Wizerunek Karola XII w wybranych katolickich kronikach klasztornych z terenu Korony. Próba sondażu

Adam Wołoszyn

doi:10.18778/1644-857X.23.02.04

Autor

Adam Wołoszyn Uniwersytet Opolski https://orcid.org/0000-0001-9423-6417

DOI:

https://doi.org/10.18778/1644-857X.23.02.04

Słowa kluczowe:

kroniki, klasztory, stereotypy, Karol XII (1697–1718), Szwedzi, Szwecja

Abstrakt

Celem artykułu jest przedstawienie wizerunku monarchy szwedzkiego Karola XII (1697–1718), jaki został zawarty w katolickich źródłach narracyjnych proweniencji kościelnej. Podstawę analizy stanowi osiemnaście kronik klasztornych z terenu Korony, z zakonów katolickich męskich i żeńskich, z których większość została wydana drukiem na przestrzeni ostatnich dwóch stuleci, część natomiast pozostaje w formie rękopiśmiennej. Przy analizie kronik pod uwagę wzięte zostały określenia osoby monarchy szwedzkiego o charakterze przymiotnikowym oraz przydomki, które mu nadano, np. lew północy. Rozważania zawarte w tekście stanowią punkt wyjścia do badań nad postrzeganiem osoby Karola XII przez polskie duchowieństwo na początku XVIII w.

Pobrania

Brak dostępnych danych do wyświetlenia.

Biogram autora

Adam Wołoszyn - Uniwersytet Opolski

Mgr Adam Wołoszyn – asystent w Instytucie Historii Uniwersytetu Opolskiego.

Zainteresowania naukowe: historia wojskowości XVIII w., wielka wojna północna (1700–1721), polskie gazety rękopiśmienne.

Bibliografia

Archiwum Jasnogórskie [AJG], Actorum Provinciae Poloniae Tomus VI a Felici in Capitulo Provinciali Electivo sub praesidentia reverendissimi in Christo Patris Fratris Emerici Esterhazy, fratrum eremitarum O.S.P.P.E. prioris generalis, admodum reverendi in Christo P. F. Isidori Krasuski S.T.D. per utramque Poloniam, Silesiam, Pomeraniam prioris provincialis relectione die XIV May anno reparatae salutis MDCCIII, rkps 536
Google Scholar

Archiwum Jasnogórskie [AJG], Miraculorum Beate Virginis Monasteri Czenstochoviensis, t. I = Cuda i łaski zdziałane za przyczyną Najświętszej Maryi Panny Częstochowskiej, t. I, rkps 2096
Google Scholar

Biblioteka Książąt Czartoryskich w Krakowie, Historia domus Ressoviensis, collecta ex anterioribus annis et huic libro inserta anno 1731, rkps 1843
Google Scholar

Biblioteka Narodowa w Warszawie, Biblioteka Ordynacji Zamojskiej, Kronika kolegium pijarów w Dąbrowicy na Wołyniu z lat 1700–1711, rkps 932
Google Scholar

Biblioteka Narodowa w Warszawie, Biblioteka Ordynacji Zamojskiej, Kronika kolegium warszawskiego pijarów z lat 1700–1707, rkps 932
Google Scholar

Wojewódzka Biblioteka Publiczna – Książnica Kopernikańska w Toruniu, Kronika Bernardynów toruńskich, TN rkps 174
Google Scholar

Benger M., Roczniki Zakonu św. Pawła pierwszego pustelnika, t. II (obejmujący okres od założenia Zakonu do 1727), ks. 2 (obejmująca lata od 1663 do 1727), oprac. L. Chałupka, Częstochowa–Jasna Góra 2008.
Google Scholar

Dzieje malborskiej rezydencji Towarzystwa Jezusowego 1647–1744. Z rękopisu H 11 Archiwum Archidiecezji Warmińskiej w Olsztynie, oprac. J. Wojtkowski, Olsztyn 2013.
Google Scholar

Historia krakowskiego klasztoru sióstr nawiedzenia N.M.P. (PP. Wizytek) zaczerpnięta ze starych kronik i aktów a wydana z okazji 250-lecia istnienia klasztoru 1681–1931, Kraków 1931.
Google Scholar

Józefowicz J.T., Lwów utrapiony in Anno 1704 albo Dyjaryjusz wziętego Lwowa przez króla szwedzkiego Karola XII die 6 mensis Septembris Anno 1704, oprac. P. Borek, Kraków 2003.
Google Scholar

Kronika benedyktynek grudziądzkich, oprac. W. Szołdrski, Pelplin 1935.
Google Scholar

Kronika bernardynów bydgoskich, oprac. K. Kantak, „Roczniki Towarzystwa Przyjaciół Nauk Poznańskiego” 1906 (1907), t. XXXIII, s. 1–333.
Google Scholar

Kronika domowa konwentu warszawskiego, [w:] Klasztory Karmelitanek Bosych w Polsce, na Litwie i Rusi. Ich początek, rozwój i tułactwo w czasie rozruchów wojennych w XVII wieku. Rzecz osnuta na kronikach klasztornych, t. IV (Warszawa), Kraków 1902, s. 1–190.
Google Scholar

