Sport in the time of transformation in Poland. Gdańsk case study

Dobrosław Mańkowski

doi:10.18778/0208-600X.75.07

Autor

Dobrosław Mańkowski Institute of Sociology, University of Gdańsk, ul. Bażyńskiego 4, 80-309 Gdańsk https://orcid.org/0000-0001-5113-0743

DOI:

https://doi.org/10.18778/0208-600X.75.07

Słowa kluczowe:

socjologia sportu, klub sportowy, transformacja, zmiana społeczna, socjologia transformacji

Abstrakt

Różne obszary życia społecznego i gospodarczego i ich przemian w toku transformacji ustrojowej po 1989 roku były przedmiotem badań i analiz polskich socjologów. Wydaje się, że jednym z obszarów, który pozostał pominięty, stanowi „białą plamę”, jest świat sportu.

Podobnie jak w innych obszarach, indywidualni i zbiorowi aktorzy społeczni, którzy świat sportu organizowali, zarządzali nim lub w nim uczestniczyli, musieli się zmagać z nowym porządkiem społecznym, ekonomicznym i politycznym. Dlatego obraz transformacji ich oczami, a także działania, które podejmowali, motywacje i sposoby radzenia sobie ze zmianami są interesujące i poszerzają wiedzę o okresie przemian.

W artykule prezentuję fragment własnych badań nad przebiegiem i skutkami transformacji ustrojowej na przykładzie wielosekcyjnego Robotniczego Klub Sportowego Stoczniowiec Gdańsk (obecnie GKS Stoczniowiec Gdańsk). Interesują mnie zmagania osób, które organizowały sport, z okresem przemian, a przede wszystkim to, w jaki sposób doświadczały zderzenia z nastającym nowym porządkiem społecznym. Jakie strategie podejmowały w swoich działaniach i praktykach organizacyjnych w czasie transformacji. W rekapitulowanym badaniu studium przypadku jest traktowane jako terenowy i koncepcyjny pilotaż, będący wyjściem do dalszej eksploracji. W studium przypadku korzystałem z dwóch metod: analizy danych zastanych (desk research) (zgromadzono m.in. artykuły prasowe, informacje klubowe, dane urzędowe, dane statystyczne) oraz wywiadów pogłębionych (IDI) z aktorami społecznym działającymi w klubie sportowym. Ramą analityczną dla badania są trzy wymiary transformacji: ekonomiczny, polityczno-prawny oraz społeczny. Natomiast fundamenty teoretyczne to perspektywy nowego instytucjonalizmu, szczególnie teoria pól Fligsteina i McAdama oraz koncepcja deinstytucjonalizacji Christine Oliver.

Bibliografia

Atlas J. (1990), Bicie piany! Przy okrągłym stole, “Dziennik Bałtycki”, 25th January.
Google Scholar

Bałtowski M., Miszewski M. (2015), Transformacja gospodarcza w Polsce, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Google Scholar

Bass A. (2014), State of the Field: Sports History and the “Cultural Turn”, “The Journal of American History”, vol. 101(1), pp. 148–172.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1093/jahist/jau177

Bogner A., Littig B., Menz W. (eds.) (2009), Interviewing Experts, Palgrave MacMillan, Basingstoke.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1057/9780230244276

Burdyka K. (2019), Między zagrodą a boiskiem. Studium aktywności wiejskich klubów sportowych, Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa Polskiej Akademii Nauk, Warszawa.
Google Scholar

Chołaj H. (1998), Transformacja systemowa w Polsce. Szkice teoretyczne, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin.
Google Scholar

Coleman J.S. (1988), Social Capital in the Creation of Human Capital, “American Journal of Sociology”, vol. 94, pp. 95–120.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1086/228943

Czarnota-Bojarska J. (2010), Dopasowanie człowiek-organizacja i tożsamość organizacyjna, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa.
Google Scholar

Dacin M.T., Dacin P.A. (2008), Traditions as Institutionalized Practice: Implications for Deinstitutionalization, [in:] R. Greenwood, C. Oliver, T.B. Lawrence, R.E. Meyer (eds.), The SAGE Handbook of Organizational Institutionalism, SAGE Publications, London, pp. 327–351.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.4135/9781849200387.n13

Drozdowski R. (2009), Polska – w połowie drogi między pierwszym a drugim skokiem modernizacyjnym, “Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny”, vol. LXXI(2), pp. 423–438.
Google Scholar

