Kryminał w literaturze polskiej XIX wieku. Kilka uwag

Marta Ruszczyńska

doi:10.18778/1505-9057.50.02

Autor

Marta Ruszczyńska Uniwersytet Zielonogórski, Instytut Filologii Polskiej, Zakład Literatury XIX Wieku

DOI:

https://doi.org/10.18778/1505-9057.50.02

Słowa kluczowe:

fikcja kryminalna, historia, kultura

Abstrakt

Tematem artykułu jest próba opisu warunków, które ukształtowały polski kryminał w XIX stuleciu. Autorka bierze pod uwagę kontekst kryminału zachodnioeuropejskiego i jego wzorce literackie oraz kulturowe. Kładzie również nacisk na przemiany społeczno-polityczne pierwszej połowy XIX wieku w Europie. Jednak zestawiając ową sytuację z warunkami, które ukształtowały polską fikcję kryminalną dostrzega wyraźne różnice. Dotyczą one sfery kulturowej, a przede wszystkim warunków historyczno-politycznych związanych z czasem zniewolenia. Sytuacja życia pod zaborami stworzyła szereg ograniczeń widocznych choćby w kreacji postaci detektywa jak i rozwiązań fabularnych samej powieści, w której triumf sprawiedliwości w klasycznej postaci bywa znacznie ograniczony. Polska fikcja kryminalna tego czasu jest dość ściśle związana z ówczesną kulturą. Powstanie tego gatunku w literaturze polskiej nie jest dziełem jednego autora, ale wypadkową wielu działań. Jednak przede wszystkim autorka postrzega jego związki z polityką i historią.

Pobrania

Brak dostępnych danych do wyświetlenia.

Biogram autora

Marta Ruszczyńska - Uniwersytet Zielonogórski, Instytut Filologii Polskiej, Zakład Literatury XIX Wieku

Dr hab. prof. UZ; kierownik Zakładu Literatury XIX Wieku w Instytucie Filologii Polskiej Uniwersytetu Zielonogórskiego. Do jej zainteresowań badawczych należą m.in.: zagadnienia romantyzmu krajowego, temat Słowiańszczyzny i idei słowianofilskich w obrębie literatury romantycznej, problematyka Kresów Wschodnich i literatury pogranicza. Ponadto zajmują ją także szeroko pojęte kwestie dziewiętnastowieczności w zakresie wspólnoty idei, poglądów estetycznych, gatunków, szczególnie powieści kryminalnej. Redaktorka dwóch tomów zbiorowych Słowacki i wiek XIX (Zielona Góra 2012, 2016). Autorka książek: Dominik Magnuszewski. Między historią i naturą (Zielona Góra 1995), Ziewonia. Romantyczna grupa literacka (Zielona Góra 2002), Słowianie i słowianofile. O słowianofilskich dyskursach w polskiej literaturze romantycznej (Kraków 2015), Pogranicze. Studia i szkice literackie (Zielona Góra 2015).

Bibliografia

Bachórz Józef, Polska powieść tajemnic. Szkic stuletniej kariery, w: Józef Bachórz, Romantyzm a romanse. Studia i szkice o prozie polskiej w pierwszej połowie XIX wieku, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2005, s. 209–248.
Google Scholar

Balzak Honoré de, Tajemnicza sprawa, w: Komedia ludzka. Studia obyczajowe. Sceny z życia politycznego, przeł. Tadeusz Żeleński-Boy, Julian Rogoziński, t. 16, Czytelnik, Warszawa 1961, s. 25–235.
Google Scholar

Bujnicki Tadeusz, Model pozytywistycznej popularnej powieści historycznej. Casus Przyborowski, w: Walery Przyborowski i Józef Brandt, red. Krzysztof Stępnik, Monika Gabryś, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 2007, s. 21–32.
Google Scholar

Bujnicki Tadeusz, „Między nocą z 3-go na 4-ty Grudnia” a „Liściem akacji” Walerego Przyborowskiego, „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Historicolitteraria” 2013, t. 13, z. 134, red. Tadeusz Budrewicz, Renata Stachura-Lupa, s. 49–66.
Google Scholar

Caillois Roger, Powieść kryminalna, czyli jak intelekt opuszcza świat, aby oddać się li tylko grze, i jak społeczeństwo wprowadza z powrotem swe problemy w igraszki umysłu, w: Roger Caillois, Odpowiedzialność i styl. Eseje, wybór Macieja Żurowskiego, sł. wstępne Jana Błońskiego, przekł. Jan Błoński et al., Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1967, s. 167–209.
Google Scholar

