje się w pedagogice społecznej i teorii wychowania

Alina Szweda - Akademia WSB w Dąbrowie Górniczej

Alina Szweda – magister historii, absolwentka Wydziału Nauk Społecznych Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, doktorantka Akademii WSB w Dąbrowie Górniczej, specjalizuje się w badaniach społecznych.

Bibliografia

Bomber K., Komarnicka-Jędrzejewska O. (2016) Godność i śmierć w umieraniu w: Kultura śmierci, kultura umierania, t. 1., A. Guzowski (red.), Białystok, Wydawnictwo Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku, s. 52–61.
Google Scholar

Bowlby J. (1980) Attachment and Loss, vol. 3, Loss, Sadness and Depression, New York, Basic Books.
Google Scholar

Całek A. (2019) Nowa teoria listu, Kraków, Wydawnictwo „Księgarnia Akademicka”.
Google Scholar

Dąbrowski K. (1975) Trud istnienia, Warszawa, Wydawnictwo „Wiedza Powszechna”.
Google Scholar

Dubisz S. (red.) (2008) Słownik Języka Polskiego, [hasło: strata], Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 1309.
Google Scholar

Dufour X. L. (1994) Słownik teologii biblijnej, tłum. K. Romaniuk, Poznań, Wydawnictwo Palottinum.
Google Scholar

Fabiś A. (2011) Śmierć w całożyciowym procesie kształcenia, „Rocznik Andragogiczny”, R. 2011, s. 131–146.
Google Scholar

Fabiś A. (2016) Cierpienie osób w perspektywie późnej dorosłości w: Człowiek wobec cierpienia, A. Fabiś, L. Wiatrowska, Z. Pucko (red.), Warszawa, Wydawnictwo Difin, s. 20–23.
Google Scholar

Felcyn M., Ogińska-Bulik N. (2009) Poczucie sensu życia osób w żałobie, „Polskie Forum Psychologiczne”, nr 14(1), s. 63–77.
Google Scholar

Flick U. (2012) Projektowanie badania jakościowego, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Gałuszka A. (2016) Blisko, coraz bliżej... Biologiczne i psychologiczne aspekty umierania i śmierci w: Utrata i żałoba: teoria i praktyka, R. Kleszcz-Szczyrba, A. Gałuszka (red.), Katowice, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, s. 111–121.
Google Scholar

Gibbs G. (2011) Analizowanie danych jakościowych, tłum. M. Brzozowska-Brywczyńska, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Grabowska M. (2014) Profile obrazu pojęcia wiary w Boga w języku współczesnych Polaków w świetle badań ankietowych oraz wywiadów, „Język. Szkoła. Religia”, nr 9(2), s. 7–20.
Google Scholar

Greenberg J., Pyszczynski T., Solomon S. (1986) The Causes and Consequence Sofa Need for Selfesteem: A Terror Managenent Theory w: Public Self and Private Self, R. E. Baumeister (red.), New York, Springer Science & Business Media, s. 189–212, https://doi.org/10.1007/978-1-4613-9564-5_10
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1007/978-1-4613-9564-5_10

Guba E. G., Lincoln Y. S. (2009) Kontrowersje wokół paradygmatów, sprzeczności i wyłaniające się zbieżności, tłum. M. Bobako w: Metody badań jakościowych, t. 1, N. Denzin, Y. Lincoln (red.), Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 281–315.
Google Scholar

Guzowski A., Krajewska-Kułak E., Rozwadowska E., Cybulski M. (2014) The Social Perception of Certain Aspects of the Period of Mourning and Orphaning, „Medycyna Paliatywna”, nr 6(1), s. 55–62.
Google Scholar

Iskenius-Emmler H. (1988) Psychologische Aspekte von Tod und Trauer bei Kindern und Jugendlichen, Frankfurt am Main, Peter Lang.
Google Scholar

Jankélévitch V. (1993) Tajemnica śmierci i zjawisko śmierci, tłum. S. Cichowicz, J. M. Godzimirski w: Antropologia śmierci. Myśl francuska, S. Cichowicz, J. M. Godzimirski (red.), Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 43–76.
Google Scholar

Kierkegaard S. (2011) Nienaukowe zamykające postscriptum, tłum. K. Toeplitz, Kęty, Wydawnictwo Marek Derewiecki.
Google Scholar

Klass D., Silverman P. R., Nickman S. (1996) Continuing Bonds. New Understandings of Grief, New York, Taylor & Francis, https://doi.org/10.4324/9781315800790
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.4324/9781315800790

Kleszcz-Szczyrba R. (2016) Radzenie sobie ze stratami prenatalnymi i perinatalnymi jako wyzwanie naszych czasów w: Utrata i żałoba: teoria i praktyka, R. Kleszcz-Szczyrba, A. -Gałuszka (red.), Katowice, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, s. 145–154.
Google Scholar

Komarnicka-Jędrzejewska O., Bomber K. (2016) Godność i śmierć w: Kultura śmierci, kultura umierania, A. Guzowski, E. Krajewska-Kułak, G. Bejda (red.), Białystok, Wydawnictwo Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku, s. 90–105.
Google Scholar

