Sąsiedzkie wizyty Mikołaja Reja w Wereszczynie i ich historycznoliterackie reperkusje
DOI:
https://doi.org/10.18778/2299-7458.12.02Słowa kluczowe:
Mikołaj Rej, Józef Wereszczyński, Renesans, karykatura, recepcjaAbstrakt
W 1585 roku w Krakowie z drukarni Andrzeja Piotrkowczyka (zm. 1620) wyszło pięć utworów Józefa Wereszczyńskiego (po 1531–1598), złożonych w jeden fascykuł i objętych wspólną paginacją, acz samodzielnych typograficznie. Jednym z nich był Gościniec pewny niepomiernym moczygębom a omierzłym wydmikuflom świata tego do prawdziwego obaczenia a zbytków swych pohamowania z Pisma świętego i z rozmaitych autorów zebrany i wydany, w którym został zawarty Żywot Rejów, czyli opis wizyt Mikołaja Reja (1505–1569) w „ojczystym gnieździe” autora. Ów Żywot Rejów, będący karykaturą Nagłowiczanina – pijaka i obżartucha – jest obecnie najbardziej znanym fragmentem z całego piśmienniczego dorobku Wereszczyńskiego.
W artykule podjęto próbę odtworzenia dziejów „odkrycia” wspomnianego passusu, wskazania roli, jaką odegrał on w sposobie wartościowania postawy moralnej i literackiego dorobku Reja w stuleciu XIX, oraz prześledzenia nieustającej popularności Żywota Rejowego w wiekach XX i XXI.
Pobrania
Bibliografia
Wereszczyński J., Gościniec pewny niepomiernym moczygębom a omierzłym wydmikuflom świata tego do prawdziwego obaczenia a zbytków swych pohamowania. Z Pisma świętego i z rozmaitych autorów zebrany i wydany, Kraków 1585.
Google Scholar
Wereszczyński J., Gościniec pewny niepomiernym moczygębom a omierzłym wydmikuflom świata tego do prawdziwego obaczenia a zbytków swych pohamowania. Z Pisma świętego i z rozmaitych autorów zebrany i wydany, oprac. A. Sitkowa, Lublin 2014.
Google Scholar
Wereszczyński J., Gościniec pewny. Niepomiernym moczygębom, a omierzłym wydmikuflom świata tego, do prawdziwego obaczenia, a zbytków swych pohamowania z Pisma św. i z rozmaitych autorów zebrany, wydany, [w:] J. Wereszczyński, Pisma treści moralnej, Kraków 1860.
Google Scholar
Bibliografia literatury polskiej. „Nowy Korbut”, t. 3: Piśmiennictwo staropolskie, red. R. Pollak, Warszawa 1965.
Google Scholar
Bibliografia literatury polskiej. „Nowy Korbut”, t. 5: Oświecenie, oprac. E. Aleksandrowska i in., red. do r. 1958 T. Mikulski, Warszawa 1967.
Google Scholar
Bystroń J. S., Dzieje obyczajów w dawnej Polsce. Wiek XVI–XVIII, t. 2, Warszawa 1994 (pierwodruk 1933).
Google Scholar
Chmielowski P., [rec.] „Mikołaj Rej z Nagłowic i ks. Józef Wereszczyński. Ustęp z większej całości” przez Stanisława Ptaszyckiego, Wilno 1870, „Ateneum” 1880, t. 1.
Google Scholar
Chodynicki I., Dykcjonarz uczonych Polaków, t. 3, Lwów 1833.
Google Scholar
Chrzanowski I., „Zwierciadło” Reja przed sądem potomności, [w:] M. Rej, Źwierciadło albo kształt, w którym każdy stan snadnie się może swym sprawam, jako we źwierciedle, przypatrzyć, wyd. J. Czubek, J. Łoś, t. 1, Kraków 1914.
Google Scholar
Cieński M., Rej, Krasicki i ziemiańska utopia. Pytania o ciągłość sarmatyzmu, [w:] Mikołaj Rej w pięćsetlecie urodzin. Studia literaturoznawcze, red. J. Sokolski, M. Cieński, A. Kochan, Wrocław 2007.
Google Scholar
Cieślakowa H., Mikołaj Rej w prozie historycznej pierwszej połowy XIX w. (Z dziejów recepcji twórczości Reja), [w:] Studia nad Mikołajem Rejem. Twórczość i recepcja. Praca zbiorowa w 400-lecie śmierci Mikołaja Reja 1569–1959, red. B. Nadolski, Gdańsk 1971.
