Plastyka łódzka u schyłku XIX i na początku XX wieku

Aneta Pawłowska

doi:10.18778/1644-857X.16.01.04

Autor

Aneta Pawłowska Uniwersytet Łódzki, Wydział Filozoficzno-Historyczny, Katedra Historii Sztuki

DOI:

https://doi.org/10.18778/1644-857X.16.01.04

Słowa kluczowe:

Łódź, „miasto zła”, sztuki wizualne, kultura, XIX wiek, XX wiek

Abstrakt

Celem artykułu jest prezentacja sytuacji środowisk artystycznych w Łodzi na przełomie XIX i XX w. W świetle prowadzonych przez łódzkich historyków i historyków sztuki badań, począwszy od lat siedemdziesiątych XX w. aż po XXI w., można stwierdzić, że sytuacja sztuk pięknych i samych artystów w Łodzi u schyłku XIX i na początku XX w., wbrew obiegowym opiniom, nie była zła. Rodziny łódzkich przemysłowców, bogacąc się i budując pokoleniowo coraz mocniejszą pozycję w hierarchii społecznej, podkreślały swój status, wznosząc luksusowo wyposażone wille i pałace miejskie i otaczając się dziełami sztuki zwłaszcza w ostatnim dwudziestoleciu XIX w. Przedstawiciele kolejnych pokoleń rodów fabrykanckich (coraz lepiej wykształceni) rozwijali pasje kolekcjonerskie. Działały też salony wystawiennicze, np. Z. Bartkiewicza, J. Pawłowskiego, K. Biedrzyńskiego, J. Grodka, T. Kozaneckiego. Do uznanych artystów i architektów mieszkających w Łodzi na przełomie XIX i XX w. należeli: S. Hirszenberg, L. Pilichowski, M. Trębacz, H. Glicenstein, D. Landé i A. Zeligson.

Pobrania

Brak dostępnych danych do wyświetlenia.

Bibliografia

Rząd Gubernialny Piotrkowski, Wydział Budowlany [RzGP, WB], sygn. 3845.
Google Scholar

Bartkiewicz Z., Złe miasto. Obrazy z 1907 r., Warszawa 1911.
Google Scholar

Gorski S., Łódź spółczesna – obrazki i szkice publicystyczne, Łódź 1904.
Google Scholar

Kamińska M., Ścieżkami wspomnień, Warszawa 1960.
Google Scholar

Reymont W., Ziemia obiecana, wolnelektury.pl (dostęp: 15 II 2017 r.).
Google Scholar

Rocznik Artystyczno-Literacki, Teatralny na rok 1899, wyd. Z. Bartkiewicz, s. 37–39.
Google Scholar

Abnegat (J. Zlasnowska-Elzenbergowa), „Dziennik Łódzki” 1889, nr 139, s. 41.
Google Scholar

„Goniec Łódzki” 1903, nr 30, s. 2.
Google Scholar

Kronika artystyczna, „Sztuki Piękne” 1926–1927, R. III, s. 240.
Google Scholar

Peiper T., Miasto, masa, maszyna, „Zwrotnica” 1922, nr 2, s. 23–31.
Google Scholar

„Rocznik Artystyczno-Literacki, Teatralny Ilustrowany” 1899, s. 41.
Google Scholar

Stypendia dla malarzy, „Rozwój” 1914, nr 4, s. 2.
Google Scholar

Wandurski W., Sensacja, matołek a cywilizacja, „Republika” 1923, nr 1, s. 4.
Google Scholar

Wandurski W., Sztuka za nawiasem życia. Artyści to złem mieście, „Wiadomości Literackie” 1925, nr 32, s. 2.
Google Scholar

Wandurski W., W dymach fabrycznych Łodzi. Bawełna, weksle i sztuka, „Wiadomości Literackie” 1924, nr 7, s. 2.
Google Scholar

Anders H., Z dziejów życia artystycznego w Łodzi. Materiały na sesję naukową „Wczoraj, dziś i jutro Łodzi”, poświeconą 550-leciu m. Łodzi. 27–28 maja 1974 r., Łódź 1974.
Google Scholar

Badziak K., Szkice do dziejów rodziny Poznańskich. U źródeł jej awansu ekonomicznego i społecznego, [w:] Imperium rodziny Poznańskich. Przywrócone dziedzictwo czasu i miejsca, red. M. Jakóbczyk, K. Kuropatwa-Pik, C. Pawlak, Łódź 2012, s. 15–45.
Google Scholar

