Heleny Radlińskiej „niewidzialne środowisko” – współczesny potencjał kategorii

Krzysztof Maliszewski

doi:10.18778/2450-4491.15.04

Autor

Krzysztof Maliszewski Uniwersytet Śląski w Katowicach https://orcid.org/0000-0001-9044-8156

DOI:

https://doi.org/10.18778/2450-4491.15.04

Słowa kluczowe:

niewidzialne środowisko, milczące wymiary edukacji, złożoność edukacji, krytyka metafizyki, kultura symboliczna, humanistyczne inspiracje w edukacji

Abstrakt

Artykuł stanowi próbę zbadania potencjału semantycznego stosowanego przez Helenę Radlińską pojęcia niewidzialnego środowiska. Korzystając z rozmaitych koncepcji i tropów obecnych w tradycji pedagogicznej i we współczesnej humanistyce, autor stara się odpowiedzieć na pytanie: Na jakie wymiary doświadczenia otwiera się pedagogiczne myślenie, gdy stosujemy kategorię niewidzialnego środowiska? Badanie to zostało przeprowadzone w kilku następujących krokach. Najpierw autor przywołuje pierwotny kontekst pojęcia umiejscowiony w amerykańskiej pracy socjalnej. Następnie śledzi przesunięcia semantyczne w użyciu terminu niewidzialne środowisko w twórczości Radlińskiej. Rekonstruuje przy tym i wzmacnia argumentacyjnie kulturowy i metafizyczny kontekst tej kategorii. W następnym kroku przywołuje kategorie m.in. niewidzialności, ukrycia, bezszelestności funkcjonujące w literaturze pedagogicznej. Ważną częścią tekstu jest poszukiwanie pojęcia niewidzialności (i jej synonimów) we współczesnej humanistyce. Okazuje się, że pedagogika może skorzystać na tropach zawartych w twórczości Charlesa Taylora, Maurice’a Merleau-Ponty’ego, Michaiła Bachtina, Michaela Oakeshotta, Jacquesa Rancière’a, Michaela Polanyi’ego, Hansa-Georga Gadamera i innych. W zakończeniu autor nawiązuje do typologii aspektów środowiska niewidzialnego Lecha Witkowskiego i próbuje ją wzbogacić o nowe elementy.

Biogram autora

Krzysztof Maliszewski - Uniwersytet Śląski w Katowicach

Krzysztof Maliszewski – pedagog, doktor habilitowany nauk społecznych w zakresie pedagogiki, profesor uczelni, zatrudniony w Instytucie Pedagogiki Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. W latach 2015–2019 kierownik Zakładu Podstaw Pedagogiki i Historii Wychowania UŚ. W latach 2019–2021 redaktor naczelny czasopisma „Chowanna”. Jego zainteresowania badawcze dotyczą: pedagogiki kultury, pedagogiki filozoficznej (zwłaszcza aksjologicznych i antropologicznych aspektów wychowania), historii myśli pedagogicznej oraz hermeneutycznych podstawy humanistyki. Ostatnio ukazały się jego książki: Istota, sens i uwarunkowania (wy)kształcenia (z D. Stępkowskim i B. Śliwerskim, Kraków 2019), Bez-silna edukacja. O kształceniu kruchego (2021). Współredaktor ukazującej się w latach 2005–2016 i obejmującej 12 tomów interdyscyplinarnej serii wydawniczej „Medium Mundi”.

Bibliografia

Bernstein B. (1990) Odtwarzanie kultury, tłum. Z. Bokszański, A. Piotrowski, Warszawa, Państwowy Instytut Wydawniczy.
Google Scholar

Biesta G. (2013) The Beautiful Risk of Education, Boulder–London, Paradigm Publishers.
Google Scholar

Calvino I. (1975) Niewidzialne miasta, tłum. A. Kreisberg, Warszawa, Wydawnictwo Czytelnik.
Google Scholar

Czaja D. (2021) Blask ciemnieje. Lektury hermeneutyczne, Kraków, Wydawnictwo Pasaże.
Google Scholar

Czyżewski K. (2019) W stronę Xenopolis, Kraków, Międzynarodowe Centrum Kultury.
Google Scholar

Derrida J. (2016) Widma Marksa. Stan długu, praca żałoby i nowa międzynarodówka, tłum. T. Załuski, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Dybel P. (2009) Okruchy psychoanalizy. Teoria Freuda między hermeneutyką i poststrukturalizmem, Kraków, Universitas.
Google Scholar

Folkierska A. (1990) Pytanie o pedagogikę, Warszawa, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Google Scholar

Franczak J. (2017) Błądzące słowa. Jacques Rancière i filozofia literatury, Warszawa, Instytut Badań Literackich PAN.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.4000/books.iblpan.7972

