Gustaw III wobec rewolucji francuskiej

Autor

  • Zbigniew Anusik Uniwersytet Łódzki, Wydział Filozoficzno-Historyczny, Instytut Historii, Katedra Historii Nowożytnej

DOI:

https://doi.org/10.18778/1644-857X.16.01.02

Słowa kluczowe:

Gustaw III, rewolucja francuska 1789–1792, Szwecja w II połowie XVIII w., polityka zagraniczna Szwecji w II połowie XVIII w., sytuacja polityczna w Europie w II połowie XVIII w.

Abstrakt

Gustaw III panował w Szwecji w latach 1771–1792. Od początku swoich rządów był mocno związany z Francją. Dzięki jej poparciu dokonał monarchistycznego zamachu stanu w sierpniu 1772 r. Przez kolejnych 15 lat był najbliższym sojusznikiem dworu wersalskiego. Zapoczątkowany w 1787 r. kryzys wewnętrzny sprawił, że Francja nie była w stanie dłużej odgrywać dotychczasowej roli na arenie międzynarodowej. Jednym z pierwszych polityków europejskich, który zdał sobie z tego sprawę, był właśnie Gustaw III. W latach 1788–1790, wbrew stanowisku Francji, prowadził wojnę z Rosją, którą zakończył w sierpniu 1790 r. Nie ulega najmniejszej wątpliwości, że zrobił to ze względu na rozwój sytuacji we Francji. Król od dawna panicznie bał się bowiem wszelkich rewolucji. I nie chodziło mu bynajmniej o wywołane przez nie zmiany natury społecznej czy gospodarczej. W rewolucji król szwedzki widział niszczycielską siłę zagrażającą wszystkim tronom. Obawiał się, że przykład Francji, gdzie pozycja króla słabła z każdym miesiącem, może doprowadzić do upadku monarchii we wszystkich innych krajach europejskich. Z tego właśnie powodu Gustaw III powziął myśl o dokonaniu zbrojnej interwencji we Francji.
W 1791 r. sprawą dla niego najważniejszą było już bowiem ratowanie zagrożonej monarchii francuskiej. Nie znajdując zrozumienia u przedstawicieli państw trójprzymierza (Anglia, Prusy, Holandia), coraz bardziej zaczynał skłaniać się ku koncepcji zawarcia przymierza z Rosją. Decyzję o podpisaniu traktatu sojuszniczego z Katarzyną II przesądziło niepowodzenie ucieczki Ludwika XVI z Paryża w czerwcu 1791 r. Niemal natychmiast po zatrzymaniu króla Francji w Varennes Gustaw III przystąpił do montowania szerokiej koalicji mocarstw, której pierwszoplanowym celem miało być ratowanie instytucji francuskiej monarchii. Jego inicjatywy w tym względzie nie znalazły jednak zrozumienia na dworach europejskich. Dyplomaci szwedzcy niemal wszędzie spotkali się z chłodnym, a niekiedy nawet z wrogim przyjęciem. Jedynym rezultatem zakrojonej na szeroką skalę akcji dyplomatycznej okazało się podpisanie traktatu drottningholmskiego z Rosją w październiku 1791 r. Warto też zwrócić uwagę na to, że Gustaw III pozostawał w stałym kontakcie z Ludwikiem XVI i jego zaufanym przedstawicielem na emigracji – Louisem Auguste’em baronem de Breteuil. Gustaw III został zamordowany w chwili, kiedy jego propozycje zostały zaakceptowane przez Ludwika XVI i Marię Antoninę. Dwór tuileryjski początkowo dość sceptycznie odnosił się bowiem do pomysłu zbrojnej interwencji we Francji. Jednak w marcu 1792 r. baron de Breteuil, występując w imieniu francuskiej pary królewskiej, zgodził się zarówno na lądowanie szwedzkiego korpusu w Normandii, jak i na zorganizowanie nowej ucieczki rodziny królewskiej z Paryża. Śmierć Gustawa III przekreśliła wszystkie te zamiary. Umierający król nigdy nie miał się też dowiedzieć, że w końcu marca 1792 r. pojawiła się szansa na spełnienie wszystkich jego pragnień i marzeń.

