Depopulacja i demograficzne następstwa tego procesu w makroregionie wschodnim Polski w drugiej dekadzie XXI wieku
DOI:
https://doi.org/10.18778/1733-3180.33.03Słowa kluczowe:
depopulacja, proces starzenia się populacji, makroregion wschodni, województwa lubelskie, podkarpackie i podlaskieAbstrakt
Makroregion wschodni, tworzony przez województwa lubelskie, podkarpackie i podlaskie, doświadcza corocznego ubytku rzeczywistego populacji od 1999 r. Jest to obszar mało atrakcyjny osiedleńczo (wspomniane jednostki administracyjne od ponad dwóch dekad odznaczają się ujemnym saldem migracji, a w lubelskim i podlaskim obserwowany jest również ubytek naturalny ludności). Makroregion ten cechuje się znacznym wewnątrzregionalnym zróżnicowaniem, zarówno pod względem natężenia ubytku ludności, jak i zaawansowania starości demograficznej.
Podstawowy cel opracowania stanowiła analiza natężenia procesu depopulacji w województwach, powiatach i gminach makroregionu wschodniego, w tym identyfikacja tych jednostek administracyjnych, które w drugiej dekadzie bieżącego stulecia doświadczały corocznego ubytku ludności. Celem dodatkowym była ocena zaawansowania starości demograficznej i postępu tego procesu w gminach depopulacyjnych. W badaniu zastosowano indeksy dynamiki, wskaźniki natężenia oraz wskaźniki struktury. Podstawę analiz stanowiły dane statystyczne GUS.
Uzyskane wyniki wykazały, że w drugiej dekadzie XXI w. najmniej korzystną sytuacją demograficzną charakteryzowały się gminy (głównie wiejskie) położone w obrębie województw lubelskiego i podlaskiego doświadczające długotrwałej depopulacji.
Pobrania
Bibliografia
Abramowska-Kmon A., 2011, O nowych miarach zaawansowania procesu starzenia się ludności, „Studia Demograficzne”, 159(1): 3–22.
Google Scholar
Bański J., 2008, Problemy demograficzne obszarów wiejskich, „Studia i Raporty IUNG – PIB”, 12: 93–102, https://doi.org/10.26114/sir.iung.2008.12.08
Google Scholar
Bański J., Wesołowska M., Łoboda K., 2020, Wsie zanikające – identyfikacja i analiza wybranych cech społeczno-ekonomicznych, „Przegląd Geograficzny”, 92(2): 175–189, https://doi.org/10.7163/PrzG.2020.2.1
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.7163/PrzG.2020.2.1
Celińska-Janowicz D., Miszczuk A., Płoszaj A., Smętkowski M., 2010, Aktualne problemy demograficzne regionu Polski wschodniej, Raporty i Analizy EuroReg, 5, Centrum Europejskich Studiów Regionalnych i Lokalnych EUROREG, Warszawa.
Google Scholar
Cienkosz E., 2020, Demograficzny aspekt kurczenia się polskich miast, „Urban Development Issues”, 67: 45–56, https://doi.org/10.2478/udi-2020-0033
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.2478/udi-2020-0033
Długosz Z., 1998, Próba określenia zmian starości demograficznej Polski w ujęciu przestrzennym, „Wiadomości Statystyczne”, 43(3): 15–27.
Google Scholar
Eberhardt P., 1989, Regiony wyludniające się w Polsce, „Prace Geograficzne”, 148, Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN, Wrocław.
Google Scholar
Eberhardt P., 2011, Problematyka demograficzna tzw. ściany wschodniej Rzeczypospolitej Polskiej, „Roczniki Nauk Społecznych”, 3(39): 271–291.
Google Scholar
Flaga M., Łoboda K., 2011, Sytuacja demograficzna Polesia Lubelskiego jako skutek i przyczyna marginalizacji regionu, „Barometr Regionalny”, 3(25): 67–78.
Google Scholar
Fundusze Europejskie dla Polski Wschodniej 2021–2027 (projekt), załącznik do uchwały nr 5/2022 Rady Ministrów z dnia 5 stycznia 2022 r., Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej, https://www.polskawschodnia.gov.pl/media/106549/Projekt_programu_do_KE.pdf (dostęp: 18.06.2022).