Google Scholar
Dziechcińska H., W krzywym zwierciadle. O karykaturze i pamflecie czasów renesansu, Wrocław 1976.
Google Scholar
Estreicher K., Bibliografia polska, t. 32, wyd. S. Estreicher, Kraków 1938.
Google Scholar
Grabowski M., List IX. Do Pana J. Kraszewskiego 29 kwietnia 1842, [w:] M. Grabowski, Korespondencja literacka, t. 1, Wilno 1842.
Google Scholar
Grychowski A., Lublin i Lubelszczyzna w życiu i twórczości pisarzy polskich od średniowiecza do 1968 r., Lublin 1974.
Google Scholar
Guldon Z., Muszyńska J., Mikołaj Rej. Poglądy ekonomiczne i działalność gospodarcza, [w:] Mikołaj Rej z Nagłowic. W pięćsetną rocznicę urodzin, red. W. Kowalski, Kielce 2005.
Google Scholar
Hernas Cz., Barok, Warszawa 1978.
Google Scholar
Hołowiński I., O stosunku bezpośredniej filozofii do religii i cywilizacji naszej, [w:] I. Hołowiński, Pisma [Żegoty Kostrowica], t. 2, Wilno 1848.
Google Scholar
Hołowiński I., Przedmowa, [w:] J. Wereszczyński, Kazania, wyd. I. Hołowiński, Petersburg 1854.
Google Scholar
[Jako polski poeta, Rej stary, rad dobrze pił i jadł], [w:] Dawna facecja polska (XVI–XVIII w.), oprac. J. Krzyżanowski, K. Żukowska-Billip, Warszawa 1960.
Google Scholar
Juszyński H., Dykcjonarz poetów polskich, t. 2, Kraków 1820.
Google Scholar
Kaczyński P., Rejowskie inspiracje w literaturze XX wieku, [w:] Mikołaj Rej w pięćsetlecie urodzin. Studia literaturoznawcze, red. J. Sokolski, M. Cieński, A. Kochan, Wrocław 2007.
Google Scholar
Karpiński A., Mikołaj Rej – nieklasyczny renesans i jego tradycja, [w:] Mikołaj Rej w pięćsetlecie urodzin. Studia literaturoznawcze, red. J. Sokolski, M. Cieński, A. Kochan, Wrocław 2007.
Google Scholar
Karpiński A., Renesans, Warszawa 2007.
Google Scholar
Kniaziołucki Z., Materiały do biografii Mikołaja Reja z Nagłowic, „Archiwum do Dziejów Literatury i Oświaty w Polsce” 1892, t. 7.
Google Scholar
Kochan A., „Źwierciadło” Mikołaja Reja. Studium o utworze, Wrocław 2003.
Google Scholar
Korolko M., Główne daty życia i twórczości, [w:] A. Brückner, Mikołaj Rej, Warszawa 1988.
Google Scholar
Korolko M., Wereszczyński Józef, [w:] Literatura polska. Przewodnik encyklopedyczny, t. 2, Warszawa 1984.
Google Scholar
Krzyżanowski J., Paralele. Studia porównawcze z pogranicza literatury i folkloru, Warszawa 1977.
Google Scholar
Krzyżanowski J., W wieku Reja i Stańczyka. Szkice z dziejów Odrodzenia w Polsce, Warszawa 1958.
Google Scholar
Kuran M., Mikołaj Rej w opinii polskiej kontrreformacji (na przykładzie „Postylli katolicznej” Jakuba Wujka), [w:] Mikołaj Rej – w pięćsetlecie urodzin, cz. 2: Interpretacje, recepcja, red. J. Okoń, współudział M. Bauer, M. Kuran, M. Mieszek, Łódź 2005.
Google Scholar
Kuran M., Traktat moralny i … Staropolska encyklopedia pijaństwa – O „Gościńcu pewnym niepomiernym moczygębom a omierzłym wydmikuflom świata tego…” Józefa Wereszczyńskiego. (Między wolą boską a ludzkimi pragnieniami), [w:] Ars bene vivendi. Studia ofiarowane Profesorowi Maciejowi Włodarskiemu w 70. rocznicę urodzin, red. E. Buszewicz, L. Grzybowska, Kraków 2017.