Pobrania

Brak dostępnych danych do wyświetlenia.

Bibliografia

Riksarkivet w Sztokholmie (RA) Diplomatica: Gallica vol. 472, 476, 520, 521, 522, 524, 533, 555, 558. Hispanica vol. 31, 33. Muscovitica vol. 451, 489, 490. Kungl. arkiv I. Handskriftsamlingen: Gustaf III. Stafsundsarkivet: Evert Taubes Samling. vol. I, vol. II. Hans Axel von Fersens Samling. vol. 11.
Google Scholar

Adlerbeth G.J., Historiska anteckningar. Efter en i von Brinkmanska Arkivet på Trolle-Ljungby befintlig handskrift, utg. af G. Andersson, Del. I, Örebro 1856.
Google Scholar

Axel von Fersens dagbok, utg. av A. Söderhjelm, Bd I, Stockholm 1925.
Google Scholar

Coxe W., Travels into Poland, Russia and Denmark, vol. IV, London 1787.
Google Scholar

Fersen A. v., Rescue the Queen. A Diary of the French Revolution 1789–1793, eds A. Carlsson, E. Elstob, London 1971.
Google Scholar

Gustave III par ses lettres, ed. par G. v. Proschwitz, Göteborg–Paris 1986.
Google Scholar

Hedvig Elisabeth Charlottas dagbok, utg. av C.C. Bonde, Bd II, Stockholm 1903.
Google Scholar

Kon. Gustaf III:s bref till Riks-Drotsen Grefve Axel Wachtmeister och Stats-Sekreteraren Ulric Gustaf Franc, efter handskrifter på Trolle-Ljungby, utg. af G. Andersson, Örebro 1860.
Google Scholar

Konung Gustaf III:s bref till friherre G.M. Armfelt, utg. af E. Tegnér, [w:] Historiska Handlingar, Bd XII, Stockholm 1883.
Google Scholar

Le comte de Fersen et la cour de France. Extraits des papiers du grand maréchal de Suède, comte Jean Axel de Fersen, publ. par R.M. Klinckowström, t. I, Paris 1877.
Google Scholar

Michellessi D., Rewolucya szwedzka sprawą Gustawa III, dzisiejszego króla szwedzkiego w roku 1772 utworzona, z przydatkiem formy nowego rządu y pism zaciągających się do tey odmiany, przez… napisana, a z francuzkiego na oyczysty (j)ęzyk przełożona, Warszawa 1778.
Google Scholar

Nordin C.G., Dagboksanteckningar för åren 1786–1792, [w:] Historiska Handlingar, Bd VI, Stockholm 1868.
Google Scholar

Ögonvitten om Gustav III, utg. av B. Hennings, Stockholm 1960.
Google Scholar

Schinkel B. v., Minnen ur Sveriges nyare historia samlade af…, utg. af C.W. Bergman, Del. II (Gustaf III och hans tid 1788–1792), Stockholm 1852.
Google Scholar

Schröderheim E., Skrifter till konung Gustaf III:s historia, utg. af E. Tegnér, uppl. 2, Stockholm 1892.
Google Scholar

Sheridan C.F., A History of the Late Revolution in Sweden, London 1788.
Google Scholar

Åkeson N., Gustaf III:s förhållande till franska revolutionen, Bd I–II, Lund 1885– 1886.
Google Scholar

Almquist J.A., Riksdagen i Gefle 1792, Upsala 1895.
Google Scholar

Anners E., Humanitet och rationalism. Studier i upplysningstidens stafflagsreformer – särskild med hänsyn till Gustaf III:s reformlagstiftning, Lund 1965.
Google Scholar

Anusik Z., Czy dwór berliński proponował Szwecji udział w drugim rozbiorze Polski? Przyczynek do dziejów stosunków politycznych pomiędzy Sztokholmem, Berlinem i Warszawą w latach 1789–1792, [w:] Oświeceni wobec rozbiorów Polski, red. J. Grobis, Łódź 1998, s. 43–63.
Google Scholar