Konecki K. (2011) Studia z metodologii badań jakościowych. Teoria ugruntowana, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Korlak-Łukasiewicz A., Zdaniewicz M. (2018) Wsparcie w procesie żałoby poprzez organizacje czasu wolnego, „Relacje. Studia z Nauk Społecznych”, nr 5, s. 79–90.
Google Scholar

Krawczyk-Bocian A. (2019) Narracja w pedagogice. Teoria, metodologia, praktyka badawcza, Bydgoszcz, Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy.
Google Scholar

Kubinowski D. (2010) Jakościowe badania pedagogiczne. Filozofia, metodyka, ewaluacja, Lublin, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Google Scholar

Kübler-Ross E. (1979) Rozmowy o śmierci i umieraniu, tłum. I. Doleżal-Nowicka, Warszawa, Instytut Wydawniczy Pax.
Google Scholar

Kübler-Ross E. (2007) Rozmowy o śmierci i umieraniu, tłum. I. Doleżal-Nowicka, Poznań, Wydawnictwo Media Rodzina.
Google Scholar

Kuleta M., Wasilewska M. (2007) Rodzina w żałobie – wpływ doświadczenia utraty na funkcjonowanie rodziny jako systemu, „Państwo i Społeczeństwo”, nr 3, s. 73–85.
Google Scholar

Lifton R., Olson E. (1974) Living and Dying, Londyn, Wildwood House.
Google Scholar

Moss M. S., Moss S. Z. (1984) The Impact of Parental Death on Middle Aged Children, „OMEGA – Journal of Death and Dying”, nr 14(1), s. 65–75, https://doi.org/10.2190/883B-01VX-YUQW-XEE0
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.2190/883B-01VX-YUQW-XEE0

Ostrowska A. (2005) Śmierć w doświadczeniu jednostki i społeczeństwa, Warszawa, Wydawnictwo Instytutu Filozofii i Socjologii PAN.
Google Scholar

Pasierb J. S. (1993) Gałęzie i liście, Pelplin, Wydawnictwo „Bernardinum”.
Google Scholar

Pilecka B. (2016) Różne strony procesu żałoby, „Rocznik Filozoficzny Ignatianum”, nr 22(1), s. 146–171, https://doi.org/10.5281/zenodo.57888
Google Scholar

Rund D. A., Hutzler J. C. (1983) Emergency Psychiatry, St Louis, C.V. Mosby Company.
Google Scholar

Stelcer B. (2015) Żal po stracie – dynamika adaptacji do nieuniknionych zmian, „Sztuka Leczenia”, nr 3(4), s. 47–56.
Google Scholar

Tokarska U., Ryżanowska D. (2018) Letters to Anorexia. Narrative Tools for Working with Anorectic Patients in a Dialogical Self Context, „Psychiatria Polska”, nr 52(4), s. 673–683, https://doi.org/10.12740/PP/OnlineFirst/69394
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.12740/PP/OnlineFirst/69394

Troszkiewicz P. (1995) W poszukiwaniu definicji śmierci, „Studia Philosophiae Christianae”, nr 31(2), s. 131–145.
Google Scholar

Trzecieniecka-Green A. (2006) Psychologia – podręcznik dla studentów kierunków medycznych, Kraków, Universitas. Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych.
Google Scholar

Tyburski W. (2007) Śmierć człowieka w ujęciu filozoficznym (szkic do tematu), „Udar Mózgu. Problemy Interdyscyplinarne”, nr 9(1), s. 1–7.
Google Scholar

Wierzbicka A. (2022) Reakcje na śmierć i sposoby wspominania zmarłych w komentarzach internetowych, „Folia Linguistica”, nr 56, s. 301–320, https://doi.org/10.18778/0208-6077.56.18
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/0208-6077.56.18

Volkan V. D. (red.) (1994) Depressive States and Their Treatment, Northvale, NJ, Jason Aronson Inc. Publishers.
Google Scholar

Vovelle M. (2008) Śmierć w cywilizacji Zachodu. Od roku 1300 po współczesność, tłum. T. Swoboda, M. Ochab, M. Sawiczewska-Lorkowska, D. Senczyszyn, Gdańsk, Słowo/-obraz terytoria.
Google Scholar

Ziemiński I. (2016) Przebaczenie śmierci – szkic filozoficzny, „Paedagogia Christiana”, nr 37(1), s. 183–202, https://doi.org/10.12775/PCh.2016.010
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.12775/PCh.2016.010

Baka Ł. (2006) Próba krytycznego spojrzenia na teorie opanowania trwogi, Instytut Pedagogiki AJD w Częstochowie, https://www.researchgate.net/publication/281209276_Proba_krytycznego_spojrzenia_na_teorie_opanowania_trwogi (dostęp: 01.04.2024).
Google Scholar

Biblia Tysiąclecia, Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu, Wydawnictwo Pallottinum, Nowy Testament, 2 List do Koryntian, https://biblia.deon.pl/rozdzial.php?id=999 (dostęp: 18.08.2023).
Google Scholar

Godlewska M. (2016) Pamięć o zmarłych buduje tożsamość, https://web.swps.pl/strefa-psyche/blog/relacje/13936-wspomnienia-buduja-tozsamosc?dt=1692181278024 (dostęp: 16.08.2023).
Google Scholar