Badziak K., Wielkość i upadek fortuny Poznańskich, [w:] Dzieje Żydów w Łodzi 1820–1944, red. W. Puś, S. Liszewski, Łódź 1991, s. 79–113.
Google Scholar

Bojarska M., Mieczysława Ćwiklińska, Warszawa 1988.
Google Scholar

Decorum łódzkiego fabrykanta. Katalog wystawy w Muzeum Sztuki w Łodzi 01–05.1986, oprac. W. Jordan, Łódź 1986.
Google Scholar

Delaperriere M., Polskie awangardy a poezja europejska, Katowice 2004.
Google Scholar

Dzieciuchowicz J., Ludność Łodzi – rozwój i przemiany strukturalne, Łódź 2014.
Google Scholar

Dziedzictwo dwóch kultur. Kolekcja rodziny Poznańskich z Muzeum Polskiego w Rapperswilu października 2015 r. – 14 lutego 2016 r. Katalog wystawy, Łódź 2015.
Google Scholar

Fiszbak J., Mity „ziemi obiecanej” w regionalnej literaturze Łodzi. Między grą wyobraźni fikcją literacką a historią, Łódź 2013.
Google Scholar

Gadowska J., Żydowscy malarze w Łodzi w latach 1880–1919, Warszawa 2010.
Google Scholar

Gryglewski P., Przykłady wykorzystania schematów dekoracyjnych rezydencji nowożytnych w łódzkich wnętrzach fabrykanckich, [w:] Sztuka w Łodzi (5). W fabryce, salonie, teatrze i kawiarni – łódzkie wnętrza XIX i XX wieku, Materiały sesji naukowej, Łódź, 8–9 listopada 2007, Łódź 2008, s. 51–60.
Google Scholar

Gryglewski P., Stefański K., Willa Leopolda Kindermanna. Galeria Willa Miejskiej Galerii Sztuki, Łódź 2009.
Google Scholar

Klimczak A., Leon (Léon, Leo) Hirszenberg, https://web.archive.org/web/20170314184102/http://www.artinfo.pl/artysta/leon-l%C3%A9on,-leo-hirszenberg (dostęp: 20 VII 2017 r.).
Google Scholar

Jaworska J., Prasa, [w:] Łódź. Dzieje miasta, red. R. Rosin, t. I (Do roku 1918), red. B. Baranowski, J. Fijałek, wyd. 2, Warszawa–Łódź 1988, s. 546–555.
Google Scholar

Jordan W., Łódzkie środowisko malarskie na przełomie XIX i XX wieku, [w:] Sztuka w Łodzi 2. Materiały sesji naukowej zorganizowanej przez Łódzki Oddział Stowarzyszenia Historyków Sztuki w dniach 8–9 października 2001 roku, red. M. Wróblewska-Markiewicz, Łódź 2003, s. 143–156.
Google Scholar

Kacprzak D., Kolekcje ziemi obiecanej. Zbiory artystyczne łódzkiej burżuazji wielkoprzemysłowej w latach 1880–1939, Warszawa 2015.
Google Scholar

Kacprzak D., O smaku artystycznym łódzkich przemysłowców drugiej połowy XIX wieku, [w:] Rozważania o smaku artystycznym, red. J. Poklewski, T.F. de Rosset, Toruń 2002, s. 203–225.
Google Scholar

Kacprzak D., Pamięć fabrykanckiej Atlantydy, „Herito” 2012, nr 8, s. 207.
Google Scholar

Kacprzak D., Silbersteinowie i ich kolekcja dzieł sztuki. Z badań nad kolekcjonerstwem żydowskiej burżuazji wielkoprzemysłowej w Łodzi końca XIX i pierwszych dziesięcioleci XX w., [w:] Adlojada. Szczecińskie pasaże, red. J. Brejdak, D. Kacprzak, B.M. Wolska, Szczecin 2012, s. 125–145.
Google Scholar

Kołodziej K., Między „ziemią obiecaną” a „złym miastem” – cała (?) prawda o Łodzi w publicystyce i prasie warszawskiej, [cz. 1], „Acta Universitatis Lodziensis”, Folia Litteraria Polonica 10, 2008, s. 253–272.
Google Scholar

Kołodziej K., Między „ziemią obiecaną” a „złym miastem” – cała (?) prawda o Łodzi w publicystyce i prasie warszawskiej, [cz. 2], „Acta Universitatis Lodziensis”, Folia Litteraria Polonica 13, 2010, s. 177–188.
Google Scholar