Anusik Z., Dwór sztokholmski wobec wydarzeń w Holandii w latach 1785–1787, [w:] Gdańsk – Polska – Europa. Praca zbiorowa ofiarowana profesorowi doktorowi habilitowanemu Władysławowi Zajewskiemu w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, red. Z. Kropidłowski, Gdańsk 2001, s. 87–101.
Google Scholar

Anusik Z., Dyplomacja szwedzka wobec kryzysu monarchii we Francji w latach 1787–1792, Łódź 2000.
Google Scholar

Anusik Z., Edukacja oświeconego księcia. Wychowanie i wykształcenie szwedzkiego następcy tronu, królewicza Gustawa (późniejszego Gustawa III), [w:] Między barokiem a oświeceniem. Edukacja, wykształcenie, wiedza, red. S. Achremczyk, Olsztyn 2005, s. 260–279.
Google Scholar

Anusik Z., France in Sweden’s Foreign Policy in the Era of Gustav III’s Reign 1771–1792, Łódź 2016.
Google Scholar

Anusik Z., Geneza i początki wojny szwedzko-rosyjskiej (kampania 1788 r.) w świetle korespondencji Gustawa III, [w:] Między Zachodem a Wschodem, t. II (Studia ku czci profesora Jacka Staszewskiego), red. J. Dumanowski, B. Dybaś, K. Mikulski, J. Porazinski, S. Roszak, Toruń 2003, s. 43–62.
Google Scholar

Anusik Z., Gustav III’s coup d’etat of 19 August 1772. The end of the „Age of Liberty” in Sweden, „Sarmatia Europea. Polish Review of Early Modern History” 2011/2012, vol. II, s. 47–64.
Google Scholar

Anusik Z., Kongres zbrojny u granic Francji. Niespełniona nadzieja kontrrewolucji spod znaku Tuileriów w latach 1791–1792, „Przegląd Nauk Historycznych” 2003, R. II, nr 2 (4), s. 111–179.
Google Scholar

Anusik Z., Między Warszawą, Sztokholmem i Petersburgiem. Geneza rosyjskiej interwencji w Polsce w 1792 roku w świetle korespondencji ambasadora szwedzkiego w Petersburgu – Curta von Stedingka, [w:] Przełomy w historii. XVI Powszechny Zjazd Historyków Polskich (Wrocław 15–18 września 1999 roku). Pamiętnik, t. II, cz. 1, Toruń 2000, s. 255–276.
Google Scholar

Anusik Z., Misja polska w Sztokholmie w latach 1789–1795, Łódź 1993.
Google Scholar

Anusik Z., Monarchistyczny zamach stanu Gustawa III z 19 sierpnia 1772 r. Geneza, przebieg, konsekwencje, „Przegląd Nauk Historycznych” 2013, R. XII, nr 1, s. 91–121.
Google Scholar

Anusik Z., O polską koronę. Dwór sztokholmski wobec kwestii sukcesji tronu w Polsce w dobie Sejmu Czteroletniego, [w:] Studia i materiały z dziejów nowożytnych, red. K. Matwijowski, S. Ochmann-Staniszewska, Prace historyczne XIII, Wrocław 1995, s. 147–167.
Google Scholar

Anusik Z., O szwedzki alians. Karta z dziejów stosunków politycznych pomiędzy Sztokholmem a Warszawą w dobie Sejmu Czteroletniego, „Acta Universitatis Lodziensis”, Folia Historica 57, 1996, s. 77–106.
Google Scholar

Anusik Z., Przykład szwedzki – konfederacja z Anjala, [w:] Król a prawo stanów do oporu, red. M. Markiewicz, E. Opaliński, R. Skowron, Kraków 2010, s. 163–180.
Google Scholar

Anusik Z., Rokowania o polsko-szwedzki traktat sojuszniczy w 1790 roku, „Zapiski Historyczne” 1996, t. LXI, z. 2–3, s. 21–44.
Google Scholar