Drozdowski R. (2014), Polska u progu drugiej fazy modernizacji, czyli jak jednocześnie doganiać i uciekać, “Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny”, vol. LXXVI(2), pp. 77–88.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.14746/rpeis.2014.76.2.7

Dunn E.C. (2017), Prywatyzując Polskę. O bobofrutach, wielkim biznesie i restrukturyzacji pracy, transl. P. Sadura, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa.
Google Scholar

Federowicz M. (2004), Różnorodność kapitalizmu: instytucjonalizm i doświadczenie zmiany ustrojowej po komunizmie, Wydawnictwo Instytutu Filozofii i Socjologii Polskiej Akademii Nauk, Warszawa.
Google Scholar

Fligstein N. (2009), Kompetencje społeczne i teoria pola, [in:] A. Manterys, J. Mucha (eds.), Nowe perspektywy teorii socjologicznej. Wybór tekstów, Zakład Wydawniczy Nomos, Kraków, pp. 273–300.
Google Scholar

Fligstein N., McAdam D. (2012), Theory of Fields, University Press, Oxford.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1093/acprof:oso/9780199859948.001.0001

Gadowska K., Rymsza M. (2017), Od socjologii transformacji do socjologii sfery publicznej. Nowe możliwości syntezy wiedzy o zmianie systemowej, “Studia Socjologiczne”, vol. 4(227), pp. 19–47.
Google Scholar

Giza-Poleszczuk A., Marody M., Rychard A. (2000), Strategie i system. Polacy w obliczu zmiany społecznej, Wydawnictwo Instytutu Filozofii i Socjologii Polskiej Akademii Nauk, Warszawa.
Google Scholar

Goszczyńska M. (2010), Transformacja ekonomiczna w umysłach i zachowaniach Polaków, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa.
Google Scholar

Graeber D. (2017), Dług. Pierwsze pięć tysięcy lat, transl. B. Kuźniarz, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa.
Google Scholar

Grodecki M. (2018), Życie po meczu. Formy wykorzystania kapitału społecznego kibiców piłkarskich w Polsce, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.31338/uw.9788323535584

Gronkiewicz-Waltz H. (2004), Czynniki transformacji systemu politycznego i gospodarczego byłych państw komunistycznych, “Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny”, vol. LXVI(4), pp. 129–140.
Google Scholar

Jakubowska H., Nosal P. (eds.) (2017), Socjologia sportu, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Google Scholar

Karpiński A., Paradysz S., Soroka P., Żółtkowski W. (2013), Jak powstawały i jak upadały zakłady przemysłowe w Polsce (1946–2012), Muza, Warszawa.
Google Scholar

Karpiński A., Paradysz S., Soroka P., Żółtkowski W. (2015), Od uprzemysłowienia w PRL do deindustrializacji kraju. Losy zakładów przemysłowych po 1945 roku, Muza, Warszawa.
Google Scholar

Kolasa-Nowak A. (2015), Socjologia historyczna polskich zmian społecznych. Od powstania Solidarności do transformacji systemowej, “Universitatis Mariae Curie-Skłodowska Annales I – Philosophy and Sociology”, vol. XL(2), pp. 19–35.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.17951/i.2015.40.2.19

Kowalik T. (1992), Zmiana ustroju – wielka operacja czy proces społeczny, [in:] R. Gortat (ed.), Społeczeństwo uczestniczące, gospodarka rynkowa, sprawiedliwość społeczna, Uniwersytet Warszawski – Instytut Studiów Politycznych Polskiej Akademii Nauk, Warszawa.
Google Scholar

Kowalik T. (2012), From Solidarity to Sellout. The Restoration of Capitalism in Poland, Monthly Review Press, New York.
Google Scholar

Kowalski P. (1989), Credo nowego prezesa, “Dziennik Bałtycki”, 8th May.
Google Scholar

Kowalski P. (1990), Przed Kongresem Kultury Fizycznej i Turystyki, “Dziennik Bałtycki”, 9th July.
Google Scholar

Krzemiński I. (ed.) (2011), Wielka transformacja. Zmiany ustroju w Polsce po 1989, Oficyna Wydawnicza Łośgraf, Warszawa.
Google Scholar

Lewicki M. (2019), Społeczne życie hipoteki, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa.
Google Scholar

Leyk A., Wawrzyniak J. (2020), Cięcia. Mówiona historia transformacji, Wydawnictwo “Krytyki Politycznej”, Warszawa.
Google Scholar