Kowalczyński K., Łódź przełomu wieków XIX/XX, Łódź 2008.
Google Scholar

Krawczyk-Wasilewska V., Wprowadzenie, [w:] Kultura jako czynnik rozwoju miasta na przykładzie Łodzi, red. V. Krawczyk-Wasilewska, M. Kucner, E. Zimnica-Kuzioła, Łódź 2012, s. 5–16.
Google Scholar

Łódź: monografia miasta, red. S. Liszewski, K. Badziak, Łódź 2009.
Google Scholar

Pawłowska A., Nie tylko muzeum. O początkach plastyki w Łodzi, [w:] Sztuka Polski Środkowej. Studia, red. K. Stefański, Łódź 2007, s. 139–150.
Google Scholar

Pellowski A., Kultura muzyczna Łodzi do roku 1918, Łódź 1994.
Google Scholar

Pietrzak J., Rewolucja 1905–1907 w Łodzi. W 100. rocznicę, „Przegląd Nauk Historycznych” 2005, R. IV, nr 1, s. 201–204.
Google Scholar

Płażewska M., Warszawski Salon Aleksandra Krywulta (1880–1906), „Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie” 1996, t. X, s. 297–422.
Google Scholar

Polacy – Niemcy – Żydzi w Łodzi w XIX–XX w. Sąsiedzi dalecy i bliscy, red. P. Samuś, Łódź 1997.
Google Scholar

Puś W., Żydzi w Łodzi w latach zaborów 1793–1914, Łódź 1998.
Google Scholar

Pytlas S., Łódzka burżuazja przemysłowa 1864–1914, Łódź 1994.
Google Scholar

Samuś P., Ziemia obiecana, złe miasto czy mała ojczyzna Polaków, „Tygiel Kultury” 1996, nr 1, s. 79–83.
Google Scholar

Skawińska L., Skibiński Z. (oprac.), Rozmowy w „Tyglu”. Lodzermensch – historia i mit, „Tygiel Kultury” 1998, nr 3–4, s. 34.
Google Scholar

Skrzydło L., Rody fabrykanckie, Łódź 1999.
Google Scholar

Stefański K., Inicjatywy budowlane Poznańskich, [w:] Imperium rodziny Poznańskich. Przywrócone dziedzictwo czasu i miejsca, red. M. Jakóbczyk, K. Kuropatwa-Pik, C. Pawlak, Łódź 2012, s. 109–147.
Google Scholar

Strzałkowski J., Artyści, obrazy i zbieracze w Łodzi do 1918 roku, Łódź 1991.
Google Scholar

Strzałkowski J., Słownik artystów łódzkich, Łódź 2005.
Google Scholar

Sztuka łódzka obok awangardy, Materiały sesji naukowej zorganizowanej przez Oddział Łódzki Stowarzyszenia Historyków Sztuki w dniach 18–19 listopada 2004 roku, Łódź 2005.
Google Scholar

Sztyma T., Henryk Gilcenstein jako „artysta żydowski”, [w:] Studia o artystach XVII–XX w., red. J. Malinowski, Toruń 2003, s. 121.
Google Scholar

Urbankiewicz J., Sezon w Łodzi nie zaszkodzi, Łódź 1978.
Google Scholar

Wiercińska J., Towarzystwo Zachęty sztuk Pięknych w Warszawie. Zarys działalności, Wrocław 1968.
Google Scholar

Woźniak K., Przedsiębiorcy łódzcy jako mecenasi i kolekcjonerzy sztuki, [w:] Rola przedsiębiorców i bankowców w kształtowaniu kultury miejskiej w Polsce XIX–XX wieku, red. G. Grabowska, A. Stawarz, Rybnik–Warszawa 2003, s. 185–193.
Google Scholar

Zawilska H., Plastyka, [w:] Łódź. Dzieje miasta do 1918 r., t. I, red. B. Baranowski, J. Fijałek, Warszawa–Łódź 1982, s. 606–607.
Google Scholar

Zawilska H., Problemy plastyki i wystawiennictwa w Łodzi na przełomie XIX i XX w. (1884–1914), [w:] Sztuka łódzka. Materiały sesji naukowej Oddziału Łódzkiego Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Warszawa–Łódź 1977, s. 51–69.
Google Scholar

Złe miasto – dobre miasto. Sztuka w Łodzi (6), red. M. Wróblewska-Markiewicz et al., Łódź 2014.
Google Scholar