Kazus (anty)duchowości behawiorysty radykalnego B. F. Skinnera – perspektywa psychobiograficzna

Andrzej Pankalla; Agnieszka Wiatrowska

doi:10.18778/2450-4491.12.12

Autor

Andrzej Pankalla Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie https://orcid.org/0000-0002-9138-6185
Agnieszka Wiatrowska Uniwersytet Adama Mickiewicza https://orcid.org/0000-0001-7646-7115

DOI:

https://doi.org/10.18778/2450-4491.12.12

Słowa kluczowe:

duchowość, przekonania, wychowanie

Abstrakt

Celem artykułu jest pokazanie, jak wychowanie religijne, którego doświadczył B. F. Skinner, zmieniło jego postrzeganie człowieka i świata, a w ostateczności wpłynęło na porzucenie przez niego wiary i skierowało go na ścieżkę radykalnego behawioryzmu. Analiza dostępnej literatury wykazuje, że różnica w poglądach przeciwników Skinnera (Joseph Wood Krutch, Tomasz Szasz, Ayn Rand) oraz jego sojuszników (Richard Dawkins, Daniel Dennett, Sam Harris) polega na ich odmiennym wychowaniu i złożonych życiowych doświadczeniach. Powiązane z tym przekonania wpłynęły na pojmowanie przez nich duchowości czy wolnej woli.

Biogramy autorów

Andrzej Pankalla - Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie

Pankalla Andrzej – doktor habilitowany, profesor Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie w Instytucie Psychologii, kierownik Centrum Psychologii Antropologicznej przy UKSW. Specjalizuje się w historii psychologii, psychologii kulturowej i psychologii religii. Jest organizatorem psychokulturowych wypraw badawczych (Ekwador, Gwatemala, Buriacja, kraje Afryki, etc.). Ostatnio opublikował (jako współautor) Indygeniczna psychologia Słowian (2018).

Agnieszka Wiatrowska - Uniwersytet Adama Mickiewicza

Wiatrowska Agnieszka – magister, absolwentka Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Wydział Psychologii i Kognitywistyki. Pasjonatka psychologii anomalistycznej i ortodoksyjnego behawioryzmu. Pisarka nurtu fantasy i sciencefiction (pseudonim Evanna Shamrock).

Bibliografia

Bjork D. W. (1997) B. F. Skinner: A life, Washington, US: American Psychological Association.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1037/10130-000

Clark C. et al (2014) Free to Punish: A Motivated Account of Free Will Belief, „Journal of Personality and Social Psychology”, nr 106, s. 501–13.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1037/a0035880

Dawkins R. (1996) Samolubny gen, tłum. M. Skoneczny, Warszawa, Prószyński i S-ka.
Google Scholar

Dawkins R. (2007) Bóg urojony, tłum. P. J. Szwajcer, Warszawa, Wydawnictwo CiS.
Google Scholar

Dennett D. (1984) Elbow Room. The Varietes of Free Will Worth Wanting, Cambridge, MIT Press.
Google Scholar

Dennett D. (2003) Freedom Evolves. London, Penguin Books.
Google Scholar

Dennett D. (2006) Odczarowanie. Religia jako zjawisko naturalne, tłum. B. Stanosz, Warszawa, Państwowy Instytut Wydawniczy.
Google Scholar

Harris S. (2004) The end of faith: Religion, terror, and the future of reason, New York, W. W. Norton & Co.
Google Scholar

Harris S. (2012) Free Will, Waszyngton, Free Press.
Google Scholar

Hitchens Ch. (2012) Śmiertelność, tłum. R. Madejski, Katowice, Sonia Draga.
Google Scholar

James J. (2001) Doświadczenia religijne, tłum. J. Henpel, Warszawa, Nomos.
Google Scholar

Krutch Wood J. (1953) The Measure of Men: on freedom, human values, survival, and the modern temper, Washington, Peter Smith Pub Inc.
Google Scholar

