Sąsiedzkie wizyty Mikołaja Reja w Wereszczynie i ich historycznoliterackie reperkusje

Anna Sitkowa

doi:10.18778/2299-7458.12.02

Autor

Anna Sitkowa Uniwersytet Śląski

DOI:

https://doi.org/10.18778/2299-7458.12.02

Słowa kluczowe:

Mikołaj Rej, Józef Wereszczyński, Renesans, karykatura, recepcja

Abstrakt

W 1585 roku w Krakowie z drukarni Andrzeja Piotrkowczyka (zm. 1620) wyszło pięć utworów Józefa Wereszczyńskiego (po 1531–1598), złożonych w jeden fascykuł i objętych wspólną paginacją, acz samodzielnych typograficznie. Jednym z nich był Gościniec pewny niepomiernym moczygębom a omierzłym wydmikuflom świata tego do prawdziwego obaczenia a zbytków swych pohamowania z Pisma świętego i z rozmaitych autorów zebrany i wydany, w którym został zawarty Żywot Rejów, czyli opis wizyt Mikołaja Reja (1505–1569) w „ojczystym gnieździe” autora. Ów Żywot Rejów, będący karykaturą Nagłowiczanina – pijaka i obżartucha – jest obecnie najbardziej znanym fragmentem z całego piśmienniczego dorobku Wereszczyńskiego.

W artykule podjęto próbę odtworzenia dziejów „odkrycia” wspomnianego passusu, wskazania roli, jaką odegrał on w sposobie wartościowania postawy moralnej i literackiego dorobku Reja w stuleciu XIX, oraz prześledzenia nieustającej popularności Żywota Rejowego w wiekach XX i XXI.

Pobrania

Brak dostępnych danych do wyświetlenia.

Biogram autora

Anna Sitkowa - Uniwersytet Śląski

Anna Sitkowa – dr hab. prof. UŚ, Instytut Literaturoznawstwa, Uniwersytet Śląski. Obszar zainteresowań badawczych to: historia literatury staropolskiej, historia dawnej książki, edytorstwo. Wydała książki: „Na połów dusz ludzkich”. O literackiej ramie wydawniczej w edycjach kazań Piotra Skargi (XVI– XVIII w.) (Warszawa 1998); Piotra Skargi potyczki z ludźmi epoki (Kielce 2000); O pisarstwie Józefa Wereszczyńskiego. Wybrane problemy (Katowice 2006) oraz edycję krytyczną dzieła Józefa Wereszczyńskiego pt. Gościniec pewny niepomiernym moczygębom a omierzłym wydmikuflom świata tego do prawdziwego obaczenia a zbytków swych pohamowania (Lublin 2014). Publikowała w pracach zbiorowych oraz w czasopismach: „Zaranie Śląskie”, „Pamiętnik Literacki”, „Horyzonty Wiary”, „Barok”, „Rocznik Przemyski”, „Acta Universitatis Lodziensis”, „Śląskie Studia Polonistyczne”, „Wortfolge/Szyk Słów”, „Tematy i Konteksty”, „Sztuka Edycji”, „Napis”.

Bibliografia

Wereszczyński J., Gościniec pewny niepomiernym moczygębom a omierzłym wydmikuflom świata tego do prawdziwego obaczenia a zbytków swych pohamowania. Z Pisma świętego i z rozmaitych autorów zebrany i wydany, Kraków 1585.
Google Scholar

Wereszczyński J., Gościniec pewny niepomiernym moczygębom a omierzłym wydmikuflom świata tego do prawdziwego obaczenia a zbytków swych pohamowania. Z Pisma świętego i z rozmaitych autorów zebrany i wydany, oprac. A. Sitkowa, Lublin 2014.
Google Scholar

Wereszczyński J., Gościniec pewny. Niepomiernym moczygębom, a omierzłym wydmikuflom świata tego, do prawdziwego obaczenia, a zbytków swych pohamowania z Pisma św. i z rozmaitych autorów zebrany, wydany, [w:] J. Wereszczyński, Pisma treści moralnej, Kraków 1860.
Google Scholar

Bibliografia literatury polskiej. „Nowy Korbut”, t. 3: Piśmiennictwo staropolskie, red. R. Pollak, Warszawa 1965.
Google Scholar

Bibliografia literatury polskiej. „Nowy Korbut”, t. 5: Oświecenie, oprac. E. Aleksandrowska i in., red. do r. 1958 T. Mikulski, Warszawa 1967.
Google Scholar

Bystroń J. S., Dzieje obyczajów w dawnej Polsce. Wiek XVI–XVIII, t. 2, Warszawa 1994 (pierwodruk 1933).
Google Scholar

