Muzyka i akustyka w słuchowiskach – radiowych adaptacjach sztuk Tadeusza Różewicza

Autor

  • Barbara Zwolińska Uniwersytet Gdański, Wydział Filologiczny, Instytut Filologii Polskiej, Katedra Historii Literatury; ul. W. Stwosza 55, 80-308 Gdańsk https://orcid.org/0000-0001-7108-1862

DOI:

https://doi.org/10.18778/1505-9057.52.26

Słowa kluczowe:

Tadeusz Różewicz, słuchowiska, dramaty, muzyka, akustyka, radio

Abstrakt

Przedmiotem mojego zainteresowania jest muzyka, współtworząca tzw. „kuchnię akustyczną” w słuchowiskach radiowych, powstałych jako adaptacje dramatów Tadeusza Różewicza. Nie ulega wątpliwości, że zarówno w starszych wersjach słuchowisk, choćby pochodzących z lat 60. Świadków albo naszej małej stabilizacji, jak i najnowszych (np. Pułapki z 2016 roku), muzyka stanowi ważny składnik świata przedstawionego, buduje scenerię i atmosferę, ilustruje stany wewnętrzne bohaterów, oddaje ich emocje i wzajemne powiązania. Pełni też tradycyjną, delimitacyjną rolę, oddzielając poszczególne akty i sceny, rozczłonkowując tekst, a także ustanawiając płynne przejścia pomiędzy jego częściami. Dla badacza wersji radiowych sztuk przeznaczonych na scenę teatralną, jak jest w przypadku Różewicza, niezwykle istotną kwestią do ustalenia jest zarówno lokalizacja elementów muzycznych w dramacie (i w słuchowisku, czyli jego wersji radiowej), przyjrzenie się zasadom doboru tych motywów, sposobowi ich kompozycji w całości, a także refleksja nad ich pochodzeniem, czyli ustalenie, na ile wybory muzyczne wynikają z woli autora sztuki, na ile zaś są pochodną inwencji realizatorów słuchowiska. W swojej interpretacji prześledzę wskazówki muzyczne i akustyczne w didaskaliach i sposób ich wykorzystania przez twórców słuchowisk na podstawie takich dramatów, jak: Akt przerywany, Białe małżeństwo, Kartoteka, Kartoteka rozrzucona, Odejście Głodomora, Pogrzeb po polsku, Pułapka, Stara kobieta wysiaduje, Świadkowie albo nasza mała stabilizacja, Wyszedł z domu. Skonfrontuję, na ile zapisy pochodzące od autora uwzględnione zostały w wersjach radiowych jego sztuk, na ile zaś realizatorzy adaptacji podjęli decyzję wprowadzenia elementów muzycznych i akustycznych nie zaznaczanych przez autora w didaskaliach.

Pobrania

Brak dostępnych danych do wyświetlenia.

Biogram autora

Barbara Zwolińska - Uniwersytet Gdański, Wydział Filologiczny, Instytut Filologii Polskiej, Katedra Historii Literatury; ul. W. Stwosza 55, 80-308 Gdańsk

Barbara Zwolińska - literaturoznawca, pracuje w Katedrze Literatury Polskiej Uniwersytetu Gdańskiego. Specjalizuje się w zakresie historii literatury XIX i XX wieku. Aktywna uczestniczka kilkudziesięciu naukowych konferencji ogólnopolskich (m.in. organizowanych przez UMK w Toruniu, Uniwersytet Łódzki, UKW w Bydgoszczy, Akademię im. J. Długosza w Częstochowie, Uniwersytet Warszawski, Uniwersytet w Białymstoku, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski) i zagranicznych (Uniwersytet w Opavie, Uniwersytet im. J. Kupały w Grodnie). Interesuje się tematem podróży w literaturze XIX i XX wieku, teatrem radiowym, współczesną literaturą polską (m.in. problematyką płci, tożsamości, nurtem rozliczeń z komunizmem i PRL, motywem małej ojczyzny), szczególnie zaś twórczością Jarosława Iwaszkiewicza i Tadeusza Różewicza, a także węgierskiego prozaika Sándora Máraia. Autorka kilkudziesięciu artykułów w monografiach wieloautorskich i czasopismach literackich oraz dziesięciu monografii autorskich: Wampiryzm w literaturze romantycznej i postromantycznej na przykładzie Opowieści niesamowitych Edgara Allana Poego, Poganki Narcyzy Żmichowskiej oraz opowiadań Stefana Grabińskiego (Gdańsk 2002), O kwestiach kobiecych w korespondencji Narcyzy Żmichowskiej (Gdańsk 2007), Podróże Narcyzy Żmichowskiej (Gdańsk 2010), W poszukiwaniu tożsamości. O bohaterach powieści Narcyzy Żmichowskiej (Gdańsk 2010), Pisać to znaczy żyć. Szkice o prozie Sándora Máraia (Gdańsk 2011), „Być sobą i kimś innym”. O twórczości Feliksa Netza (Gdańsk 2012), Na początku był dźwięk. Twórczość radiowa Feliksa Netza (Gdańsk 2014), Sándor Márai jako twórca literacki, teatralny i radiowy (Gdańsk 2014), Twórczość Tadeusza Różewicza w radiu. Studium przypadku (Gdańsk 2018), Melancholia, nuda i czas w prozie Jarosława Iwaszkiewicza (Gdańsk 2018).