Google Scholar
Gawryszewski A., 1989, Wiejskie obszary wyludniające się, 1961–1985, [w:] P. Korcelli, A. Gawryszewski (red.), Współczesne przemiany regionalnych systemów osadniczych w Polsce, „Prace Geograficzne”, 152, Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN, Wrocław: 91–106.
Google Scholar
Główny Urząd Geodezji i Kartografii (GUGiK), http://www.gugik.gov.pl/pzgik/dane-bez-oplat/dane-z-panstwowego-rejestru-granic-i-powierzchni-jednostek-podzialow-terytorialnych-kraju-prg (dostęp: 30.05.2022).
Google Scholar
Główny Urząd Statystyczny (GUS), 2021a, Klasyfikacja NUTS w Polsce, https://stat.gov.pl/statystyka-regionalna/jednostki-terytorialne/klasyfikacja-nuts/klasyfikacja-nuts-w-polsce/ (dostęp: 30.01.2022).
Google Scholar
Główny Urząd Statystyczny (GUS), 2021b, Rewizja klasyfikacji NUTS 2016, https://stat.gov.pl/statystyka-regionalna/jednostki-terytorialne/klasyfikacja-nuts/rewizja-klasyfikacji-nuts-2016/ (dostęp: 30.01.2022).
Google Scholar
Główny Urząd Statystyczny (GUS), 2021c, Trwanie życia w 2020 roku, https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/ludnosc/trwanie-zycia/trwanie-zycia-w-2020-roku,2,15.html (dostęp: 20.03.2022).
Google Scholar
Główny Urząd Statystyczny – Bank Danych Lokalnych (GUS BDL), https://bdl.stat.gov.pl/bdl/start (dostęp: 30.05.2022).
Google Scholar
Heffner K., 1990, Przebieg procesów depopulacyjnych na Opolszczyźnie, [w]: K. Heffner (red.), Procesy wyludniania się wsi w regionie opolskim, Instytut Śląski, Opole: 7–50.
Google Scholar
Heffner K., Latocha A., 2021, Depopulacja i zanikające wsie w strukturze obszarów wiejskich pogranicza polsko-czeskiego, „Rozwój Regionalny i Polityka Regionalna”, 55: 67–89, https://doi.org/10.14746/rrpr.2021.55.06
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.14746/rrpr.2021.55.06
Holzer J.Z., 2003, Demografia, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa.
Google Scholar
Hrynkiewicz J., 2020, Depopulacja wyzwaniem polityki ludnościowej, [w:] J. Hrynkiewicz, G. Ślusarz (red.), Depopulacja. Uwarunkowania i konsekwencje, „Biblioteka Wiadomości Statystycznych”, 68, Główny Urząd Statystyczny, Rządowa Rada Ludnościowa, Warszawa: 19–37.
Google Scholar
Hrynkiewicz J., Potrykowska A. (red.), 2017a, Sytuacja demograficzna Podlasia jako wyzwanie dla polityki społecznej i gospodarczej, Rządowa Rada Ludnościowa, Warszawa.
Google Scholar
Hrynkiewicz J., Potrykowska A. (red.), 2017b, Sytuacja demograficzna województwa lubelskiego jako wyzwanie dla polityki społecznej i gospodarczej, Rządowa Rada Ludnościowa, Warszawa.
Google Scholar
Hrynkiewicz J., Potrykowska A. (red.), 2017c, Sytuacja demograficzna Podkarpacia jako wyzwanie dla polityki społecznej i gospodarczej, Rządowa Rada Ludnościowa, Warszawa.
Google Scholar
Hut P., 2021, Współczesne migracje międzynarodowe, [w:] Sytuacja demograficzna Polski. Raport 2020–2021, Rządowa Rada Ludnościowa, Warszawa: 198–227.
Google Scholar
Jakubowski A., Bronisz U., 2017, Demograficzne obszary problemowe w województwie lubelskim, [w:] J. Hrynkiewicz, A. Potrykowska (red.), Sytuacja demograficzna województwa lubelskiego jako wyzwanie dla polityki społecznej i gospodarczej, Rządowa Rada Ludnościowa, Warszawa: 118–133.