Chmielowski P., [rec.] „Mikołaj Rej z Nagłowic i ks. Józef Wereszczyński. Ustęp z większej całości” przez Stanisława Ptaszyckiego, Wilno 1870, „Ateneum” 1880, t. 1.
Google Scholar

Chodynicki I., Dykcjonarz uczonych Polaków, t. 3, Lwów 1833.
Google Scholar

Chrzanowski I., „Zwierciadło” Reja przed sądem potomności, [w:] M. Rej, Źwierciadło albo kształt, w którym każdy stan snadnie się może swym sprawam, jako we źwierciedle, przypatrzyć, wyd. J. Czubek, J. Łoś, t. 1, Kraków 1914.
Google Scholar

Cieński M., Rej, Krasicki i ziemiańska utopia. Pytania o ciągłość sarmatyzmu, [w:] Mikołaj Rej w pięćsetlecie urodzin. Studia literaturoznawcze, red. J. Sokolski, M. Cieński, A. Kochan, Wrocław 2007.
Google Scholar

Cieślakowa H., Mikołaj Rej w prozie historycznej pierwszej połowy XIX w. (Z dziejów recepcji twórczości Reja), [w:] Studia nad Mikołajem Rejem. Twórczość i recepcja. Praca zbiorowa w 400-lecie śmierci Mikołaja Reja 1569–1959, red. B. Nadolski, Gdańsk 1971.
Google Scholar

Dziechcińska H., W krzywym zwierciadle. O karykaturze i pamflecie czasów renesansu, Wrocław 1976.
Google Scholar

Estreicher K., Bibliografia polska, t. 32, wyd. S. Estreicher, Kraków 1938.
Google Scholar

Grabowski M., List IX. Do Pana J. Kraszewskiego 29 kwietnia 1842, [w:] M. Grabowski, Korespondencja literacka, t. 1, Wilno 1842.
Google Scholar

Grychowski A., Lublin i Lubelszczyzna w życiu i twórczości pisarzy polskich od średniowiecza do 1968 r., Lublin 1974.
Google Scholar

Guldon Z., Muszyńska J., Mikołaj Rej. Poglądy ekonomiczne i działalność gospodarcza, [w:] Mikołaj Rej z Nagłowic. W pięćsetną rocznicę urodzin, red. W. Kowalski, Kielce 2005.
Google Scholar

Hernas Cz., Barok, Warszawa 1978.
Google Scholar

Hołowiński I., O stosunku bezpośredniej filozofii do religii i cywilizacji naszej, [w:] I. Hołowiński, Pisma [Żegoty Kostrowica], t. 2, Wilno 1848.
Google Scholar

Hołowiński I., Przedmowa, [w:] J. Wereszczyński, Kazania, wyd. I. Hołowiński, Petersburg 1854.
Google Scholar

[Jako polski poeta, Rej stary, rad dobrze pił i jadł], [w:] Dawna facecja polska (XVI–XVIII w.), oprac. J. Krzyżanowski, K. Żukowska-Billip, Warszawa 1960.
Google Scholar

Juszyński H., Dykcjonarz poetów polskich, t. 2, Kraków 1820.
Google Scholar

Kaczyński P., Rejowskie inspiracje w literaturze XX wieku, [w:] Mikołaj Rej w pięćsetlecie urodzin. Studia literaturoznawcze, red. J. Sokolski, M. Cieński, A. Kochan, Wrocław 2007.
Google Scholar

Karpiński A., Mikołaj Rej – nieklasyczny renesans i jego tradycja, [w:] Mikołaj Rej w pięćsetlecie urodzin. Studia literaturoznawcze, red. J. Sokolski, M. Cieński, A. Kochan, Wrocław 2007.
Google Scholar

Karpiński A., Renesans, Warszawa 2007.
Google Scholar

Kniaziołucki Z., Materiały do biografii Mikołaja Reja z Nagłowic, „Archiwum do Dziejów Literatury i Oświaty w Polsce” 1892, t. 7.
Google Scholar

Kochan A., „Źwierciadło” Mikołaja Reja. Studium o utworze, Wrocław 2003.
Google Scholar

Korolko M., Główne daty życia i twórczości, [w:] A. Brückner, Mikołaj Rej, Warszawa 1988.
Google Scholar

Korolko M., Wereszczyński Józef, [w:] Literatura polska. Przewodnik encyklopedyczny, t. 2, Warszawa 1984.
Google Scholar

Krzyżanowski J., Paralele. Studia porównawcze z pogranicza literatury i folkloru, Warszawa 1977.
Google Scholar

Krzyżanowski J., W wieku Reja i Stańczyka. Szkice z dziejów Odrodzenia w Polsce, Warszawa 1958.
Google Scholar

