Od założeń do praktyki: bariery i wyzwania w realizacji edukacji zdrowotnej w polskich szkołach podstawowych

Aleksandra Piłat-Kobla; Maria Świątkiewicz-Mośny; Magdalena Ślusarczyk; Anna Prokop-Dorner; Natalia Ożegalska-Łukasik; Aleksandra Potysz-Rzyman; Marianna Zarychta; Małgorzata M. Bała

doi:10.18778/1733-8069.21.3.02

Autor

Aleksandra Piłat-Kobla Uniwersytet Jagielloński – Collegium Medicum, Kraków https://orcid.org/0000-0001-8471-7946
Maria Świątkiewicz-Mośny Uniwersytet Jagielloński, Kraków https://orcid.org/0000-0001-6797-5580
Magdalena Ślusarczyk Uniwersytet Jagielloński, Kraków https://orcid.org/0000-0003-4415-5947
Anna Prokop-Dorner Uniwersytet Jagielloński – Collegium Medicum, Kraków https://orcid.org/0000-0003-3575-469X
Natalia Ożegalska-Łukasik Uniwersytet Jagielloński, Kraków https://orcid.org/0000-0002-4239-4429
Aleksandra Potysz-Rzyman Uniwersytet Jagielloński, Kraków https://orcid.org/0000-0003-4704-4548
Marianna Zarychta Uniwersytet Jagielloński, Kraków https://orcid.org/0009-0009-3956-0316
Małgorzata M. Bała Uniwersytet Jagielloński – Collegium Medicum, Kraków https://orcid.org/0000-0003-1978-7264

DOI:

https://doi.org/10.18778/1733-8069.21.3.02

Słowa kluczowe:

kompetencje zdrowotne, edukacja zdrowotna, szkoły podstawowe, wywiady eksperckie, myślenie krytyczne

Abstrakt

W artykule autorki analizują wyzwania związane z kształtowaniem kompetencji zdrowotnych w polskich szkołach podstawowych na podstawie wywiadów z dziesięcioma ekspertami z kluczowych obszarów kształtowania treści edukacyjnych. Badanie jakościowe pozwoliło im zrozumieć prakseologię konstruowania programów nauczania oraz praktyczne aspekty edukacji zdrowotnej na poziomie szkoły podstawowej. Wyniki wskazują na istotne luki w programach, zwłaszcza w zakresie rozwijania krytycznego myślenia i integracji treści zdrowotnych, co ogranicza efektywność nauczania. Zmiany w kontekście pandemii COVID-19 oraz potrzeba dynamicznego dostosowywania programów uwidoczniły dodatkowe trudności w kształtowaniu kompetencji zdrowotnych uczniów. Artykuł formułuje rekomendacje dla polityki edukacyjnej, koncentrując się na potrzebie lepszego wsparcia nauczycieli, integracji teoretycznych podstaw z praktyką oraz systematycznej ewaluacji realizacji treści zdrowotnych.

Pobrania

Brak dostępnych danych do wyświetlenia.

Biogramy autorów

Aleksandra Piłat-Kobla - Uniwersytet Jagielloński – Collegium Medicum, Kraków

Doktor nauk o zdrowiu, absolwentka socjologii, dziennikarstwa i komunikacji społecznej. Specjalizuje się w socjologii medycyny, badając społeczne uwarunkowania zdrowia. Zajmuje się edukacją zdrowotną dzieci i młodzieży oraz wspieraniem międzypokoleniowych inicjatyw promujących zdrowy styl życia.

Maria Świątkiewicz-Mośny - Uniwersytet Jagielloński, Kraków

Doktor habilitowana, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego, socjolożka, psycholożka. Pracuje w Instytucie Socjologii UJ. Zajmuje się szeroko pojętą komunikacją oraz zmianą społeczną. Fascynują ją: tożsamość, mechanizmy jej budowy oraz wpływ na procesy komunikacyjne w różnych obszarach, w tym w medycynie.