Ono K. (1987) Superstitious behavior in humans, „Journal of the Experimental Analysis of Behavior”, nr 47 (3), s. 261–271.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1901/jeab.1987.47-261

Pawelec T. (2002) Psyche i Klio. Historia w oczach psychohistoryków, Lublin, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Google Scholar

Piszkalski H. (1978) Problem „sytuacji granicznych” w ujęciu Karla Jaspersa, „Analecta Cracoviensia”, 10. 99. 10.15633/acr.2948.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.15633/acr.2948

Rand A. (1982) The Stimulus and the Response w: Philosophy – Who Needs It, New York, Signet.
Google Scholar

Runyan W. M. (1992) Historie życia a psychobiografia. Badania teorii i metody, tłum. J. Kasprzewski, Warszawa, PWN.
Google Scholar

Schneider Ch. (2008) Wilhelm Wundt – Volkerpsychologie, Berlin, V&R unipress GmbH.
Google Scholar

Skinner B. F. (1938) The Behavior of Organisms. An Experimental Analysis, New York, Appleton Century Crofts, Inc.
Google Scholar

Skinner B. F. (1948a) 'Superstition' in the pigeon, „Journal of Experimental Psychology”, nr 38 (2), s. 168–172.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1037/h0055873

Skinner B. F. (1948b) Walden Two, Indianapolis, Hackett Publishing Company.
Google Scholar

Skinner B. F. (1953) Science and Human Behavior, Washington, Free Press.
Google Scholar

Skinner B. F. (1955) Freedom and the control of men w: B. F. Skinner, Cumulative Record. Definitive Edition, Great Rd City, Copley Publishing Group.
Google Scholar

Skinner B. F. (1957) Verbal Behavior, New York, Appleton Century Crofts, Inc.
Google Scholar

Skinner B. F. (1961) How to teach animals w: B. F. Skinner, Cumulative Record. Definitive Edition, Washington, Copley Publishing Group.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1037/11324-000

Skinner B. F. (1963) Behaviorism at Fifty w: B. F. Skinner, Cumulative Record. Definitive Edition, Washington, Copley Publishing Group.
Google Scholar

Skinner B. F. (1977) Particulars of My Life. Part One of an Autobiography, New York, Knopf.
Google Scholar

Skinner B. F. (1978) Poza wolnością i godnością, tłum. W. Szelenberger, Warszawa, Państwowy Instytut Wydawniczy.
Google Scholar

Skinner B. F. (1979) The Shaping of a Behaviorist. Part Two of an Autobiography, New York, Knopf.
Google Scholar

Skinner B. F. (1983) A Matter of Consequences. Part Three of an Autobiography, New York, Knopf.
Google Scholar

Skinner B. F. (1986) Upon Further Reflection, Harlow, Pearson.
Google Scholar

Skinner B. F. (1987) What Religion Means to Me?, „Free Inquiry”, nr 7, s. 12–14.
Google Scholar

Skinner B. F. (1990) Can Psychology Be a Science of Mind?, „American Psychologist”, vol. 45, nr 11, s. 1206–1210.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1037/0003-066X.45.11.1206

Skinner B. F. (1995) Zachowanie się organizmów, tłum. K. Dudziak, Warszawa, PWN.
Google Scholar

Skinner B. F. (2013) Behawioryzm, tłum. P. Skawiński, Gdańsk, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Google Scholar

Szasz T. (1974) Against behaviorism. A review of B. F. Skinner’s about behaviorism, „Libertarian Review”, nr 111, s. 6–7.
Google Scholar

Szasz T. (1987) Justifying Coercion through Religion and Psychiatry, „Journal of Humanistic Psychology”, t. 7, nr 2, s. 158–174.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1177/0022167887272004

Encyklopedia PWN (2011), https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/sytuacje-graniczne;3982244.html [dostęp: 29.04.2020].
Google Scholar