Kuran M., Mikołaj Rej w opinii polskiej kontrreformacji (na przykładzie „Postylli katolicznej” Jakuba Wujka), [w:] Mikołaj Rej – w pięćsetlecie urodzin, cz. 2: Interpretacje, recepcja, red. J. Okoń, współudział M. Bauer, M. Kuran, M. Mieszek, Łódź 2005.
Google Scholar

Kuran M., Traktat moralny i … Staropolska encyklopedia pijaństwa – O „Gościńcu pewnym niepomiernym moczygębom a omierzłym wydmikuflom świata tego…” Józefa Wereszczyńskiego. (Między wolą boską a ludzkimi pragnieniami), [w:] Ars bene vivendi. Studia ofiarowane Profesorowi Maciejowi Włodarskiemu w 70. rocznicę urodzin, red. E. Buszewicz, L. Grzybowska, Kraków 2017.
Google Scholar

Maciuszko J. T., Mikołaj Rej. Zapomniany teolog ewangelicki z XVI w., Warszawa 2002.
Google Scholar

Mecherzyński K., Historia wymowy w Polsce, t. 2, Kraków 1856.
Google Scholar

Mrowcewicz K., Przeszłość to dziś. Literatura. Język. Kultura. I klasa liceum i technikum, cz. 2, Warszawa 2004.
Google Scholar

Niemcewicz J. U., Jan z Tęczyna. Powieść historyczna, wyd. K. J. Turowski, Sanok 1855 (pierwodruk 1825).
Google Scholar

Niemcewicz J. U., Podróże historyczne po ziemiach polskich między rokiem 1811 a 1828 odbyte, Paryż–Petersburg 1858.
Google Scholar

Niesiecki K., Herbarz polski, t. 9, wyd. J. N. Bobrowicz, Lipsk 1842 (pierwodruk: Korona Polska, t. 4, Lwów 1743).
Google Scholar

Nieznanowski S., Recepcja Reja w literaturze staropolskiej, [w:] Mikołaj Rej. W czterechsetlecie śmierci, red. T. Bieńkowski, J. Pelc, K. Pisarkowa, Wrocław 1971.
Google Scholar

Nowak Z., Kontrreformacyjna satyra obyczajowa w Polsce XVII wieku, Gdańsk 1968.
Google Scholar

Nowak-Dłużewski J., Pogłosy „Przemowy krótkiej do poćciwego Polaka stanu rycerskiego” Mikołaja Reja w literaturze w. XVI i pierwszej połowy w. XVII, [w:] J. Nowak-Dłużewski, Studia i szkice, Warszawa 1973.
Google Scholar

Okoń J., Rej romantyków, Rej pozytywistów, [w:] Mikołaj Rej – w pięćsetlecie urodzin, cz. 2: Interpretacje, recepcja, red. J. Okoń, współudział M. Bauer, M. Kuran, M. Mieszek, Łódź 2005.
Google Scholar

Panasiuk A., Wereszczyn. Śladami zapomnianej historii, Warszawa 2011.
Google Scholar

Paprocki B., Herby rycerstwa polskiego, Kraków 1584.
Google Scholar

Pieniążek Cz., O życiu i dziełach Mikołaja Reja z Nagłowic, Lwów 1905.
Google Scholar

Ptaszycki S., Mikołaj Rej z Nagłowic i ks. Józef Wereszczyński. Ustęp z większej całości, Wilno 1879.
Google Scholar

Rey (Rej) Mikołaj h. Oksza, [w:] Polski słownik biograficzny, t. 31, red. E. Rostworowski, Wrocław 1998.
Google Scholar

Rzepnicki F., Vitae Praesulum, t. 3, Posnaniae 1763.
Google Scholar

Sitkowa A., Bartosz Paprocki o Józefie Wereszczyńskim w „Herbach rycerstwa polskiego”, [w:] Sarmackie theatrum, t. 3: Studia historycznoliterackie, red. R. Ocieczek, M. Walińska, Katowice 2006.
Google Scholar

Sitkowa A., Józef Wereszczyński jako czytelnik „nowości wydawniczych”, [w:] Sarmackie theatrum, t. 8: W poszukiwaniu nowości, red. M. Barłowska, M. Walińska, Katowice 2020.
Google Scholar

Sitkowa A., O literackich wizerunkach ojców renesansowych pisarzy, [w:] Sarmackie theatrum, t. 7: W kręgu rodziny i prywatności, red. M. Jarczykowa, R. Ryba, Katowice 2014.
Google Scholar

Sitkowa A., O niemieckim źródle „Gościńca pewnego” Józefa Wereszczyńskiego, „Wortfolge/Szyk słów” 2017, nr 1.
Google Scholar

Sitkowa A., O pisarstwie Józefa Wereszczyńskiego. Wybrane problemy, Katowice 2006.
Google Scholar