Magdalena Ślusarczyk - Uniwersytet Jagielloński, Kraków

Doktor habilitowana, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego, socjolożka i germanistka. Pracuje w Instytucie Socjologii Uniwersytetu Jagiellońskiego. Członkini Komitetu Badań nad Migracjami PAN i Komitetu Nauk Demograficznych PAN. Jej badania łączą tematykę edukacji i migracji, koncentrując się na równości szans w szkole i debatach nad zmianami w edukacji.

Anna Prokop-Dorner - Uniwersytet Jagielloński – Collegium Medicum, Kraków

Doktor, adiunktka w Zakładzie Socjologii Medycyny w Katedrze Epidemiologii i Medycyny Zapobiegawczej Uniwersytetu Jagiellońskiego – Collegium Medicum. Socjolożka i psycholożka. Jej zainteresowania naukowe obejmują społeczne konteksty zdrowia psychicznego, kulturowe uwarunkowania zachowań zdrowotnych oraz aplikację metod jakościowych w obszarze badań nad zdrowiem.

Natalia Ożegalska-Łukasik - Uniwersytet Jagielloński, Kraków

Doktor, asystentka naukowo-dydaktyczna w Instytucie Studiów Międzynarodowych Uniwersytetu Jagiellońskiego. Absolwentka kulturoznawstwa Dalekiego Wschodu i socjologii. Studiowała chiński w Pekinie i Wuhan. Otrzymała stypendia w Australii i Nanjing. Jej zainteresowania naukowe obejmują społeczeństwo chińskie, edukację, migracje i zdrowie.

Aleksandra Potysz-Rzyman - Uniwersytet Jagielloński, Kraków

Magister, psycholożka, socjolożka, instruktorka Związku Harcerstwa Polskiego. Stypendystka w projekcie badawczym. Na co dzień pracuje w poradniach psychologicznych dla dzieci i młodzieży. Interesuje się neuropsychologią, profilaktyką zdrowia psychicznego oraz psychologią twórczości.

Marianna Zarychta - Uniwersytet Jagielloński, Kraków

Magister, była stypendystką w projekcie badawczym, specjalizującą się w zarządzaniu zmianą społeczną. Obecnie kontynuuje studia magisterskie na kierunku socjologia, ze specjalizacją w komunikowaniu społecznym, w Instytucie Socjologii na Uniwersytecie Jagiellońskim.

Małgorzata M. Bała - Uniwersytet Jagielloński – Collegium Medicum, Kraków

Profesor doktor habilitowana, kierowniczka Ośrodka Przeglądów Systematycznych oraz p.o. kierowniczki Katedry Epidemiologii i Medycyny Zapobiegawczej w ramach Uniwersytetu Jagiellońskiego – Collegium Medicum. Jej zainteresowania badawcze skupiają się wokół opieki zdrowotnej opartej na danych naukowych (ang. evidence-based healthcare).

Bibliografia

Bergsma Linda J., Carney Mary E. (2008), Effectiveness of health-promoting media literacy education: A systematic review, „Health Education Research”, vol. 23(3), s. 522–542.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1093/her/cym084

Bogner Alexander, Littig Barbara, Menz Wolfgang (2009), Interviewing Experts, London: Palgrave Macmillan.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1057/9780230244276

Borowiec Anna, Lignowska Iwona (2012), Zdrowie i jego konteksty, [w:] Anna Borowiec, Iwona Lignowska (red.), Zdrowie i style życia. Wybrane zagadnienia, Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Filozofii i Socjologii PAN, s. 9–30.
Google Scholar

Bourdieu Pierre (1986), The Forms of Capital, [w:] John Richardson (red.), Handbook of Theory and Research for the Sociology of Education, New York: Greenwood Press, s. 241–258.
Google Scholar

Cairns Kate, Johnston Josée (2015), Choosing health: Embodied neoliberalism, postfeminism, and the “do-diet”, „Theory and Society”, vol. 44, s. 153–175.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1007/s11186-015-9242-y

Coleman James S. (1988), Social Capital in the Creation of Human Capital, „American Journal of Sociology”, vol. 94(Supplement), s. S95–S120, https://doi.org/10.1086/228943
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1086/228943

