Self-creation of Older People in the Perspective of Developing Wisdom and Adaptation to Changing Roles in the Family and Society

Jakub Fabiś

doi:10.18778/2450-4491.19.03

Autor

Jakub Fabiś Uniwersytet Łódzki https://orcid.org/0000-0002-9189-0357

DOI:

https://doi.org/10.18778/2450-4491.19.03

Słowa kluczowe:

starość, adaptacja, autokreacja, mądrość, transcendencja

Abstrakt

Starość jest etapem życia, podczas którego człowiek musi się konfrontować ze zmianami, które zachodzą zarówno w otaczającej go rzeczywistości, jak i w nim samym. Mowa tu o zmianach na poziomie biologicznym, psychologicznym i społecznym. Adaptacja do starości i ról, jakie ze sobą niesie, staje się zatem zadaniem trudnym i wymagającym zaangażowania. Jednym z najistotniejszych zadań rozwojowych osoby starszej jest rozwijanie mądrości, która może wspierać i ułatwiać proces przystosowania do starości. Wejście w okres późnej dorosłości stanowi zatem szczególną szansę na dalszy rozwój i autokreacyjne działanie jednostki prowadzące do tworzenia dojrzałej tożsamości człowieka starego. Celem niniejszego tekstu jest rozumiejący wgląd w znaczenie i przejawy owego autokreacyjnego zaangażowania, ze szczególnym uwzględnieniem jego znaczenia w procesie adaptacji do zmieniających się w starości ról i budowania mądrości.

Biogram autora

Jakub Fabiś - Uniwersytet Łódzki

Jakub Fabiś – absolwent Uniwersytetu Humanistyczno-Społecznego SWPS, obecnie jest doktorantem w Szkole Doktorskiej Nauk Społecznych Uniwersytetu Łódzkiego. Zainteresowania naukowe autora obejmują problematykę starości i starzenia się ze szczególnym uwzględnieniem pedagogicznych, psychologicznych i społecznych aspektów wchodzenia w okres późnej dorosłości.

Bibliografia

Baltes P. B., Baltes M. M. (1990) Psychological Perspectives on Successful Aging: The Model of Selective Optimization with Compensation in: Successful Aging: Perspectives from the Behavioral Sciences, P. B. Baltes, M. M. Baltes (eds.), Cambridge University Press, pp. 1–34, https://doi.org/10.1017/CBO9780511665684.003
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1017/CBO9780511665684.003

Białożyt K. (2017) Znaczenie aktywności edukacyjnej osób starszych w adaptacji do emerytury in: Etyczne i społeczne wymiary pracy, M. Świtała, G. Pikuła, K. Białożyt (eds.), Kraków, Oficyna Wydawnicza “Impuls”, pp. 101–117.
Google Scholar

Błachnio A. (2015) Starość ambiwalentna – czyli w poszukiwaniu podmiotowego seniora, “Exlibris Biblioteka Gerontologii Społecznej”, no. 1(9), pp. 103–118.
Google Scholar

Błaszczak I. (2013) Konserwatyzm ludzkiego poznania jako przyczyna problemów adaptacyjnych osób starszych do zmian społeczno-technicznych zachodzących we współczesnej cywilizacji in: Starzenie się i starość w dynamicznie zmieniającym się świecie, K. Walotek-Ściańska, M. Serak, M. Szyszka, Ł. Tomczyk (eds.), Sosnowiec, Oficyna Wydawnicza „Humanitas”, pp. 68–79.
Google Scholar

Boyd D., Bee H. (2007) Psychologia rozwoju człowieka, trans. A. Wojciechowski, J. Gilewicz, Poznań, Wydawnictwo Zysk i S-ka.
Google Scholar

Brudek P. (2016) Larsa Tornstama teoria gerotranscendencji jako teoria pozytywnego starzenia się, “Psychologia Rozwojowa”, no. 4(21), pp. 9–25, https://doi.org/10.4467/20843879PR.16.019.5996
Google Scholar

Bugajska (2015) Dziewiąta faza w cyklu życia – propozycja rozszerzenia teorii psychospołecznego rozwoju E. H. Eriksona, “Exlibris Biblioteka Gerontologii Społecznej”, no. 1(9), pp. 19–36.
Google Scholar

Chmielińska A., Modrzejewska-Świgulska M. (2021) Spreading one’s Wings, Milestones, Deus ex Machina: Self-Creation as a Process of Changing Your Life with the Examples of Narrations Provided by Women, “Creativity. Theories – Research – Applications”, no. 2, pp. 67–84, https://doi.org/10.2478/ctra-2021-0018
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.2478/ctra-2021-0018

Cimochowska K., Zagrodzka J. (2018) Selektywna optymalizacja z kompensacją jako strategia pomyślnego starzenia się, “Praca Socjalna”, no. 2(33), pp. 45–61, https://doi.org/10.5604/01.3001.0012.4939
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.5604/01.3001.0012.4939

