Marszałek Franciszek Bieliński jako innowator nowoczesnych kultur rolnych w Polsce w połowie wieku XVIII

Małgorzata Durbas

doi:10.18778/1644-857X.24.01.03

Autor

Małgorzata Durbas Uniwersytet im. Jana Długosza w Częstochowie https://orcid.org/0000-0003-4435-9675

DOI:

https://doi.org/10.18778/1644-857X.24.01.03

Słowa kluczowe:

marszałek Franciszek Bieliński, Henri-Louis Duhamel du Monceau, eksperymenty, kultura agrarna, korespondencja, uprawa zbóż, Otwock Wielki

Abstrakt

Franciszek Bieliński, marszałek wielki koronny, był typowym magnatem czasów saskich, który odegrał istotną rolę w osiemnastowiecznej Rzeczypospolitej. Największą sławę przyniosły mu działania na rzecz modernizacji Warszawy. Jego działalność wpłynęła znacząco na rozwój infrastruktury i poprawę życia mieszkańców stolicy. Niniejszy artykuł ukazuje marszałka Franciszka Bielińskiego jako rzecznika postępu technicznego w sektorze rolnym, który w połowie XVIII w. sprowadzał z Francji nowe typy maszyn rolniczych i spichlerzy oraz przeprowadzał doświadczenia z nowymi sposobami upraw zbóż. W artykule analizuję sprawozdania Franciszka Bielińskiego wysyłane do francuskiego akademika Henri-Louis’a Duhamela du Monceau, w których marszałek relacjonował wdrażane w majątku Otwock Wielki innowacyjne sposoby upraw rolnych propagowane we Francji. Polski magnat, dzięki kontaktom z „największym agronomem na kontynencie europejskim”, niewątpliwie wprowadził w swoim majątku szereg zmian w ówczesnej kulturze agrarnej. Włączył się tym samym w nurt europejskich prac badawczych prowadzonych przez Académie Royale des Sciences, stając się w owej dziedzinie badań jedynym nieformalnym polskim korespondentem.

Pobrania

Brak dostępnych danych do wyświetlenia.

Biogram autora

Małgorzata Durbas - Uniwersytet im. Jana Długosza w Częstochowie

Dr hab. Małgorzata Durbas, prof. UJD – zatrudniona w Instytucie Historii Uniwersytetu im. Jana Długosza w Częstochowie.

Zainteresowania naukowe: historia nowożytna powszechna i Polski ze szczególnym uwzględnieniem stosunków polsko-francuskich. Jej badania obejmują szeroko rozumianą przestrzeń społeczno-kulturową księstw Lotaryngii i Baru w czasie pełnej integracji z monarchią Burbonów za panowania ostatniego księcia, króla Stanisława Leszczyńskiego. W jej dorobku naukowym zawarta jest analiza wielu zagadnień z zakresu procesów modernizacyjnych, instytucjonalizacji badań naukowych. Obecnie jednym z podstawowych nurtów jej działalności badawczej jest obraz funkcjonowania życia badawczo-naukowego akademii i towarzystw w XVIII w. we Francji oraz transferu wiedzy i technologii.

Bibliografia

Archives de l’Académie des sciences, Paryż, Bieliński à Reaumur, Fonds de Reaumur 69J, carton 7 dossier 66/8
Google Scholar

Archives nationales France – Site de Pierrefitte-sur-Seine, 127 AP(6) n 2
Google Scholar

Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie, Zespół Zbiór Kartograficzny, Planta całego Otwocka, 1782, sygn. 1/402/0/-/504 – 33
Google Scholar

Condorcet N. de, Éloge de M. Duhamel, [w:] Histoire de l’Académie royale des sciences – Année 1782, Paris 1785.
Google Scholar

Duhamel du Monceau H.-L., Dzieło o rolnictwie, przekł. P. K. Brzostowski, t. I, Wilno 1770; t. II, Wilno 1773.
Google Scholar

Duhamel du Monceau H.-L., Traité de la culture des terres, suivant les principes de M. Tull, anglois, t. I–II, Paris 1750–1753.
Google Scholar

Duhamel du Monceau H.-L., Traité de la culture des terres, t. III–VI, Paris 1753–1761.
Google Scholar

Rousseau J. J., Les Confessions, t. II, Paris 1889.
Google Scholar

Baranowska Z., Pałac w Starym Otwocku, „Rocznik Historii Sztuki” 1988, t. XVII, s. 265–273.
Google Scholar

Baranowski I. T., Marszałek Franciszek Bieliński, Warszawa 1919.
Google Scholar

Bartoszewicz J., Franciszek Bieliński, „Tygodnik Ilustrowany” 1863, nr 183, s. 117–118, 134, 145–147.
Google Scholar

Bourde A. J., Agronomie et agronomes en France au XVIIIe siècle, Paris 1967.
Google Scholar

Chaunu P., Cywilizacja wieku Oświecenia, Warszawa 1989.
Google Scholar

Daszkiewicz P., Korespondencja Wielkiego Marszałka Koronnego Franciszka Bielińskiego (ok. 1683–1766) z francuskim uczonym Rene Antoine Ferchault de Reaumur (1683–1757) – interesujący dokument historii polskiej zoologii, „Przegląd Zoologiczny” 2008, nr 52, s. 211–218.
Google Scholar

Daszkiewicz P., Polonika w archiwum Rene-Antoine Ferchault de Reaumur (1683–1756), „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki” 2009, R. LIV, nr 2, s. 84–93.
Google Scholar

Desarthe J., Duhamel du Monceau, météorologue, „Revue d’histoire moderne et contemporaine” 2010, n° 3(57), s. 70–91. https://doi.org/10.3917/rhmc.573.0070
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.3917/rhmc.573.0070