Bibliografia

Adorno Theodor Wiesengrund, Filozofia nowej muzyki, przeł. Fryderyka Wayda, słowem wstępnym opatrzył Stefan Jarociński, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1974.
Google Scholar

Bachura Joanna, Pawlik Aleksandra, Słuchowisko i jego „anatomia”, w: Elżbieta Pleszkun-Olejniczakowa, Joanna Bachura, Aleksandra Pawlik, Dwa Teatry. Studia z zakresu teorii i interpretacji sztuki słuchowiskowej, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2011, s. 141–179.
Google Scholar

Bardijewska Sława, Nagie słowo. Rzecz o słuchowisku, Wydawnictwo Elipsa, Warszawa 2001.
Google Scholar

Girgel Anna, Jeszcze raz o dialogu Tadeusza Różewicza z Paulem Celanem, „Ruch Literacki” 2003, Rok XLIV, z. 2 (257), s. 181–195.
Google Scholar

Godlewska Ewa, Czym jest słuchowisko?, „Dialog” 2009, Rok LIV, z. 7/8, s. 142–148.
Google Scholar

Jarzębowski Zbigniew, Słuchowiska szczecińskiego radia: studia z pogranicza literatury i sztuki radiowej, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 2009.
Google Scholar

Kunz Tomasz, Strategie negatywne w poezji Tadeusza Różewicza: od poetyki tekstu do poetyki lektury, Wydawnictwo Universitas, Kraków 2005.
Google Scholar

Lissa Zofia, Nowe szkice z estetyki muzycznej, Polskie Wydawnictwo Muzyczne, Kraków 1975.
Google Scholar

Lissa Zofia, Wybór pism estetycznych, oprac. Zbigniew Skowron, Wydawnictwo Universitas, Kraków 2008.
Google Scholar

Łukasiewicz Jacek, TR, Wydawnictwo Universitas, Kraków 2012.
Google Scholar

Majchrowski Zbigniew, „Poezja jak otwarta rana” (czytając Różewicza), Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1993.
Google Scholar

Niziołek Grzegorz, Ciało i słowo: szkice o teatrze Tadeusza Różewicza, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2004.
Google Scholar

Pleszkun-Olejniczakowa Elżbieta, Intencje interpretacyjne wpisywane w słuchowiska za pomocą słów i dźwięków, w: Dwa Teatry. Studia z zakresu teorii i interpretacji sztuki słuchowiskowej, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2011, s. 256–265 .
Google Scholar

Pleszkun-Olejniczakowa Elżbieta, Słowa, głosy, dźwięki w słuchowiskach radiowych, w: Dwa Teatry Studia z zakresu teorii i interpretacji sztuki słuchowiskowej, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2011, s. 266–276.
Google Scholar

Płażewski Jerzy, Język filmu, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa 2008.
Google Scholar

Różewicz Tadeusz, Akt przerywany, Białe małżeństwo, Odejście Głodomora, Stara kobieta wysiaduje, Śmieszny staruszek, Świadkowie albo nasza mała stabilizacja, Wyszedł z domu, w: Tadeusz Różewicz, Teatr niekonsekwencji, Wydawnictwo Ossolineum, Wrocław 1979, s. 251–278, s. 365–423, s. 475–511, s. 279–318, s. 135–165, s. 99–134, s. 197–250.
Google Scholar

Różewicz Tadeusz, Kartoteka, w: Tadeusz Różewicz, Kartoteka. Kartoteka rozrzucona, wstęp Zbigniew Majchrowski, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1997, s. 27–76.
Google Scholar

Różewicz Tadeusz, Pogrzeb po polsku, w: Tadeusz Różewicz, Dramat 2 (Utwory zebrane), Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 2005, s. 5–29.
Google Scholar

Różewicz Tadeusz, Pułapka, w: Tadeusz Różewicz, Dramat 3 (Utwory zebrane), Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 2005, s. 213–291.
Google Scholar

Różewicz Tadeusz, Tramwajem-wierszem do parku-wiersza. Rozmawiała Teresa Krzemień, w: Tadeusz Różewicz, Wbrew sobie. Rozmowy z Tadeuszem Różewiczem, oprac. Jan Stolarczyk, Wydawnictwo Biuro Literackie, Wrocław 2011, s. 133–134.
Google Scholar

Szczukowski Dariusz, Tadeusz Różewicz wobec niewyrażalnego, Wydawnictwo Universitas, Kraków 2008.
Google Scholar

Tuszewski Jerzy, Paradoks o słowie i dźwięku. Rozważania o sztuce radiowej, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2005.
Google Scholar

Zwolińska Barbara, Słuchowiska adaptacyjne i oryginalne jako gatunki sztuki radiowej (na przykładzie dramatów Tadeusza Różewicza i słuchowisk Feliksa Netza), w: Radio w badaniach naukowych i praktyce akademickiej, red. M. Białek, M. Iwanowska, Wydawnictwo Centrum Prawa Bankowego i Informacji Sp. z o.o., Warszawa 2018, s. 51–66 .
Google Scholar

Zwolińska Barbara, Twórczość Tadeusza Różewicza w radiu. Studium przypadku, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2018.
Google Scholar

Żmichowska Narcyza, Poganka, Wydawnictwo Univeristas, Kraków 2002.
Google Scholar

Pobrania

Opublikowane

2019-03-28

Jak cytować

Zwolińska, B. (2019). Muzyka i akustyka w słuchowiskach – radiowych adaptacjach sztuk Tadeusza Różewicza. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica, 52(1), 447–468. https://doi.org/10.18778/1505-9057.52.26