Dubas E. (2009) Auksologia andragogiczna. Dorosłość w przestrzeni rozwoju i edukacji, “Rocznik Andragogiczny”, 2009, pp. 133–149.
Google Scholar

Dubas E. (2013) Starość znana i nieznana – wybrane refleksje nad współczesną starością, “Rocznik Andragogiczny”, vol. 20, pp. 135–152, https://doi.org/10.12775/RA.2013.007
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.12775/RA.2013.007

Dudzikowa M. (2007) Pomyśl siebie… Minieseje dla wychowawcy klasy, Gdańsk, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Google Scholar

Erikson E. H. (2004) Tożsamość a cykl życia, trans. M. Żywicki, Poznań, Wydawnictwo Zysk i Sk-a.
Google Scholar

Erikson E. H. (2012) Dopełniony cykl życia, trans. C. Matkowski, Gliwice, Wydawnictwo Helion.
Google Scholar

Fabiś J., Gomolla J. (2023) Znaczenie aktywności artystycznej w późnej dorosłości... Analiza fenomenu aktywności artystycznej w starości z zastosowaniem badań jakościowych, “Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia de Arte et Educatione”, no. 16(363), pp. 138–153, https://doi.org/10.24917/20813325.16.10
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.24917/20813325.16.10

Granosik M. (2019) Polityczne aspekty metodologii jakościowej w perspektywie krytycznej. W stronę partycypacyjnych badań-działań in: Krytyka metodologiczna w praktyce tworzenia wiedzy, J. Piekarski, D. Urbaniak-Zając, S. Pasikowski (eds.), Łódź, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, pp. 143–156, https://doi.org/10.18778/8142-715-9.09
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/8142-715-9.09

Halicki J. (2006) Społeczne teorie starzenia się in: Zostawić ślad na ziemi, M. Halicka, J. Halicki (eds.), Białystok, Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, pp. 255–276.
Google Scholar

Hill R. (2009) Pozytywne starzenie się. Młodzi duchem w jesieni życia, trans. M. Lipa, Warszawa, Laurum.
Google Scholar

Klimczuk A. (2010) Bariery i perspektywy integracji międzypokoleniowej we współczesnej Polsce in: Jakość życia seniorów w XXI wieku z perspektywy polityki społecznej, D. Kałuża, P. Szukalski (eds.), Łódź, Wydawnictwo Biblioteka, pp. 92–107.
Google Scholar

Korzeniowski K. (1983) Podmiotowość człowieka. Metateoretyczne ramy teorii in: Podmiotowość jednostki w koncepcjach psychologicznych i organizacyjnych, K. Korzeniowski, R. Zieliński, W. Daniecki (eds.), Wrocław, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, pp. 9–74.
Google Scholar

Kowalska I. (2015) Sytuacja przejścia na emeryturę (w świetle badań diagnostycznych), “Edukacja Dorosłych”, no. 1(72), pp. 127–144.
Google Scholar

Kozielecki J. (1986) Psychologiczna teoria samowiedzy, Warszawa, Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Google Scholar

Krasoń K. (2011) Skala Postaw Twórczych versus Odtwórczych (SPTO). Podręcznik do testu w wersji dla szkoły podstawowej klas I–III, Kraków, Ministerstwo Edukacji Narodowej.
Google Scholar

Kucharewicz J. (2016) Inkluzja społeczna osób starszych jako uwarunkowanie poczucia satysfakcji z życia w okresie późnej dorosłości, “Społeczeństwo i Edukacja”, no. 1(20), pp. 93–102.
Google Scholar

Matlakiewicz A., Solarczyk-Szwec H. (2009) Dorośli uczą się inaczej, Toruń, Wydawnictwo Centrum Kształcenia Ustawicznego.
Google Scholar

Mead M. (2000) Kultura i tożsamość, trans. J. Hołówka, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Moore J. W. (2016) What Is the Sense of Agency and Why Does it Matter?, “Frontiers in Psychology”, no. 7: 1272, https://doi.org/10.3389/fpsyg.2016.01272
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.3389/fpsyg.2016.01272

Muszyński M. (2016) Przegląd wybranych stanowisk dotyczących teorii gerotranscendencji in: Obiektywny i subiektywny wymiar starości, E. Dubas, M. Muszyński (eds.), Łódź, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, pp. 23–36, https://doi.org/10.18778/8088-010-8.03
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/8088-010-8.03

Muszyński M., Wąsiński A., Fabiś A. (2020) Confrontation with Inevitability of One’s Death. The Perspective of Senior Learners, “Exlibris Social Gerontology Journal”, no. 1(18), pp. 25–37.
Google Scholar