Anusik Z., Szwedzki rywal Fryderyka Augusta. Gustaw III wobec projektów sukcesji tronu w Polsce w latach 1790–1792, „Rocznik Łódzki” 1997, t. XLIV, s. 89–115.
Google Scholar

Anusik Z., Wydarzenia we Francji w pierwszych miesiącach rewolucji (maj–październik 1789 r.) w świetle doniesień ambasadora Szwecji w Paryżu (Wersalu) Erika Magnusa Staëla von Holsteina, „Przegląd Nauk Historycznych” 2016, R. XV, nr 1, s. 85–127.
Google Scholar

Awebro K., Gustaf III:s räfst med ämbetsmännen 1772–1779 – aktionerna mot landshövdingarna och Göta hovrätt, „Acta Universitatis Upsaliensis”, Studia Historica Upsaliensia 96, Uppsala 1977.
Google Scholar

Bain R.N., Gustavus III and his Contemporaries 1746–1792. An Overlooked Chapter of Eighteenth Century History, vol. I–II, London 1894.
Google Scholar

Barton H.A., Count Hans Axel von Fersen. Aristocrat in an Age of Revolution, Boston 1975.
Google Scholar

Barton H.A., Gustav III of Sweden and the Enlightenment, „Eighteenth Century Studies. An Interdisciplinary Journal”, vol. VI, No. 1, Berkeley (University of California) 1972–1973, s. 1–34.
Google Scholar

Barton H.A. Scandinavia in the Revolutionary Era 1760–1815, Minneapolis 1986.
Google Scholar

Dembiński B., Rosya a Rawolucya Francuska, Kraków 1896.
Google Scholar

Ericson L., Kriget till lands 1788–1790, [w:] Gustav III:s ryska krig, red. G. Artéus, Stockholm 1992, s. 69–109.
Google Scholar

Essen Å.W., Johan Liljencrantz som handelspolitiker. Studier i Sveriges yttre handelspolitik 1773–1786, Lund 1928.
Google Scholar

Findeisen J.P., „Królewski rewolucjonista”. Król Gustaw III u progu kapitalistycznej przebudowy szwedzkiego system feudalnego (1771–1792), „Zapiski Historyczne” 1997, t. LXII, z. 2–3, s. 69–85.
Google Scholar

Forssell A., Histoire de l’administration des affaires étrangères 1721–1809, [w:] Histoire de l’Administration des Affaires Étrangères de Suède, Upsal 1940.
Google Scholar

Geffroy A., Gustave III et la cour de France. Suivi d’une etude critique sur Marie-Antoinette et Louis XVI apocryphes, t. I–II, Paris 1867.
Google Scholar

Glete J., Kriget till sjöss 1788–1790, [w:] Gustav III:s ryska krig, red. G. Artéus, Stockholm 1992, s. 110–174.
Google Scholar

Godechot J., La contre-révolution française. Doctrine et action. 1789–1804, Paris 1961.
Google Scholar

Hennings B., Gustav III. En biografi, Stockholm 1957.
Google Scholar

Hennings B., Gustav III som kronprins, Uppsala 1935.
Google Scholar

Hennings B., Ulrik Scheffer brev till Sophie Piper, „Historisk Tidskrift” [Stockholm] 1959, Bd LXXIX, s. 276–302.
Google Scholar

Hjelt A.J., Sveriges ställning till utlandet närmast efter 1772 års statshwälfning, Helsingfors 1887.
Google Scholar

Jägerskiöld O., Den svenska utrikespolitikens historia, Bd II, del. 2 (1721–1792), Stockholm 1957.
Google Scholar

Landberg G., Den svenska riksdagen under den gustavianska tiden, [w:] Sveriges riksdag. Historisk och statsvetenskapling främställning, Bd VII, Stockholm 1932.
Google Scholar

Lindberg H., En ränksmidare. Strödda blad ur 1700-talets partistrider, Stockholm 1928.
Google Scholar