Crawford Robert (1980), Healthism and the Medicalization of Everyday Life, „International Journal of Health Services”, vol. 10(3), s. 365–388, https://doi.org/10.2190/3H2H-3XJN-3KAY-G9NY
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.2190/3H2H-3XJN-3KAY-G9NY

Crawford Robert (2000), The Ritual of Health Promotion, [w:] Simon J. Williams, Jonathan Gabe, Michael Calnan (red.), Health, Medicine and Society: Key Theories, Future Agendas, London: Routledge, s. 219–235.
Google Scholar

Denzin Norman K., Lincoln Yvonna S. (2009), The SAGE Handbook of Qualitative Research, Thousand Oaks: Sage Publications.
Google Scholar

Erikson Erik H. (1980), Identity and the Life Cycle, New York: W.W. Norton & Company.
Google Scholar

Fijałkowska Anna, Oblacińska Anna, Dzielska Anna, Nałęcz Hanna, Korzycka Magdalena, Okulicz-Kozaryn Katarzyna, Bójko Martyna, Radiukiewicz Katarzyna (2022), Zdrowie dzieci w pandemii COVID-19, Warszawa: Instytut Matki i Dziecka.
Google Scholar

Glaser Barney G., Strauss Anselm L. (1967), The Discovery of Grounded Theory: Strategies for Qualitative Research, Chicago: Aldine Publishing Company.
Google Scholar

Gudelj Rakić Jelena, Hamrik Zdenek, Dzielska Anna, Felder-Puig Rosemarie, Oja Leila, Bakalár Peter (2024), A focus on adolescent physical activity, eating behaviours, weight status and body image in Europe, central Asia and Canada. Health Behaviour in School-aged Children international report from the 2021/2022 survey, Copenhagen: WHO Regional Office for Europe.
Google Scholar

Hawe Penelope, Shiell Alan (2000), Social capital and health promotion: A review, „Social Science & Medicine”, vol. 51(6), s. 871–885.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1016/S0277-9536(00)00067-8

Kemmis Stephen, Wilkinson Jane, Edwards-Groves Christine, Hardy Ian, Grootenboer Peter, Bristol Laurette (2014), Changing Practices, Changing Education, Singapore: Springer.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1007/978-981-4560-47-4

Korporowicz-Żmichowska Violetta (2023), Nierówności w health literacy – aspekty przestrzenne i edukacyjne, „Nierówności Społeczne a Wzrost Gospodarczy”, nr 73, s. 75–91.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.15584/nsawg.2023.1.5

Korzeniowska Elżbieta, Puchalski Krzysztof (2015), Nierówności edukacyjne a zachowania zdrowotne i zdrowie, [w:] Włodzimierz Piątkowski (red.), Socjologia medycyny w Polsce z perspektywy półwiecza, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, s. 269–282.
Google Scholar

Langford Rebecca, Bonell Chris P., Jones Hayley E., Pouliou Theodora, Murphy Simon M., Waters Elizabeth, Campbell Rona (2015), The WHO Health Promoting School framework for improving the health and well-being of students and their academic achievement, „Cochrane Database of Systematic Reviews”, no. 4, https://doi.org/10.1002/14651858.CD008958.pub2
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1002/14651858.CD008958.pub2

Lupton Deborah (2014), Critical Perspectives on Digital Health Technologies, „Sociology Compass”, vol. 8(12), s. 1344–1359, https://doi.org/10.1111/soc4.12226
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1111/soc4.12226

McGregor Sue (2001), Neoliberalism and health care, „International Journal of Consumer Studies”, vol. 25(2), s. 82–89.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1111/j.1470-6431.2001.00183.x

Meuser Michael, Nagel Ulrike (2009), The expert interview and changes in knowledge production, [w:] Alexander Bogner, Beate Littig, Wolfgang Menz (red.), Interviewing Experts, London: Palgrave Macmillan, s. 17–42.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1057/9780230244276_2