Gadamer H.-G. (2004) Prawda i metoda. Zarys hermeneutyki filozoficznej, tłum. B. Baran, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Grondin J. (2021) Piękno metafizyki. Esej o filarach hermeneutycznych, tłum. M. Marczak, Warszawa, Państwowy Instytut Wydawniczy.
Google Scholar

Hurlbutt M. (1923) The invisible environment of an immigrant w: Proceedings of the National Conference of the Social Work, Chicago, Illinois, The University of Chicago Press.
Google Scholar

Kamiński A. (1961) Zakres i podstawowe pojęcia pedagogiki społecznej Heleny Radlińskiej w: Pedagogika społeczna, H. Radlińska, wstęp A. Kamiński, oprac. Wyrobkowa-Delawska, Wrocław–Warszawa–Kraków, Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich – Wydawnictwo, s. XX–XLIV.
Google Scholar

Kołakowski L. (1999) Jeśli Boga nie ma…, tłum. T. Baszniak, M. Panufnik, Horror metaphysicus, tłum. M. Panufnik, Poznań, Zysk i S-ka Wydawnictwo.
Google Scholar

Koziołek K. (2017) Czas lektury, Katowice, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Google Scholar

Kruszelnicki M. (2008) Inspiracje Heideggerowskie we współczesnym antyhumanizmie, „Forum Oświatowe”, nr 20, s. 51–63.
Google Scholar

Marynowicz-Hetka E. (2006) Pedagogika społeczna. Podręcznik akademicki, t. 1, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Marynowicz-Hetka E. (2019) Pedagogika społeczna. Pojmowanie aktywności w polu praktyki, Łódź, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/8142-557-5

Merleau-Ponty M. (1996) Widzialne i niewidzialne, tłum. J. Migasiński i in., Warszawa, Fundacja Aletheia.
Google Scholar

Mikiewicz P. (2016) Socjologia edukacji. Teorie, koncepcje, pojęcia, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Oakeshott M. (1999) Wieża Babael i inne eseje, tłum. A. Lipszyc, Ł. Sommer, M. Szczubiałka, Warszawa, Fundacja Aletheia.
Google Scholar

Polanyi M. (2009) The Tacit Dimension, Chicago-London, The University Of Chicago Press.
Google Scholar

Popper K.R. (1997) W poszukiwaniu lepszego świata. Wykłady i rozprawy z trzydziestu lat, tłum. A. Malinowski, Warszawa, Wydawnictwo „Książka i Wiedza”.
Google Scholar

Popper K.R. (1998) Wiedza a zagadnienie ciała i umysłu. W obronie interakcji, tłum. T. Baszniak, Warszawa, Wydawnictwo „Książka i Wiedza”.
Google Scholar

Radlińska H. (1935) Stosunek wychowawcy do środowiska społecznego. Szkice z pedagogiki społecznej, Warszawa, „Nasza Księgarnia”.
Google Scholar

Radlińska H. (1938) Książka wśród ludzi, Lwów, Państwowe Wydawnictwo Książek Szkolnych.
Google Scholar

Radlińska H. (1961) Pedagogika społeczna, wstęp A. Kamiński, oprac. Wyrobkowa-Delawska, Wrocław–Warszawa–Kraków, Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich – Wydawnictwo.
Google Scholar

Radlińska H. (1964) Z dziejów pracy społecznej i oświatowej, Wrocław-Warszawa-Kraków, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo.
Google Scholar

Radlińska H. (1979) Oświata i kultura wsi polskiej. Wybór pism, Warszawa, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.
Google Scholar

Ricoeur P. (1989) Język, tekst, interpretacja. Wybór pism, tłum. P. Graff, K. Rosner, Warszawa, Państwowy Instytut Wydawniczy.
Google Scholar

Suchodolski B. (1928) Przebudowa podstaw nauk humanistycznych, Wrocław, Księgarnia Zakładu Narodowego im. Ossolińskich.
Google Scholar

Taylor Ch. (2001) Źródła podmiotowości. Narodziny tożsamości nowoczesnej, tłum. M. Gruszczyński i in, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Witkowski L. (2000) Uniwersalizm pogranicza. O semiotyce kultury Michała Bachtina w kontekście edukacji, Toruń, Wydawnictwo Adam Marszałek.
Google Scholar

Witkowski L. (2014) Niewidzialne środowisko. Pedagogika kompletna Heleny Radlińskiej jako krytyczna ekologia idei, umysłu i wychowania. O miejscu pedagogiki w przełomie dwoistości w humanistyce, Kraków, Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Google Scholar

Woleński J. (1985) Filozoficzna szkoła lwowsko-warszawska, Warszawa, PWN.
Google Scholar