Google Scholar
Maciuszko J. T., Mikołaj Rej. Zapomniany teolog ewangelicki z XVI w., Warszawa 2002.
Google Scholar
Mecherzyński K., Historia wymowy w Polsce, t. 2, Kraków 1856.
Google Scholar
Mrowcewicz K., Przeszłość to dziś. Literatura. Język. Kultura. I klasa liceum i technikum, cz. 2, Warszawa 2004.
Google Scholar
Niemcewicz J. U., Jan z Tęczyna. Powieść historyczna, wyd. K. J. Turowski, Sanok 1855 (pierwodruk 1825).
Google Scholar
Niemcewicz J. U., Podróże historyczne po ziemiach polskich między rokiem 1811 a 1828 odbyte, Paryż–Petersburg 1858.
Google Scholar
Niesiecki K., Herbarz polski, t. 9, wyd. J. N. Bobrowicz, Lipsk 1842 (pierwodruk: Korona Polska, t. 4, Lwów 1743).
Google Scholar
Nieznanowski S., Recepcja Reja w literaturze staropolskiej, [w:] Mikołaj Rej. W czterechsetlecie śmierci, red. T. Bieńkowski, J. Pelc, K. Pisarkowa, Wrocław 1971.
Google Scholar
Nowak Z., Kontrreformacyjna satyra obyczajowa w Polsce XVII wieku, Gdańsk 1968.
Google Scholar
Nowak-Dłużewski J., Pogłosy „Przemowy krótkiej do poćciwego Polaka stanu rycerskiego” Mikołaja Reja w literaturze w. XVI i pierwszej połowy w. XVII, [w:] J. Nowak-Dłużewski, Studia i szkice, Warszawa 1973.
Google Scholar
Okoń J., Rej romantyków, Rej pozytywistów, [w:] Mikołaj Rej – w pięćsetlecie urodzin, cz. 2: Interpretacje, recepcja, red. J. Okoń, współudział M. Bauer, M. Kuran, M. Mieszek, Łódź 2005.
Google Scholar
Panasiuk A., Wereszczyn. Śladami zapomnianej historii, Warszawa 2011.
Google Scholar
Paprocki B., Herby rycerstwa polskiego, Kraków 1584.
Google Scholar
Pieniążek Cz., O życiu i dziełach Mikołaja Reja z Nagłowic, Lwów 1905.
Google Scholar
Ptaszycki S., Mikołaj Rej z Nagłowic i ks. Józef Wereszczyński. Ustęp z większej całości, Wilno 1879.
Google Scholar
Rey (Rej) Mikołaj h. Oksza, [w:] Polski słownik biograficzny, t. 31, red. E. Rostworowski, Wrocław 1998.
Google Scholar
Rzepnicki F., Vitae Praesulum, t. 3, Posnaniae 1763.
Google Scholar
Sitkowa A., Bartosz Paprocki o Józefie Wereszczyńskim w „Herbach rycerstwa polskiego”, [w:] Sarmackie theatrum, t. 3: Studia historycznoliterackie, red. R. Ocieczek, M. Walińska, Katowice 2006.
Google Scholar
Sitkowa A., Józef Wereszczyński jako czytelnik „nowości wydawniczych”, [w:] Sarmackie theatrum, t. 8: W poszukiwaniu nowości, red. M. Barłowska, M. Walińska, Katowice 2020.
Google Scholar
Sitkowa A., O literackich wizerunkach ojców renesansowych pisarzy, [w:] Sarmackie theatrum, t. 7: W kręgu rodziny i prywatności, red. M. Jarczykowa, R. Ryba, Katowice 2014.
Google Scholar
Sitkowa A., O niemieckim źródle „Gościńca pewnego” Józefa Wereszczyńskiego, „Wortfolge/Szyk słów” 2017, nr 1.
Google Scholar
Sitkowa A., O pisarstwie Józefa Wereszczyńskiego. Wybrane problemy, Katowice 2006.
Google Scholar
Sitkowa A., Wprowadzenie, [w:] J. Wereszczyński, Gościniec pewny niepomiernym moczygębom a omierzłym wydmikuflom świata tego do prawdziwego obaczenia a zbytków swych pohamowania. Z Pisma świętego i z rozmaitych autorów zebrany i wydany, oprac. A. Sitkowa, Lublin 2014.
