„Jak żywa” to "uniwersalny komunał"? O nieoczywistych związkach prozopopei z ekfrazą w powieści Portret Pierre’a Assouline’a

Julia Dynkowska

doi:10.18778/1505-9057.61.05

Autor

Julia Dynkowska Uniwersytet Łódzki, Wydział Filologiczny, Instytut Kultury Współczesnej, Katedra Teorii Literatury, ul. Pomorska 171/173, 90-236 Łódź https://orcid.org/0000-0001-7657-2679

DOI:

https://doi.org/10.18778/1505-9057.61.05

Słowa kluczowe:

intertekstualność, intersemiotyczność, prozopopeja, ekfraza, apokryf, sztuka, Jean-Pierre Assouline, Auguste-Dominique Ingres

Abstrakt

Ekfraza – literacka deskrypcja dzieła sztuki – nie jest, rzecz jasna, wyłącznie dokładnym opisem artefaktu; często dotyczy również tego, czego na obrazie nie ma. W ekfrazach dzieła sztuki ulegają czasem swoistemu „ożywieniu” – narratywizacji namalowanych scen, a także uzupełnieniu ich o przed- i „poakcje” czy też o wyobrażone wypowiedzi przedstawionych postaci. Artykuł dotyczy specyficznej formy takich literackich „ożywień”, czyli tekstów, których autorzy, wykorzystując prozopopeję, oddali głos bohaterom obrazów oraz świadomym swej sztuczności (i eksponującym ją) obrazom-przedmiotom. Ciekawym (i rozbudowanym) przykładem zastosowania prozopopei jest powieść Portret P. Assouline’a. Narrację prowadzi w niej namalowana przez J.A.D. Ingres’a Betty de Rothschild. W artykule omawiam sposób i sens zastosowania tej figury retorycznej w powieści Assouline’a i zastanawiam się nad tym, czy każdy tekst literacki, w którym narratorem (dzięki prozopopei) czyni się postać z obrazu, można nazwać ekfrazą.

Pobrania

Brak dostępnych danych do wyświetlenia.

Biogram autora

Julia Dynkowska - Uniwersytet Łódzki, Wydział Filologiczny, Instytut Kultury Współczesnej, Katedra Teorii Literatury, ul. Pomorska 171/173, 90-236 Łódź

Julia Dynkowska – dr, pracuje w Katedrze Teorii Literatury Instytutu Kultury Współczesnej Uniwersytetu Łódzkiego. Interesuje się literaturą w pespektywie kulturowej oraz intertekstualnością – zwłaszcza apokryficznością oraz związkami literatury z innymi dziedzinami sztuki. Artykuły na te tematy publikowała m.in. w „Zagadnieniach Rodzajów Literackich” i tomach zbiorowych. Autorka rozprawy doktorskiej na temat powiązań ekfrazy i apokryfu.

Bibliografia

Assouline Pierre, Le Portrait, Éditions Gallimard, Paris 2007.
Google Scholar

Assouline Pierre, Portret, przeł. Anna Michalska, Noir sur Blanc, Warszawa 2010.
Google Scholar

Bart Andrzej, Rien ne va plus, WAB, Warszawa 2010.
Google Scholar

Bartol Krystyna, Poezja – malarstwo. Plutarch o słynnym powiedzeniu Simonidesa, „Roczniki Humanistyczne” 2006–2007, z. 3, s. 107–118.
Google Scholar

Bartsch Shadi, Elsner Jaś, Eight Ways of Looking at an Ekphrasis, „Classical Philology” 2007 nr 1, s. ii.
Google Scholar

Benjamin Walter, O kilku motywach u Baudelaire’a, w: Walter Benjamin, Twórca jako wytwórca. Eseje i rozprawy, przeł. Robert Reszke, Wydawnictwo KR , Warszawa 2011, s. 133–170.
Google Scholar

Bielska-Krawczyk Joanna, Między widzialnym a niewidzialnym. Twórczość Gustawa Herlinga-Grudzińskiego, Universitas, Kraków 2004.
Google Scholar

Collins Christopher, Reading the Written Image. Verbal Play, Interpretation and the Roots of Iconophobia, The Pennsylvania State University Press, Pennsylvania 1991.
Google Scholar

Cunningham Valentine, Why Ekphrasis?, „Classical Philology” 2007, nr 1, s. 57–71.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1086/521132

Czermińska Małgorzata, Ekfrazy w poezji Wisławy Szymborskiej, „Teksty Drugie” 2003, nr 2–3, s. 230–242.
Google Scholar

Dynkowska Julia, Refocalization as a Strategy of Apocryphal Rewriting, „Zagadnienia Rodzajów Literackich” 2016, z. 1, s. 63–79.
Google Scholar

Gogler Paweł, Kłopoty z ekfrazą, „Przestrzenie Teorii” 2004, z. 3–4, s. 137–152.
Google Scholar

Gorzkowski Albert, „Ut pictura verba”: zagadnienie unaocznienia w retoryce starożytnej i wczesnonowożytnej, „Pamiętnik Literacki” 2001, nr 92/2, s. 37–59.
Google Scholar