Google Scholar
Jelonek A., 1988, Obszary problemowe w zakresie zagrożeń demograficznych w Polsce, [w:] Problemy geografii osadnictwa i ludności, Seria Geografia, 42: 67–77.
Google Scholar
Jończy R., 2014, Problem nierejestrowanej emigracji definitywnej (emigracji zawieszonej) w badaniu procesów społeczno-gospodarczych na obszarach wiejskich, „Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu”, 360: 11–18.
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.15611/pn.2014.360.01
Kantor-Pietraga I., 2014, Systematyka procesu depopulacji miast na obszarze Polski od XIX do XXI wieku, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.
Google Scholar
Kowaleski J.T., Majdzińska A., 2012, Miary i skale zaawansowania starości demograficznej, [w:] A. Rossa (red.), Wprowadzenie do gerontometrii, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź: 7–34.
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.18778/7525-788-5.02
Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2030 (KSRR 2030), 2019, https://www.gov.pl/web/fundusze-regiony/krajowa-strategia-rozwoju-regionalnego (dostęp: 7.06.2022).
Google Scholar
Krajowy Program Rozwoju Ekonomii Społecznej do 2023 roku. Ekonomia Solidarności Społecznej, 2019, Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, Departament Ekonomii Społecznej i Solidarnej, Warszawa, https://www.ekonomiaspoleczna.gov.pl/download/files/EKONOMIA_SPOLECZNA/KPRES.pdf (dostęp: 17.06.2022).
Google Scholar
KSRR 2030 (załącznik 1). Zaktualizowana imienna lista 139 miast średnich tracących funkcje społeczno-gospodarcze, https://www.gov.pl/web/fundusze-regiony/krajowa-strategia-rozwoju-regionalnego (dostęp: 7.06.2022).
Google Scholar
KSRR 2030 (załącznik 2). Zaktualizowana lista gmin zagrożonych trwałą marginalizacją, programowanie 2021–2027, https://www.gov.pl/web/fundusze-regiony/krajowa-strategia-rozwoju-regionalnego (dostęp: 7.06.2022).
Google Scholar
Majdzińska A., 2018, Obszary depopulacyjne w Polsce w latach 2002–2014, „Studia Demograficzne”, 173(1): 23–54, https://doi.org/10.33119/SD.2018.1.2
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.33119/SD.2018.1.2
Majdzińska A., 2022, Obszary depopulacyjne w makroregionie centralnym i ich analiza pod kątem zaawansowania starości demograficznej w drugiej dekadzie XXI w., „Rozwój Regionalny i Polityka Regionalna”, 59.
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.14746/rrpr.2022.59.13
Maksimowicz A., 1990, Przemiany struktury ludności według wieku, [w:] M. Okólski (red.), Teoria przejścia demograficznego, Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa: 266–289.
Google Scholar
Markowski K., 2020, Przyczyny i konsekwencje depopulacji na Lubelszczyźnie, [w:] J. Hrynkiewicz, G. Ślusarz (red.), Depopulacja. Uwarunkowania i konsekwencje, „Biblioteka Wiadomości Statystycznych”, 68, Główny Urząd Statystyczny, Rządowa Rada Ludnościowa, Warszawa: 119–138.
Google Scholar
Miazga M., 1990, Wyludnianie się wsi lubelskiej. Uwarunkowania, następstwa, środki zaradcze, Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN, Warszawa.
Google Scholar
Miszczuk A., 2017, Sytuacja demograficzna województwa lubelskiego (debata panelowa), [w:] J. Hrynkiewicz, A. Potrykowska (red.), Sytuacja demograficzna województwa lubelskiego jako wyzwanie dla polityki społecznej i gospodarczej, Rządowa Rada Ludnościowa, Warszawa: 298–299.
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.21858/msr.20.10
Pięcek B., 2007, Wiejskie obszary wyludniania w Polsce, „Wiadomości Statystyczne”, 12: 34–44.