Mańkowski D. (2018), Polski Związek Sportowy jako organizacja w teorii pól Fligsteina i McAdama, “Acta Universitatis Lodziensis. Folia Sociologica”, vol. 65. pp. 27–40.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/0208-600X.65.03

March J.G., Olsen J.P. (2005), Instytucje. Organizacyjne podstawy polityki, transl. D. Sielski, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa.
Google Scholar

Marody M. (2011), Państwo a społeczeństwo, [in:] I. Krzemiński (ed.), Wielka transformacja. Zmiany ustroju w Polsce po 1989, Oficyna Wydawnicza Łośgraf, Warszawa, pp. 65–73.
Google Scholar

Marody M., Konieczna-Sałamatin J., Sawicka M., Mandes S., Kacprowicz G., Bulkowski K., Bartkowski J. (2019), Społeczeństwo na zakręcie. Zmiany i wartości Polaków w latach 1990–2018, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa.
Google Scholar

McSweeney D., Tempest C. (1993), The Political Science of Democratic Transition in Eastern Europe, “Political Studies”, vol. XLI, pp. 408–419.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1111/j.1467-9248.1993.tb01646.x

Morawski W. (1998a), Zmiana systemowa jako zmiana instytucjonalna. Uniwersalne wyzwania i polskie adaptacje, [in:] A. Sułek, M.S. Szczepański (eds.), Śląsk – Polska – Europa. Zmieniające się społeczeństwo w perspektywie lokalnej, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.
Google Scholar

Morawski W. (1998b), Zmiana instytucjonalna. Społeczeństwo. Gospodarka. Polityka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Google Scholar

Muskat M., Blackman D.A., Muskat B. (2012), Mixed Methods: Combining Expert Interviews, Cross-Impact Analysis and Scenario Development, “The Electronic Journal of Business Research Methods”, vol. 10(1), pp. 9–21.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.2139/ssrn.2202179

Oliver C. (1992), The Antecedents of Deinstitutionalization, “Organization Studies”, vol. 13(4), pp. 563–588.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1177/017084069201300403

Putnam R.D. (2008), Samotna gra w kręgle: upadek i odrodzenie wspólnot lokalnych w Stanach Zjednoczonych, transl. P. Sadura, S. Szymański, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa.
Google Scholar

Rek-Woźniak M., Woźniak W. (2017), From the Cradle of “Solidarity” to the Land of Cheap Labour and the Home of Precarious. Strategic Discourse on Labour Arrangements in Post-socialist Poland, “Social Policy & Administration”, vol. 51, no. 1, pp. 348–366.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1111/spol.12291

Staniszkis J. (1994), Dylematy okresu przejściowego. Przypadek Polski, [in:] W. Morawski (ed.), Zmierzch socjalizmu państwowego. Szkice z socjologii ekonomicznej, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
Google Scholar

Staniszkis J. (2001), Postkomunizm. Próba opisu, Wydawnictwo słowo/obraz terytoria, Gdańsk.
Google Scholar

Stempień J.R. (2020), Dysfunkcjonalizm metodologiczny – nowa propozycja analityczna w socjologii sportu i jej zastosowanie na przykładzie szachów, “Przegląd Socjologii Jakościowej”, vol. XVI, no. 1, pp. 162–185.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/1733-8069.16.1.10

Strumińska-Kutra M., Koładkiewicz I. (2012), Studium przypadku, [in:] D. Jemielniak (ed.), Badania jakościowe. Metody i narzędzia, vol. 2, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, pp. 1–40.
Google Scholar

Suska A. (1993), Marek Kostecki – prezes RKS Stoczniowiec. Jeszcze z długami, ale już bez komornika, “Dziennik Bałtycki”, 10th September.
Google Scholar

Suska A. (1996), Hokeiści Stoczniowca kończyli sezon w “Cristalu”. Szpagat pani Joli, “Dziennik Bałtycki”, 17th April.
Google Scholar

Yin R.K. (2015), Studium przypadku w badaniach naukowych. Projektowanie i metody, transl. J. Gilewicz, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
Google Scholar

Ziółkowski M. (2014), Annus Mirabilis 1989 i jego dziedzictwo: spełnione obietnice, stracone złudzenia i niespodziewane rezultaty, “Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny”, vol. LXXVI(2), pp. 25–43.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.14746/rpeis.2014.76.2.4