Observations on the Polish crime novel in the 19th century
DOI:
https://doi.org/10.18778/1505-9057.50.02Keywords:
crime fiction, history, cultureAbstract
This article is an attempt at describing the conditions which governed the Polish crime novel in the 19th century. The author of this article takes into consideration the context of the West-European crime novel and its literary and cultural models. She also puts emphasis on sociopolitical transformations of the first half of the 19th century in Europe. However, while comparing that situation with conditions which formed Polish criminalfiction, the author shows clear differences concerning the cultural sphere, and the historical-political conditions related to enslavement. The situation of living under annexed territories created numerous restrictions visible, for instance, in literary creation of detective and fictional terms connected with the novel itself – the triumph of justice is much more limited than in the classical crime novel. Polish criminal fiction of this time is associated with the contemporary culture. The creation of this literary genre in Polish literature is not work of one author, but the result of actions of many. Above all, the author of this article sheds light of the connections between Polish crime fiction, politics and history.
Downloads
References
Bachórz Józef, Polska powieść tajemnic. Szkic stuletniej kariery, w: Józef Bachórz, Romantyzm a romanse. Studia i szkice o prozie polskiej w pierwszej połowie XIX wieku, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2005, s. 209–248.
Google Scholar
Balzak Honoré de, Tajemnicza sprawa, w: Komedia ludzka. Studia obyczajowe. Sceny z życia politycznego, przeł. Tadeusz Żeleński-Boy, Julian Rogoziński, t. 16, Czytelnik, Warszawa 1961, s. 25–235.
Google Scholar
Bujnicki Tadeusz, Model pozytywistycznej popularnej powieści historycznej. Casus Przyborowski, w: Walery Przyborowski i Józef Brandt, red. Krzysztof Stępnik, Monika Gabryś, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 2007, s. 21–32.
Google Scholar
Bujnicki Tadeusz, „Między nocą z 3-go na 4-ty Grudnia” a „Liściem akacji” Walerego Przyborowskiego, „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Historicolitteraria” 2013, t. 13, z. 134, red. Tadeusz Budrewicz, Renata Stachura-Lupa, s. 49–66.
Google Scholar
Caillois Roger, Powieść kryminalna, czyli jak intelekt opuszcza świat, aby oddać się li tylko grze, i jak społeczeństwo wprowadza z powrotem swe problemy w igraszki umysłu, w: Roger Caillois, Odpowiedzialność i styl. Eseje, wybór Macieja Żurowskiego, sł. wstępne Jana Błońskiego, przekł. Jan Błoński et al., Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1967, s. 167–209.
Google Scholar
Cegielski Tadeusz, Detektyw w krainie cudów. Powieść kryminalna i narodziny nowoczesności 1841–1941, Wydawnictwo W.A.B, Warszawa 2015.
Google Scholar
Cieślikowski Jerzy, Walery Przyborowski, w: Obraz literatury polskiej XIX i XX wieku, Seria 4: Literatura w okresie realizmu i naturalizmu, t. 3, red. Janina Kulczycka-Saloni, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1969.
Google Scholar
Grochowski Paweł, Straszna zbrodnia rodzonej matki. Polskie pieśni nowiniarskie na przełomie XIX i XX wieku, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2010.
Google Scholar
Ihnatowicz Ewa, Miasto kryminalne?, w: Miasto – kultura – literatura. Wiek XIX, red. Jan Data, Wydawnictwo Gdańskie, Gdańsk 1993, s. 113–124.
Google Scholar
Janion Maria, Druga i trzecia generacja romantyków, w: Maria Janion, Gorączka romantyczna, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1975, s. 112–140.
Google Scholar
Jarosińska Izabella, Seweryn Zenon Sierpiński, w: Obraz literatury Polskiej XIX i XX wieku, Seria 3: Literatura krajowa w okresie romantyzmu 1831–1863, t. 2, red. Maria Janion, Maria Dernałowicz, Marian Maciejewski, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1988.
Google Scholar
Kaczyński Paweł, Kryminał historyczny – próba poetyki, w: Literatura kryminalna. Śledztwo w sprawie gatunków, pod red. Anny Gemry, Wydawnictwo EMG, Kraków 2014, s. 191–209.
Google Scholar
Kica Patrycja, „Gazeta Sądowa Warszawska” na tle polskiego XIX-wiecznego czasopiśmiennictwa prawnego, „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis.
Google Scholar
Studia Historicolitteraria” 2013, t. 13, red. Tadeusz Budrewicz, Renata Stachura-Lupa, s. 168–183.
Google Scholar
Martuszewska Anna, Powieść kryminalna, w: Słownik literatury popularnej, red. Tadeusz Żabski, wyd. 2, popr. i uzup., Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2006, s. 464–471.
Google Scholar
Ostrowski Witold, Początki literatury kryminalnej w Anglii, Wydawnictwo Łódzkiego Towarzystwa Naukowego, Łódź 2016.
Google Scholar
Pawlak-Hejno Elżbieta, Początki powieści kryminalnej w Polsce – casus Walery Przyborowski, w: Literatura kryminalna. Śledztwo w sprawie gatunków, pod red. Anny Gemry, Wydawnictwo EMG, Kraków 2014, s. 107–128.
Google Scholar
Ruszczyńska Marta, Historie kryminalne w powieści galicyjskiej drugiej połowy XIX wieku, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Zielonogórskiego. Seria Scrip ta Humana” 2016, t. 5: Kryminał. Między tradycją a nowatorstwem, red. Marta Ruszczyńska, Dorota Kulczycka, Wolfgang Brylla, Elżbieta Gazdecka, s. 63–74.
Google Scholar
Sierpiński, Seweryn Zenon, Nowy gabinet powieści, t. 3, Wydawca J. Kaczanowski, Warszawa 1842.
Google Scholar
Stachura-Lupa Renata, Pisać jak Gaboriau. O „Po nitce do kłębka” Kazimierza Chłędowskiego, „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Historicolitteraria” 2013, t. 13, red. Tadeusz Budrewicz, Renata Stachura-Lupa, s. 19–32.
Google Scholar
Tripplin Ludwik [Tausilion], Tajemnice społeczeństwa wykryte w sprawach kryminalnych krajowych i zagranicznych, t. 1, Wydał Zygmunt Schletter, Wrocław 1852.
Google Scholar
Zbrodnie, sensacje i katastrofy w prasie polskiej do 1914 roku, red. Krzysztof Stępnik, Monika Gabryś, Wydawnictwo WSPA, Lublin 2010.
Google Scholar
Żmudziak Magdalena, „Po nitce do kłębka” Kazimierza Chłędowskiego, czyli polski Lecoq na tropie zbrodni, w: Literatura kryminalna. Na tropie motywów, pod red. Anny Gemry, Wydawnictwo EMG, Kraków 2016, s. 313–328.
Google Scholar
Downloads
Published
How to Cite
Issue
Section
License
![Creative Commons License](http://i.creativecommons.org/l/by-nc-nd/4.0/88x31.png)
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.