Google Scholar
Plan rozwoju przedsiębiorczości w oparciu o inteligentne specjalizacje województwa podlaskiego 2021–2027+, 2021, Urząd Marszałkowski Województwa Podlaskiego, Białystok, https://strategia.wrotapodlasia.pl/pl/ris/plan-rozwoju-przedsiebiorczosci-w-oparciu-o-inteligentne-specjalizacje-wojewodztwa-podlaskiego-na-lata-20212027-zostal-przyjety.html (dostęp: 15.06.2022).
Google Scholar
Podkarpacki Program Rozwoju Ekonomii Społecznej 2021–2024, 2021, załącznik nr 1 uchwały nr 323/6452/21 Zarządu Województwa Podkarpackiego w Rzeszowie z dnia 19 października 2021 roku, https://es.rops.rzeszow.pl/wp-content/uplo-ads/2021/10/Podkarpacki-Program-Rozwoju-Ekonomii-Spolecznej-2021-2024-kon-sultacje-spoleczne.pdf (dostęp: 15.06.2022).
Google Scholar
Regionalna Strategia Innowacji Województwa Lubelskiego do 2030 roku, 2021, Urząd Marszałkowski Województwa Lubelskiego w Lublinie, Lublin, https://www.lubelskie.pl/file/2021/03/REGIONALNA-STRATEGIA-INNOWACJI-WOJEW%C3%93DZTWA-LUBELSKIEGO-wersja-ostateczna-dost%C4%99pna-cyfrowo-marzec-2021.pdf (dostęp: 15.06.2022).
Google Scholar
Regionalna Strategia Innowacji Województwa Podkarpackiego na lata 2021–2030, 2021, Zarząd Województwa Podkarpackiego w Rzeszowie, Rzeszów, https://rsi.podkarpackie.pl/wp-content/uploads/2021/08/Regionalna-Strategia-Innowacji-WP-na-lata-2021-2030-Projekt-1-2.pdf (dostęp: 15.06.2022).
Google Scholar
Regionalny Program Operacyjny Województwa Lubelskiego, https://rpo.lubelskie.pl/dowiedz-sie-wiecej-o-programie/fundusze-europejskie-2021-2027/ (dostęp: 15.06.2022).
Google Scholar
Rosset E., 1959, Proces starzenia się ludności. Studium demograficzne, Polskie Wydawnictwa Gospodarcze, Warszawa.
Google Scholar
Rosset E., 1967, Ludzie starzy. Studium demograficzne, Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa.
Google Scholar
Rosset E., 1971, Człowiek stary a społeczeństwo, „Studia Demograficzne”, 25: 5–50.
Google Scholar
Rozwój regionalny Polski – raport analityczny 2021, 2022, Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2030, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa, https://www.gov.pl/attachment/dbe4e00d-9a2b-43a4-ad06-d2d7eabcfb47 (dostęp: 6.06.2022).
Google Scholar
Strategia Rozwoju Województwa Lubelskiego do 2030 roku, 2021, załącznik do uchwały CCXXIX/4186/2021 Zarządu Województwa Lubelskiego z dnia 2 lutego 2021 r., Urząd Marszałkowski Województwa Lubelskiego w Lublinie, Lublin, https://strategia.lubelskie.pl/srwl/2030/srwl.2030.pdf (dostęp: 15.06.2022).
Google Scholar
Strategia Rozwoju Województwa – Podkarpackie 2030, 2020, Samorząd Województwa Podkarpackiego, Rzeszów, https://www.podkarpackie.pl/index.php/region/strategia (dostęp: 15.06.2022).
Google Scholar
Strategia Rozwoju Województwa Podlaskiego 2030, 2020, załącznik do uchwały nr XVIII/213/2020 Sejmiku Województwa Podlaskiego z dnia 27 kwietnia 2020 r., Departament Rozwoju Regionalnego UMWP, Białystok, https://strategia.wrotapodlasia.pl/pl/strategia_rozwoju_wojewdztwa_podlaskiego_2030/ (dostęp: 15.06.2022).
Google Scholar
Szukalski P., 2015, Demograficzno-społeczne konsekwencje depopulacji w województwie łódzkim, [w:] Problemy społeczne. Polityka społeczna w regionie łódzkim, 15, Regionalne Centrum Polityki Społecznej w Łodzi, Łódź.