Dinechin B. de, Duhamel du Monceau, un savant exemplaire au siècle des Lumières, Luxembourg 1999.
Google Scholar

Doursther H., Dictionnaire universel des poids et mesures anciens et modernes : contenant des tables des monnaies de tous les pays, Bruxelles 1840.
Google Scholar

Duhamel du Monceau : un Européen du siècle des Lumières. Actes du Colloque du 12 mai 2000 et conférences, textes présentés par Andrée Corvol, Orléans 2000.
Google Scholar

Duhamel du Monceau, un philosophe du siècle des Lumières, éd. A. Corvol, Actes du colloque du 12 mai 2000, Orléans 2001.
Google Scholar

Durbas M., Akademia Stanisława w Nancy (1750–1766), Kraków 2013.
Google Scholar

Durbas M., Knowledge and Technology in the Age of Enlightenment: The Scientific Correspondence between Franciszek Bieliński (1683–1766) and Henri Louis Duhamel du Monceau (1700–1782), „Acta Baltica Historiae et Philosophiae Scientiarum” 2020, n° 8(2), s. 128–143. https://doi.org/10.11590/abhps.2020.2.08
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.11590/abhps.2020.2.08

Dygdała J., Wcześniej niż komisja brukowa? Próby uporządkowania Warszawy w latach trzydziestych XVIII wieku, „Almanach Warszawy” 2015, t. IX, s. 128–149.
Google Scholar

Fenna D., Jednostki miar. Leksykon, przekł. z angielskiego pod red. B. Pierzchalskiej, Warszawa 2004.
Google Scholar

Gieydroyć F., Warunki higieniczne Warszawy w wieku XVIII. Ulice i domy, Warszawa 1912.
Google Scholar

Górnicki Ł., Stosunek marszałka wielkiego koronnego Franciszka Bielińskiego do dziesięcin. Przyczynek do dziejów sporu o dziesięciny na Mazowszu w latach pięćdziesiątych XVIII w., „Krakowskie Studia z Historii Państwa i Prawa” 2022, t. XV, z. 1, s. 17–33. https://doi.org/10.4467/20844131KS.22.002.15250
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.4467/20844131KS.22.002.15250

Grochulska B., Komisja Brukowa, [w:] Encyklopedia historii gospodarczej Polski do 1945, t. I, red. M. Kamler, Warszawa 1981, s. 325.
Google Scholar

Kosiński D., Senator najbardziej warszawski – marszałek wielki koronny Franciszek Bieliński (ok. 1683–1766), „Kronika Warszawy” 2019, nr 1(159), s. 29–49.
Google Scholar

Kowalczyk J., Ricaud de Tirregaille Pierre, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XXXI, Wrocław 1988–1989, s. 270–272.
Google Scholar

McDonald D., Agricultural Writers. From Sir Walter of Henley to Arthur Young. 1200–1800, London 1908. https://doi.org/10.5962/bhl.title.23894
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.5962/bhl.title.23894

Pelet J. de, Henri Louis Duhamel du Monceau, agronom et savant universel (1700–1782) ou un encyclopediste au siecle de Diderot, „Culture Technique” 1986, n° 16, s. 236–246.
Google Scholar

Plantefol L., Duhamel du Monceau, „Dix-huitième Siècle” 1969, n° 1, s. 123–137. https://doi.org/10.3406/dhs.1969.883
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.3406/dhs.1969.883

Pueyo G., Un initiateur de la météorologie agricole au XVIIIe siècle, Henri-Louis Duhamel du Monceau, „Comptes rendus des séances de l’Académie d’agriculture de France” [Paris] 1980, t. LXVI, s. 944–952.
Google Scholar

Putkowska J., Warszawski zespół rezydencjalny Franciszka Bielińskiego marszałka wielkiego koronnego, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki” 1996, t. LI, z. 1, s. 17–47.
Google Scholar

Roche D., Le siècle des Lumières en provinces: Académies et académiciens provinciaux 1680–1789, t. I–II, Paris 1978.
Google Scholar

Rutkowski J., Historia gospodarcza Polski do 1864, Warszawa 1953.
Google Scholar

Smoleńska B., Przemiany struktury własności ziemskiej w okolicach Warszawy w XVIII wieku, „Rocznik Mazowiecki” 1984, nr 8, s. 87–107.
Google Scholar

Sobieszczański F. M., Rys historyczno-statystyczny wzrostu i stanu miasta Warszawy od najdawniejszych czasów aż do 1847, Warszawa 1974.
Google Scholar

Szwankowski E., Warszawa. Rozwój urbanistyczny i architektoniczny, Warszawa 1952.
Google Scholar

Waniczkówna H., Franciszek Bieliński, [w:] Polski słownik biograficzny, t. II, Warszawa– Kraków 1936, s. 47–50.
Google Scholar

Wyszomirska M., Architekt Jakub Fontana w służbie marszałka Bielińskiego, „Biuletyn Historii Sztuki” 2020, nr 81(3), s. 499–528. https://doi.org/10.36744/bhs.484
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.36744/bhs.484

Wyszomirska M., „Niech się nikt nie cieszy ani urąga z naszej przyjaźni”. Obraz wzajemnej więzi w listach Franciszka Bielińskiego do Elżbiety Sieniawskiej z lat 1712–1729, [w:] Działalność Elżbiety Sieniawskiej. Polityka – gospodarka – kultura, red. B. Popiołek, Warszawa 2000, s. 109–121.
Google Scholar

Karowa i okolice, Ulicami Warszawy, 22 X 2013, http://ulicamiwarszawy.blogspot.com/2013/12/karowa-i-okolice.html – 7 II 2025 (dostęp: 7 II 2025).
Google Scholar