Sitkowa A., Wprowadzenie, [w:] J. Wereszczyński, Gościniec pewny niepomiernym moczygębom a omierzłym wydmikuflom świata tego do prawdziwego obaczenia a zbytków swych pohamowania. Z Pisma świętego i z rozmaitych autorów zebrany i wydany, oprac. A. Sitkowa, Lublin 2014.
Google Scholar

Sitkowa A., Wydawnicze losy spuścizny drukowanej Józefa Wereszczyńskiego, [w:] Przestrzenie kultury i literatury. Księga jubileuszowa dedykowana Profesor Krystynie Heskiej-Kwaśniewicz na pięćdziesięciolecie pracy naukowej i dydaktycznej, red. E. Gondek, I. Socha, współudział B. Pytlos, Katowice 2012.
Google Scholar

Sokolski J., Uwagi o antywzorcach zachowań biesiadnych w literaturze staropolskiej, [w:] Smak biesiady. Antropologiczne szkice o kulturze szlacheckiej i współczesnej, red. J. Eichstaedt, Ożarów 2000.
Google Scholar

Starnawski J., Mikołaj Rej, Kraków 1970.
Google Scholar

Starnawski J., „Postylla” Wujka wobec „Postylli” Reja, [w:] J. Starnawski, Pisarze jezuiccy w Polsce (wiek XVI–XIX). Studia i materiały, Kraków 2007.
Google Scholar

Sulisz W., W Wereszczynie „dobrze pił i jadł” Mikołaj Rej, „Dziennik Wschodni” 2021, 30 X, https://www.dziennikwschodni.pl/kuchnia/wereszczyn-na-widelcu,n,1000297874.html [dostęp: 14 lutego 2023].
Google Scholar

[Tłusty literat], [w:] Sensacje z dawnych lat, oprac. R. Kaleta, Wrocław 1986.
Google Scholar

Tuwim J., Polski słownik pijacki i antologia bachiczna, Warszawa 1991.
Google Scholar

Urzędnicy województwa bełskiego i ziemi chełmskiej XIV–XVIII wieku. Spisy, oprac. H. Gmiterek, R. Szczygieł, Kórnik 1992.
Google Scholar

Walecki W., Święty Rej. Dwa przypomnienia: o człowieku i o pisarzu, [w:] Mikołaj z Nagłowic. Sylwetka – twórczość – epoka, red. M. Garbaczowa, Kielce 1997.
Google Scholar

Weintraub W., Paradoksy „poćciwości” Reja, „Pamiętnik Literacki” 1969, z. 4.
Google Scholar

Wereszczyn, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. 15, cz. 2, red. B. Chlebowski, J. Krzywicki, wg planu F. Sulimierskiego, Warszawa 1902.
Google Scholar

Wereszczyński J., Instrukcyja albo Nauka o spowiedzi, jakim sposobem powinien ją każdy chrześcijański człowiek czynić Panu Bogu, Kraków 1585.
Google Scholar

Wereszczyński J., Kazania, Petersburg 1854.
Google Scholar

Wereszczyński J., Kazanie na dzień zaduszny, w którym się pokazuje, iż czyściec jest prawdziwie, z dowodem Pisma świętego, tak Starego jako i Nowego Zakonu, Kraków 1585.
Google Scholar

Wereszczyński J., Kazanie przy przyjmowaniu świątości małżeństwa, Kraków 1585.
Google Scholar

Wereszczyński J., Wizerunk na kształt kazania uczyniony o wzgardzie śmierci i świata tego nędznego, tudzież też o chwale onego a wdzięcznego Królestwa Niebieskiego, Kraków 1585.
Google Scholar

Windakiewicz S., Mikołaj Rej z Nagłowic, Lublin 1922.
Google Scholar

Wiśniewska H., Mikołaj Rej jako wzorzec dla pisarza Józefa Wereszczyńskiego (syna podsędka chełmskiego), „Białostockie Archiwum Naukowe” 2008, nr 8. https://doi.org/10.15290/baj.2008.08.16
Google Scholar

Wiśniewska H., Renesansowe życie i dzieło Sebastiana Fabiana Klonowicza, Lublin 1985.
Google Scholar

Witczak T., Spór o „Żywot i sprawy poćciwego ślachcica polskiego Mikołaja Reja z Nagłowic”, „Pamiętnik Literacki” 1975, z. 2.
Google Scholar

„Z duchem w rozmawianiu”. Szesnastowieczna proza polska, oprac. W. Walecki, Kraków–Nowy Wiśnicz 1991.
Google Scholar

Zdanowicz A., Rys dziejów literatury polskiej, t. 1, oprac. L. Sowiński, Wilno 1874.
Google Scholar

Ziomek J., Renesans, Warszawa 1980.
Google Scholar