Google Scholar
Szukalski P., 2019a, Depopulacja – wybrane konsekwencje dla lokalnej polityki społecznej, „Polityka Społeczna”, 10: 10–15.
Google Scholar
Szukalski P., 2019b, Depopulacja: dlaczego o niej nie mówimy? „Demografia i Gerontologia Społeczna – Biuletyn Informacyjny”, 6: 1–7, https://dspace.uni.lodz.pl/handle/11089/30977 (dostęp: 8.02.2022).
Google Scholar
Szukalski P., 2019c, Depopulacja w Polsce w 2019 r., „Demografia i Gerontologia Społeczna – Biuletyn Informacyjny”, 10: 1–5, https://dspace.uni.lodz.pl/handle/11089/31951 (dostęp: 8.02.2022).
Google Scholar
Szukalski P., 2020, Depopulacja w Polsce – kilka refleksji, [w]: J. Hrynkiewicz, G. Ślusarz (red.), Depopulacja. Uwarunkowania i konsekwencje, „Biblioteka Wiadomości Statystycznych”, 68, Główny Urząd Statystyczny, Rządowa Rada Ludnościowa: 167–170.
Google Scholar
Śleszyński P., 2016, Współczesne i prognozowane uwarunkowania demograficzno-migracyjne w rozwoju miejskiego systemu osadniczego Polski, „Konwersatorium Wiedzy oMieście”, 29(1): 97–106, https://doi.org/10.18778/2543-9421.01.11
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.18778/2543-9421.01.11
Śleszyński P., 2021a, Migracje wewnętrzne, [w:] Sytuacja demograficzna Polski. Raport 2020–2021, Rządowa Rada Ludnościowa, Warszawa: 159–197.
Google Scholar
Śleszyński P., 2021b, Wpływ pandemii COVID-19 na strukturę przestrzenną i dynamikę w czasie zgonów w Polsce w 2020 roku, ekspertyza wykonana dla Komitetu Nauk Demograficznych PAN, wrzesień 2021, maszynopis.
Google Scholar
Śleszyński P., Bański J., Degórski M., Komornicki T., 2017, Delimitacja obszarów strategicznej interwencji państwa: obszarów wzrostu i obszarów problemowych, „Prace Geograficzne”, 260, Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN, Warszawa.
Google Scholar
Śleszyński P., Bański J., Degórski M., Komornicki T., Mazur M., Stępniak M., 2019, Aktualizacja delimitacji obszarów problemowych na 2018 rok, Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN, Warszawa, https://www.gov.pl/attachment/d5105cc5-e8d0-49e5-a074-e729d0935123 (dostęp: 7.06.2022).
Google Scholar
Ślusarz G., 2017, Podkarpacie wobec wyzwań demograficznych, [w:] J. Hrynkiewicz, A. Potrykowska (red.), Sytuacja demograficzna Podkarpacia jako wyzwanie dla polityki społecznej i gospodarczej, Rządowa Rada Ludnościowa, Warszawa: 26–39.
Google Scholar
Wesołowska M., 2016, Depopulacja wsi – szansa czy zagrożenie dla przestrzeni wiejskiej?, „Studia KPZK”, 167: 250–273.
Google Scholar
Wesołowska M., Jakubowski A., 2018, Konsekwencje procesów ludnościowych na obszarach wiejskich województw Polski Wschodniej w ujęciu przestrzennym, „Studia Regionalne i Lokalne”, 3(73): 118–146, https://doi.org/10.7366/1509499537306
Google Scholar
Wołyniec Ł., 2019, Małe miasta pod naporem współczesności. Ujęcie demograficzne, [w:] M. Zemło (red.), „Acta Collegii Suprasliensis”, 26, Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok: 213–236.
Google Scholar
Zagożdżon A., 1988, Kilka uwag o obszarach problemowych, [w:] Gospodarka przestrzenna, region, lokalność, „Biuletyn KPZK”, 138: 137–147.
Google Scholar
https://www.gov.pl/web/rodzina (dostęp: 15.06.2022).
Google Scholar
https://www.gov.pl/web/zdrowie (dostęp: 15.06.2022).
Google Scholar
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.