Hagstrum Jean Howard, The Sister Arts: The Tradition of Literary Pictorialism and English Poetry From Dryden to Gray, University of Chicago Press, Chicago 1958.
Google Scholar

Heffernan James A. W., Ekphrasis and Representation, „New Literary History” 1991, nr 2, s. 297–316.
Google Scholar

Heller Joseph, Namaluj to, przeł. Iwo Gabriel Jackowski, Phantom Press International, Gdańsk 1993.
Google Scholar

Lausberg Heinrich, Retoryka literacka. Podstawy wiedzy o literaturze, przeł. oprac. i wstęp Albert Gorzkowski, Homo Homini, Bydgoszcz 2002.
Google Scholar

Lisak-Gębala Dobrawa, Ultraliteratura. O strategiach transmedialnych i poszukiwaniu pozawerbalnego we współczesnej literaturze polskiej, Universitas, Kraków 2014.
Google Scholar

Lisak-Gębala Dobrawa, Wizualne odskocznie. Wokół współczesnej eseistyki o malarstwie i fotografii, Universitas, Kraków 2016.
Google Scholar

Man de Paul, Autobiografia jako odtwarzanie, przeł. Maria Bożena Fedewicz, „Pamiętnik Literacki” 1986, z. 2, s. 307–318.
Google Scholar

Mrozewicz Anna Estera, Śladami ekfrazy. Duńscy pisarze współcześni wobec sztuk wizualnych, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2010.
Google Scholar

Nazi Transit Camps: Drancy https://www.jewishvirtuallibrary.org/drancy-transitcamp [dostęp 3.09.2018].
Google Scholar

Nycz Ryszard, Poetyka doświadczenia. Teoria – nowoczesność – literatura, IBL PAN, Warszawa 2012.
Google Scholar

Pamuk Orhan, Nazywam się Czerwień, przeł. Danuta Chmielowska, Wydawnictwo Literackie, Warszawa 2007.
Google Scholar

Pamuk Orhan, Pisarz naiwny i sentymentalny, przeł. Tomasz Kunz, Wydawnictwo Literackie, Warszawa 2012.
Google Scholar

Popowski Remigiusz, Starożytny przewodnik po neapolitańskiej pinakotece, w: Filostrat Starszy, Obrazy, przeł. i wstęp Remigiusz Popowski, Prószyński i S-ka, Warszawa 2004, s. 14–97.
Google Scholar

Progymnasmata. Greckie ćwiczenia retoryczne i ich modelowe opracowanie, oprac., przeł. i koment. Henryk Podbielski, Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II , Lublin 2013.
Google Scholar

Rembowska-Płuciennik Magdalena, Poetyka intersubiektywności: kognitywistyczna teoria narracji a proza XX wieku, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2012.
Google Scholar

Rembowska-Płuciennik Magdalena, W cudzej skórze. Fokalizacja zmysłowa a literackie reprezentacje doświadczeń sensualnych, w: Literackie reprezentacje doświadczenia, red. Włodzimierz Bolecki, Ewa Nawrocka, IBL PAN, Warszawa 2007, s. 51–67.
Google Scholar

Sizeranne de la Robert, Oko i ręka pana Ingres, w: Ingres w oczach własnych i w oczach przyjaciół, oprac. Pierre Courthion, przeł. Eligia Bąkowska, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1969, s. 259–281.
Google Scholar

Swoboda Bartosz, Ekfrazy modernistyczne i „mowa dzieła sztuki”, „Slovo. Journal of Slavic Languages, Literatures and Cultures” 2015, nr 56, s. 90–104.
Google Scholar

Szajnert Danuta, Dywersyjny potencjał apokryfu, „Zagadnienia Rodzajów Literackich” 2011, z. 2, s. 357–371.
Google Scholar

Szajnert Danuta, Mutacje apokryfu, w: Genologia dzisiaj, red. Włodzimierz Bolecki, Ireneusz Opacki, IBL PAN, Warszawa 2000, s. 137–157.
Google Scholar

Śniedziewska Magdalena, „Mali mistrzowie” Zbigniewa Herberta – próba rekonstrukcji, w: Magdalena Śniedziewska, Siedemnastowieczne malarstwo holenderskie w literaturze polskiej po 1918 roku, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2014.
Google Scholar

Tomczok Marta, Prozopopeja, w: Ilustrowany słownik terminów literackich. Historia, anegdota, etymologia, red. Zbigniew Kadłubka, Beata Mytych-Forajter i Aleksander Nawareckiego, Słowo/Obraz Terytoria, Gdańsk 2018, s. 393–394.
Google Scholar

Webb Ruth, Ekphrasis Ancient and the Modern: The Invention of a Genre, „Word and Image” 1999, t. 15, nr 1, s. 7–18.
Google Scholar

Woolf Virginia, Obrazy i portrety, w: Virginia Woolf, Eseje wybrane, przeł. Magdalena Heydel, Karakter, Kraków 2015, s. 193–198.
Google Scholar