Nettleton Sarah (1997), If health promotion is everybody’s business what is the fate of the health promotion specialist?, „Sociology of Health and Illness”, vol. 19(1), s. 23–47, https://doi.org/10.1111/j.1467-9566.1997.tb00014.x
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1111/j.1467-9566.1997.tb00014.x

Nutbeam Don (2000), Health literacy as a public health goal: A challenge for contemporary health education and communication strategies into the 21st century, „Health Promotion International”, vol. 15(3), s. 259–267, https://doi.org/10.1093/heapro/15.3.259
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1093/heapro/15.3.259

Patton Michael Quinn (2002), Qualitative Research & Evaluation Methods, Thousand Oaks: Sage Publications.
Google Scholar

Piłat-Kobla Aleksandra, Świątkiewicz-Mośny Maria, Ślusarczyk Magdalena, Prokop-Dorner Anna, Ożegalska-Łukasik Natalia, Potysz-Rzyman Aleksandra, Zarychta Marianna, Bała Małgorzata M. (2024), Krytyczne spojrzenie na treści zdrowotne: analiza podręczników szkolnych w Polsce z lat 2017–2022, „Kultura i Społeczeństwo”, t. 68, nr 4, s. 205–230.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.35757/KiS.2024.68.4.10

Popham Frank, Iannelli Cristina (2021), Does comprehensive education reduce health inequalities?, „SSM – Population Health”, vol. 15, 100834.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1016/j.ssmph.2021.100834

Prokop-Dorner Anna, Piłat-Kobla Aleksandra, Ślusarczyk Magdalena, Świątkiewicz-Mośny Maria, Ożegalska-Łukasik Natalia, Potysz-Rzyman Aleksandra, Bała Małgorzata M. (2024), Teaching methods for critical thinking in health education of children up to high school: A scoping review, „PLoS ONE”, vol. 19, e0307094, https://doi.org/10.1371/journal.pone.0307094
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1371/journal.pone.0307094

Putland Christine, Baum Fran, Ziersch Anna, Arthurson Kathy, Pomagalska Dorota (2013), Enabling pathways to health equity: developing a framework for implementing social capital in practice, „BMC Public Health”, vol. 13, 517, https://doi.org/10.1186/1471-2458-13-517
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1186/1471-2458-13-517

Schneider-Kamp Andreas (2021), Health capital: toward a conceptual framework for understanding the construction of individual health, „Social Theory & Health”, vol. 19, s. 205–219, https://doi.org/10.1057/s41285-020-00145-x
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1057/s41285-020-00145-x

Shim Janet K. (2010), Cultural Health Capital and Health Inequality: A Theoretical Proposal, „Journal of Health and Social Behavior”, vol. 51(1), s. 1–15.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1177/0022146509361185

Świątkiewicz-Mośny Maria, Ślusarczyk Magdalena, Prokop-Dorner Anna, Ożegalska-Łukasik Natalia, Potysz-Rzyman Aleksandra (2022), Edukacja społeczna szczepionką na infodemię? Eksploracja kapitału zdrowotnego podczas pandemii COVID-19 w Polsce, „Przegląd Socjologiczny”, vol. 71(2), s. 115–140.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.26485/PS/2022/71.2/5

Tones Keith, Tilford Sylvia (2001), Health Promotion: Effectiveness, Efficiency and Equity, Cheltenham: Nelson Thornes.
Google Scholar

Tulchinsky Theodore (2018), Marc Lalonde, the health field concept and health promotion, „Case Studies in Public Health”, 523.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1016/B978-0-12-804571-8.00028-7

World Health Organization (1948), Konstytucja Światowej Organizacji Zdrowia, Dz.U. z 1948 r., Nr 61, poz. 477.
Google Scholar

World Health Organization (2016), Growing up unequal: Gender and socioeconomic differences in young people’s health and well-being. Health Behaviour in School-aged Children (HBSC) study: International report from the 2013/2014 survey, Copenhagen: WHO Regional Office for Europe.
Google Scholar

World Health Organization, UNESCO (2021), Making every school a health promoting school, Geneva, https://www.who.int/initiatives/making-every-school-a-health-promoting-school [dostęp: 29.01.2025].
Google Scholar