Google Scholar
Sitkowa A., Wydawnicze losy spuścizny drukowanej Józefa Wereszczyńskiego, [w:] Przestrzenie kultury i literatury. Księga jubileuszowa dedykowana Profesor Krystynie Heskiej-Kwaśniewicz na pięćdziesięciolecie pracy naukowej i dydaktycznej, red. E. Gondek, I. Socha, współudział B. Pytlos, Katowice 2012.
Google Scholar
Sokolski J., Uwagi o antywzorcach zachowań biesiadnych w literaturze staropolskiej, [w:] Smak biesiady. Antropologiczne szkice o kulturze szlacheckiej i współczesnej, red. J. Eichstaedt, Ożarów 2000.
Google Scholar
Starnawski J., Mikołaj Rej, Kraków 1970.
Google Scholar
Starnawski J., „Postylla” Wujka wobec „Postylli” Reja, [w:] J. Starnawski, Pisarze jezuiccy w Polsce (wiek XVI–XIX). Studia i materiały, Kraków 2007.
Google Scholar
Sulisz W., W Wereszczynie „dobrze pił i jadł” Mikołaj Rej, „Dziennik Wschodni” 2021, 30 X, https://www.dziennikwschodni.pl/kuchnia/wereszczyn-na-widelcu,n,1000297874.html [dostęp: 14 lutego 2023].
Google Scholar
[Tłusty literat], [w:] Sensacje z dawnych lat, oprac. R. Kaleta, Wrocław 1986.
Google Scholar
Tuwim J., Polski słownik pijacki i antologia bachiczna, Warszawa 1991.
Google Scholar
Urzędnicy województwa bełskiego i ziemi chełmskiej XIV–XVIII wieku. Spisy, oprac. H. Gmiterek, R. Szczygieł, Kórnik 1992.
Google Scholar
Walecki W., Święty Rej. Dwa przypomnienia: o człowieku i o pisarzu, [w:] Mikołaj z Nagłowic. Sylwetka – twórczość – epoka, red. M. Garbaczowa, Kielce 1997.
Google Scholar
Weintraub W., Paradoksy „poćciwości” Reja, „Pamiętnik Literacki” 1969, z. 4.
Google Scholar
Wereszczyn, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. 15, cz. 2, red. B. Chlebowski, J. Krzywicki, wg planu F. Sulimierskiego, Warszawa 1902.
Google Scholar
Wereszczyński J., Instrukcyja albo Nauka o spowiedzi, jakim sposobem powinien ją każdy chrześcijański człowiek czynić Panu Bogu, Kraków 1585.
Google Scholar
Wereszczyński J., Kazania, Petersburg 1854.
Google Scholar
Wereszczyński J., Kazanie na dzień zaduszny, w którym się pokazuje, iż czyściec jest prawdziwie, z dowodem Pisma świętego, tak Starego jako i Nowego Zakonu, Kraków 1585.
Google Scholar
Wereszczyński J., Kazanie przy przyjmowaniu świątości małżeństwa, Kraków 1585.
Google Scholar
Wereszczyński J., Wizerunk na kształt kazania uczyniony o wzgardzie śmierci i świata tego nędznego, tudzież też o chwale onego a wdzięcznego Królestwa Niebieskiego, Kraków 1585.
Google Scholar
Windakiewicz S., Mikołaj Rej z Nagłowic, Lublin 1922.
Google Scholar
Wiśniewska H., Mikołaj Rej jako wzorzec dla pisarza Józefa Wereszczyńskiego (syna podsędka chełmskiego), „Białostockie Archiwum Naukowe” 2008, nr 8. https://doi.org/10.15290/baj.2008.08.16
Google Scholar
Wiśniewska H., Renesansowe życie i dzieło Sebastiana Fabiana Klonowicza, Lublin 1985.
Google Scholar
Witczak T., Spór o „Żywot i sprawy poćciwego ślachcica polskiego Mikołaja Reja z Nagłowic”, „Pamiętnik Literacki” 1975, z. 2.
Google Scholar
„Z duchem w rozmawianiu”. Szesnastowieczna proza polska, oprac. W. Walecki, Kraków–Nowy Wiśnicz 1991.
Google Scholar
Zdanowicz A., Rys dziejów literatury polskiej, t. 1, oprac. L. Sowiński, Wilno 1874.
Google Scholar
Ziomek J., Renesans, Warszawa 1980.
Google Scholar
Opublikowane
Wersje
- 2024-02-09 - (2)
- 2023-12-21 - (1)
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.