Kronika klasztoru karmelitów bosych w Warszawie, oprac. C. Gil, „Karmelitańskie Studia i Materiały Historyczne” 2009, t. II, s. 143–377.
Google Scholar

Kronika XX. Misjonarzy w Chełmnie (1697–1715), oprac. W. Szołdrski, Pelplin 1936.
Google Scholar

Kroniki Benedyktynek poznańskich, oprac. S.B. Tomczak, J. Wiesiołowski, Poznań 2001.
Google Scholar

Kroniki Bernardynów poznańskich, oprac. S.B. Tomczak, J. Wiesiołowski, Poznań 2005.
Google Scholar

Kroniki poznańskich Karmelitów Bosych, oprac. P.F. Neumann, Poznań 2001.
Google Scholar

Krótka kronika klasztoru Karmelitanek Bosych Ś. Marcina w Krakowie, [w:] Klasztory Karmelitanek Bosych w Polsce, na Litwie i Rusi. Ich początek, rozwój i tułactwo w czasie rozruchów wojennych w XVII wieku. Rzecz osnuta na kronikach klasztornych, t. III (Kraków), Kraków 1904, s. 3–284.
Google Scholar

Moszyński A., Kronika kollegium lubieszewskiego XX. Pijarów, Kraków 1876.
Google Scholar

Nova Gigantomachia, Contra Sacram Imaginem Deiparæ Virginis à Sancto Luca depictam, Et in Monte Claro Częstochouiensi Apud Religiosos Patres Ordinis S. Pauli Primi Eremitæ, in celeberrimo Regni Poloniæ Coenobio collocatam, Per Suecos & alios Hæreticos excitata, Et Ad perpetuam beneficiorum Gloriosæ Deiparæ Virginis recordationem, fuccessuræ posteritati fideliter conscripta à R. P. Fr. Avgvstino Kordecki prædicti Ordinis, protune Clari Montis Priori. Anno Domini M.DC.LV, Cracoviae 1658.
Google Scholar

Anusik Z., Karol XII, Wrocław 2006.
Google Scholar

Bain R.N., Charles XII and the Collapse of the Swedish Empire, 1682–1719, London 1895 (1907).
Google Scholar

Baum M., Klasztor w mieście w świetle kronik benedyktynek poznańskich 1607–1780, Lublin 2009.
Google Scholar

Bengtsson F.G., Karl XII:s levnad, Bd I–II, Stockholm 1935–1936.
Google Scholar

Borkowska M., Łatanie pamięci. Czyli rzecz o klasztornym kronikarstwie retrospektywnym, „Znak” 1995, R. XLVII, nr 480, s. 103–110.
Google Scholar

Borkowska M., Zapiski kronikarskie norbertanek płockich, „Nasza Przeszłość” 1995, R. LXXXIV, s. 49–79. https://doi.org/10.52204/np.1995.84.49-79
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.52204/np.1995.84.49-79

Delumeau J., Strach w kulturze Zachodu XIV–XVIII w., przekł. A. Szymanowski, Warszawa 1986.
Google Scholar

Dobkowska-Kubacka J., Animals as Symbols of Heretics in Latin European Literature and Art. From the 9th to the 16th Century, „Quart” 2018, nr 3(49), s. 3–18.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.19195/quart.2018.3.67950

Dompnier B., Les marques de l’hérésie dans l’iconographie du XVIIe siècle, „Siècles” 1996, nr 2, s. 77–96. https://doi.org/10.4000/siecles.6867
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.4000/siecles.6867

Findeisen J.P., Karl XII von Schweden – Der König, der zum Mythos wurde, Berlin 1992 (Gernsbach 2005).
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.3790/978-3-428-07284-2

Friedel H., Karl XII: König von Schweden und Herzog von Zweibrücken: Zum 250: Todestag, Kaiserslautern 1969.
Google Scholar

Glaeser M., By Defeating My Enemies. Charles XII of Sweden and the Great Northern War, 1682–1721, Warwick 2020.
Google Scholar

Goliński J.K., „Bellonae domus description”. Strach przed wojną pośród lęków doby saskiej, [w:] Między barokiem a oświeceniem. Wojny i niepokoje czasów saskich, red. K. Stasiewicz, S. Achremczyk, Olsztyn 2004, s. 152–161.
Google Scholar

Grigoryev B.N., Karl XII, ili Pyat pul dlya korolya, Moskva 2006.
Google Scholar

Gustaw R., Uwagi metodyczne o kronice klasztornej i jej prowadzeniu, „Roczniki Teologiczno-Kanoniczne” 1955, R. II, s. 243–272.
Google Scholar

Gwioździk J., Kultura pisma i książki w żeńskich klasztorach dawnej Rzeczypospolitej XVI–XVIII wieku, Katowice 2015.
Google Scholar