Cegielski Tadeusz, Detektyw w krainie cudów. Powieść kryminalna i narodziny nowoczesności 1841–1941, Wydawnictwo W.A.B, Warszawa 2015.
Google Scholar

Cieślikowski Jerzy, Walery Przyborowski, w: Obraz literatury polskiej XIX i XX wieku, Seria 4: Literatura w okresie realizmu i naturalizmu, t. 3, red. Janina Kulczycka-Saloni, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1969.
Google Scholar

Grochowski Paweł, Straszna zbrodnia rodzonej matki. Polskie pieśni nowiniarskie na przełomie XIX i XX wieku, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2010.
Google Scholar

Ihnatowicz Ewa, Miasto kryminalne?, w: Miasto – kultura – literatura. Wiek XIX, red. Jan Data, Wydawnictwo Gdańskie, Gdańsk 1993, s. 113–124.
Google Scholar

Janion Maria, Druga i trzecia generacja romantyków, w: Maria Janion, Gorączka romantyczna, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1975, s. 112–140.
Google Scholar

Jarosińska Izabella, Seweryn Zenon Sierpiński, w: Obraz literatury Polskiej XIX i XX wieku, Seria 3: Literatura krajowa w okresie romantyzmu 1831–1863, t. 2, red. Maria Janion, Maria Dernałowicz, Marian Maciejewski, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1988.
Google Scholar

Kaczyński Paweł, Kryminał historyczny – próba poetyki, w: Literatura kryminalna. Śledztwo w sprawie gatunków, pod red. Anny Gemry, Wydawnictwo EMG, Kraków 2014, s. 191–209.
Google Scholar

Kica Patrycja, „Gazeta Sądowa Warszawska” na tle polskiego XIX-wiecznego czasopiśmiennictwa prawnego, „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis.
Google Scholar

Studia Historicolitteraria” 2013, t. 13, red. Tadeusz Budrewicz, Renata Stachura-Lupa, s. 168–183.
Google Scholar

Martuszewska Anna, Powieść kryminalna, w: Słownik literatury popularnej, red. Tadeusz Żabski, wyd. 2, popr. i uzup., Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2006, s. 464–471.
Google Scholar

Ostrowski Witold, Początki literatury kryminalnej w Anglii, Wydawnictwo Łódzkiego Towarzystwa Naukowego, Łódź 2016.
Google Scholar

Pawlak-Hejno Elżbieta, Początki powieści kryminalnej w Polsce – casus Walery Przyborowski, w: Literatura kryminalna. Śledztwo w sprawie gatunków, pod red. Anny Gemry, Wydawnictwo EMG, Kraków 2014, s. 107–128.
Google Scholar

Ruszczyńska Marta, Historie kryminalne w powieści galicyjskiej drugiej połowy XIX wieku, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Zielonogórskiego. Seria Scrip ta Humana” 2016, t. 5: Kryminał. Między tradycją a nowatorstwem, red. Marta Ruszczyńska, Dorota Kulczycka, Wolfgang Brylla, Elżbieta Gazdecka, s. 63–74.
Google Scholar

Sierpiński, Seweryn Zenon, Nowy gabinet powieści, t. 3, Wydawca J. Kaczanowski, Warszawa 1842.
Google Scholar

Stachura-Lupa Renata, Pisać jak Gaboriau. O „Po nitce do kłębka” Kazimierza Chłędowskiego, „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Historicolitteraria” 2013, t. 13, red. Tadeusz Budrewicz, Renata Stachura-Lupa, s. 19–32.
Google Scholar

Tripplin Ludwik [Tausilion], Tajemnice społeczeństwa wykryte w sprawach kryminalnych krajowych i zagranicznych, t. 1, Wydał Zygmunt Schletter, Wrocław 1852.
Google Scholar

Zbrodnie, sensacje i katastrofy w prasie polskiej do 1914 roku, red. Krzysztof Stępnik, Monika Gabryś, Wydawnictwo WSPA, Lublin 2010.
Google Scholar

Żmudziak Magdalena, „Po nitce do kłębka” Kazimierza Chłędowskiego, czyli polski Lecoq na tropie zbrodni, w: Literatura kryminalna. Na tropie motywów, pod red. Anny Gemry, Wydawnictwo EMG, Kraków 2016, s. 313–328.
Google Scholar