Olszewski H. (2019) Dysadaptacja w starości jako forma słabości umysłu in: Siła umysłu w starości, M. Kielar-Turska (ed.), Kraków, Wydawnictwo Naukowe Akademii Ignatianum w Krakowie, pp. 233–250.
Google Scholar

Pietrasiński Z. (1996) Rozwój dorosłych w: Wprowadzenie do andragogiki, T. Wujek (ed.), Radom, Wydawnictwo Instytutu Technologii Eksploatacji, pp. 11–35.
Google Scholar

Pietrasiński Z. (2009) Ekspansja pięknych umysłów. Nowy renesans i ożywcza autokreacja, Warszawa, Wydawnictwo CiS.
Google Scholar

Steuden S. (2014) Psychologia starzenia się i starości, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Straś-Romanowska M. (1992) Los człowieka jako problem psychologiczny. Podstawy teoretyczne, Wrocław, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Google Scholar

Straś-Romanowska M. (2019) Człowiek stary, czyli mądry (?) in: Siła umysłu w starości, M. Kielar-Turska (ed.), Kraków, Wydawnictwo Naukowe Akademii Ignatianum, pp. 215–232.
Google Scholar

Straś-Romanowska M. (2020) Późna dorosłość in: Psychologia rozwoju człowieka, J. Trempała (ed.), Warszawa, Wydawnictwo PWN, pp. 326–350.
Google Scholar

Susułowska M. (1989) Psychologia starzenia się i starości, Warszawa, Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Google Scholar

Szarota Z. (2004) Gerontologia społeczna i oświatowa. Zarys problematyki, Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej.
Google Scholar

Szmidt K. J. (2018) Teoretyczno-badawcze nurty w polskiej kreatologii, “Nauki o Wychowaniu. Studia Interdyscyplinarne”, no. 2(7), pp. 8–43, https://doi.org/10.18778/2450-4491.07.01
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/2450-4491.07.01

Swenson W. M. (1961) Attitudes toward death in an aged population, “Journal of Gerontology”, no. 16(1), pp. 49–52, https://doi.org/10.1093/geronj/16.1.49
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1093/geronj/16.1.49

Timoszyk-Tomczak C., Bugajska B. (2013) Satysfakcja z życia a perspektywa przyszłościowa w starości, “Opuscula Sociologica”, no. 2(4), pp. 83–95, https://doi.org/10.18276/978-83-7972-835-0
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18276/978-83-7972-835-0

Tornstam L. (1994) Gerotranscendence: A Theoretical and Empirical Exploration in: Aging and the Religious Dimension, L. Thomas, S. Eisenhandler (eds.), Wesport, Greenwood Publishing Corporation, pp. 203–225, https://doi.org/10.5040/9798216186984.ch-013
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.5040/9798216186984.ch-013

Tornstam L. (2011) Maturing into gerotranscendence, “The Journal of Transpersonal -Psychology”, no. 43(2), pp. 166–180.
Google Scholar

Wąsiński A. (2015) Znaczenie generatywności w osiąganiu dorosłości przez współczesnego człowieka, “Edukacja Dorosłych”, no. 1(72), pp. 81–90.
Google Scholar

Wąsiński A. (2018) Autokreacja małżonków bezdzietnych do wielowymiarowego rodzicielstwa adopcyjnego. Perspektywa pedagogiczno-antropologiczna, Łódź, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, https://doi.org/10.18778/8142-049-5
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/8142-049-5

Wnuk W. (2013) O potrzebie kształtowania relacji międzypokoleniowych in: Dialog międzypokoleniowy. Między ideą a praktyką. Inspiracje, M. Rosochacka-Gmitrzak, A. Chabiera (eds.), Warszawa, Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich, pp. 56–67.
Google Scholar

Yalom I. D. (2007) Psychoterapia egzystencjalna, trans. A. Tanalska-Dulęba, Warszawa, Instytut Psychologii Zdrowia, Polskie Towarzystwo Psychologiczne.
Google Scholar

Zalewska J. (2009) Stary człowiek w kulturze młodości. Doświadczanie starości wśród warszawskich seniorów, Warszawa, Instytut Filozofii i Socjologii Polskiej Akademii Nauk [unpublished doctoral dissertation].
Google Scholar

Zawadzka D., Stalmach M. (2015) Problemy psychologiczne osób w okresie starości, vol. 1, Najważniejsze wyzwania i trudności, “HYGEIA Public Health”, no. 2(50), pp. 298–304.
Google Scholar

Zieliński R. (1983) Koncepcja poczucia podmiotowości na tle teorii i badań psychologii społecznej in: Podmiotowość jednostki w koncepcjach psychologicznych i organizacyjnych, K. Korzeniowski, R. Zieliński, W. Daniecki (eds.), Wrocław, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, pp. 75–133.
Google Scholar