Haintz O., König Karl XII. von Schweden, Bd. I–III, Berlin 1958.
Google Scholar

Hatton R.M., Charles XII, London 1968 (1974).
Google Scholar

Hundert Z., Wkład biskupów polskich w obronność Rzeczypospolitej w czasach panowania Michała Korybuta Wiśniowieckiego i Jana III Sobieskiego, [w:] Z dziejów wojskowości polskiej. Epoka staropolska, czasy zaborów, czasy najnowsze, red. D. Milewski, Kraków 2011, s. 63–71.
Google Scholar

Hundert Z., Zaangażowanie przedstawicieli episkopatu Rzeczypospolitej w sprawy obronne państwa w dobie wojen z imperium osmańskim w drugiej połowie XVII wieku, [w:] Rola Kościoła w dziejach Polski. Kościoły w Rzeczypospolitej, red. J. Krochmal, Warszawa 2017, s. 138–160.
Google Scholar

Iwanejko M., Prawo zdobyczy wojennej w doktrynie XVI–XVIII wieku, Kraków 1961.
Google Scholar

Karbownik H., Obciążenia stanu duchownego w Polsce na rzecz państwa od połowy XVII w. do 1795 r., Lublin 1984.
Google Scholar

Kęder W., Łakociński Z., Klasztor na Jasnej Górze wobec zagrożenia szwedzkiego w czasie trzeciej wojny północnej w latach 1702–1705, „Studia Clatomontana” 1983, t. IV, s. 268–288.
Google Scholar

Kopaliński W., Słownik symboli, Warszawa 2006.
Google Scholar

Kriegseisen W., „Krzywda nad wszystkie krzywdy – hiberna w Polszcze”. Problem świadczeń kleru katolickiego na wojsko Rzeczypospolitej w drugiej połowie XVII i na początku XVIII wieku, „Barok. Historia – Literatura – Sztuka” 2001, t. VIII, nr 1(15), s. 19–38.
Google Scholar

Kuylenstierna O., Karl XII: hans öden och hans personlighet, Stockholm 1912 (1925).
Google Scholar

Lewenhaupt A., Karl XII:s officerare. Biografiska anteckningar, Del. I, Stockholm 1921.
Google Scholar

Liljegren B., Karl XII: en biografii, Lund 2000 (2002).
Google Scholar

Liljegren B., Karol XII, przekł. W. Łygaś, Gdańsk 2010.
Google Scholar

Liljegren B., Krigarkungen: en biografi över Karl XII, Lund 2020.
Google Scholar

Łakociński Z., Magnus Stenbock w Polsce. Przyczynek do historii szwedzkich zdobyczy w czasie wojny północnej, Wrocław 1967.
Google Scholar

Maroń J., Wojsko jako grupa przestępcza w XVII w., [w:] Przestępczość kryminalna w Europie Środkowej i Wschodniej w XVI–XVIII w., red. P. Klint, D. Wojtucki, Łódź–Wrocław 2017, s. 105–119.
Google Scholar

Marszalska J.M., Zapiski kronikarskie dotyczące szkód i klęsk elementarnych w źródłach archiwalnych klasztoru szczyrzyckiego w XVII i XVIII wieku, „Saeculum Christianum” 2014, t. XXI, nr 1, s. 131–140.
Google Scholar

Mierzejewska M., Echa wydarzeń ze świata zewnętrznego na kartach kroniki Zofii Grothówny z lat 1703–1741, „Saeculum Christianum” 2016, t. XXIII, s. 181–190. https://doi.org/10.21697/sc.2016.23.14
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.21697/sc.2016.23.14

Nowak R., Maria Zwycięska na śląskich kolumnach maryjnych – geneza przedstawienia, „Quart” 2012, nr 4(26), s. 59–69.
Google Scholar

Paulouskaya H., Grodzieńskie kroniki klasztorne XVII i XVIII wieku. Formy gatunkowe i aspekty komunikacyjne, Warszawa 2016.
Google Scholar

Pilarczyk Z., Znaczenie obronne budowli sakralnych w Polsce XVI i XVII wieku (na wybranych przykładach), [w:] Pax et bellum, red. K. Olejnik, Poznań 1993, s. 183–194.
Google Scholar

Przyklenk J., Staropolska kronika jako gatunek mowy, Katowice 2009.
Google Scholar

Ryken L., Wilhoit J.C., Longman T., Słownik symboliki biblijnej. Obrazy, symbole, motywy, metafory, figury stylistyczne i gatunki literackie w Piśmie Świętym, przekł. Z. Kościuk, Warszawa 1998.
Google Scholar

Schilling H., Karl XII, der Löwe aus Mitternacht, Dresden 1940 (1941).
Google Scholar

Targosz K., Obraz wojen i zaraz początków XVIII w. w kronikach zakonnic, [w:] Między barokiem a oświeceniem. Wojny i niepokoje czasów saskich, red. K. Stasiewicz, S. Achremczyk, Olsztyn 2004, s. 122–138.
Google Scholar