Lönnroth E., Gustavus III of Sweden: the Final Years. A Political Portrait, [w:] idem, Scandinavians. Selected Historical Essays, Göteborg 1977, s. 101–110.
Google Scholar

Madariaga I. de, Russia in the Age of Catherine the Great, New Haven–London 1981.
Google Scholar

Majewska G., Polityka handlowa Szwecji w latach 1720–1809, Wrocław 1991.
Google Scholar

Malmström C.G., Sveriges politiska historia från konung Karl XII:s död till statshväfningen 1772, uppl. 2, Bd VI, Stockholm 1901.
Google Scholar

Manderström L., Om Gustaf III:s yttre politik under de två senaste åren af dess regering, Stockholm 1859.
Google Scholar

Mathiez A., La révolution française, t. I (La chute de la royauté), Paris 1928.
Google Scholar

Mathiez A., Rewolucja francuska, Warszawa 1956.
Google Scholar

Nordmann C., Gustave III. Un démocrate couronné, Lille 1986.
Google Scholar

Oakley S., Gustavus III:s Plan for War with Denmark, 1783–84, [w:] Studies in Diplomatic History, eds R. Hatton, M.S. Anderson, London 1970, s. 168–186.
Google Scholar

Odhner C.T., Gustaf III och Katarina II åren 1783–1784, Stockholm 1879.
Google Scholar

Odhner C.T., Gustaf III och Katarina II efter freden i Värälä, Stockholm 1895.
Google Scholar

Odhner C.T., Sveriges politiska historia under konung Gustaf III:s regering, Bd I–III, Stockholm 1885–1905.
Google Scholar

Rosander Y., Några brev från Gustav III och Charles de Vergennes till Fredrik Carl Sinclair under riksdagen 1771–1772, „Historisk Tidskrift”, Bd LXXIII, Stockholm 1953, s. 417–436.
Google Scholar

Price M., Louis XVI and Gustavus III: Secret Diplomacy and Counter-Revolution 1791–1792, „The Historical Journal” 1999, vol. XLII, No. 2, s. 435–466.
Google Scholar

Rystand G., Varör krig? Nagot om bakgrund och „orsaker” till Gustav III:s ryska krig, [w:] Gustav III:s ryska krig, red. G. Artéus, Stockholm 1992, s. 9–22.
Google Scholar

Schück H., Gustav III:s statsvälvning 1772 I berättande källor och äldre litteratur, Historisk Arkiv 4, Uppsala 1955.
Google Scholar

Söderhjelm A., Fersen et Marie-Antoinette. Journal intime et correspondance du comte Axel de Fersen, Paris 1930.
Google Scholar

Söderhjelm A., Revolutionärer och emigranter, Stockholm 1918.
Google Scholar

Söderhjelm A., Sverige och den franska revolutionen. Bidrag till kännedom om Sveriges och Frankrikes inbördes förhållande i slutet av 1700-talet, Bd I (Gustav III:s tid), Stockholm 1920.
Google Scholar

Stålhane H., Gustaf III:s resa till Italien och Frankrike, Stockholm 1953.
Google Scholar

Stavenow L., Anckarström Jacob Johan, [w:] Svenskt Biografiskt Lexikon, Bd I, Stockholm 1918, s. 610–614.
Google Scholar

Tham W., Konung Gustaf III och rikets stander vid 1789 års riksdag, Stockholm 1866.
Google Scholar

Waern C.F., 1786 års riksdag, [b.m.] 1868.
Google Scholar

Pobrania

Opublikowane

2017-04-06

Jak cytować

Anusik, Z. (2017). Gustaw III wobec rewolucji francuskiej. Przegląd Nauk Historycznych, 16(1), 39–136. https://doi.org/10.18778/1644-857X.16.01.02

Numer

Dział

ARTYKUŁY, STUDIA I ROZPRAWY / ARTICLES, STUDIES AND DISSERTATIONS

Inne teksty tego samego autora

<< < 1 2 3 4 > >>