Przyległość i płynność – ekspresje sąsiedztwa w pismach Kraszewskiego i Stempowskiego z kraju nad Dniestrem

Jerzy Borowczyk

doi:10.18778/2299-7458.12.03

Autor

Jerzy Borowczyk Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

DOI:

https://doi.org/10.18778/2299-7458.12.03

Słowa kluczowe:

podróżopisarstwo, geopoetyka, ruina, palimpsest, Besarabia, Budżak, Dniestr, Ukraina, Józef Ignacy Kraszewski, Jerzy Stempowski

Abstrakt

W artykule poddano analizie pisarskie ekspresje sąsiedztwa nad Dniestrem zawarte we fragmentach Wspomnień Odessy, Jedysanu i Budżaku. Dzienniku przejażdżki w roku 1843 od 22 czerwca do 11 września (1845–1846) Józefa Ignacego Kraszewskiego oraz w eseju Jerzego Stempowskiego W dolinie Dniestru (1941). Najwięcej uwagi poświęcono rozmaitym formom przyległości obecnych w topografii brzegów Dniestru – środkowego w szkicu Hostowca oraz dolnego, otoczonego limanem, w dzienniku Kraszewskiego. Płynności języków używanych przez reprezentantów różnych grup etnicznych i warstw społecznych zamieszkujących oba brzegi Dniestru, a także wielości wyznań religijnych – tego dotyczy środkowa partia artykułu. W ogniwie trzecim postawiono tezę o próbach uchylenia dominacji historii przez obu pisarzy i wskazano na silną skłonność obu do operowania motywem ruiny. Sąsiedztwo pasjonuje zarówno pisarza dziewiętnasto-, jak i dwudziestowiecznego. Obaj twórcy osiągają także efekt przyległości i płynności w ramach kompozycji i stylu swoich wypowiedzi.

Pobrania

Brak dostępnych danych do wyświetlenia.

Biogram autora

Jerzy Borowczyk - Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

Jerzy Borowczyk – historyk literatury, zatrudniony w Instytucie Filologii Polskiej Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Badacz literatury romantyzmu i współczesności. Autor monografii: Rekonstrukcja procesu filomatów i filaretów 1823–1824 (2003); Zesłane pokolenie. Filomaci w Rosji 1824–1870 (2014); Po chwiejnym trapie (2016). Współautor kilku innych książek. Publikuje w „Czasie Kultury”, „Pamiętniku Literackim”, „Przeglądzie Humanistycznym”, „Forum Poetyki/Forum of Poetics”, „Wielogłosie”. Ostatnio, wspólnie z Krzysztofem Skibskim, ogłosił Literackie gramatyki ciągłości i nadmiaru. Próba filologiczna (2021). Zajmuje go również genetyka tekstów i krytyka genetyczna.

Bibliografia

Burkot S., Polskie podróżopisarstwo romantyczne, Warszawa 1988.
Google Scholar

Czapski J., Dziennik wojenny (22 III 1942–31 III 1944), odczytał J. S. Nowak, oprac. M. Nowak-Rogoziński, Warszawa 2022.
Google Scholar

Czapski J., O Pawle Hostowcu, [w:] J. Czapski, Czytając, Kraków 1990, s. 396–402.
Google Scholar

Fiećko J., Rosja, Polska i misja zesłańców. Syberyjska twórczość Agatona Gillera, Poznań 1997.
Google Scholar

Hertz P., O „Wspomnieniach Odessy, Jedysanu i Budżaku”, [w:] J. I. Kraszewski, Wspomnienia Odessy, Jedysanu i Budżaku. Dziennik przejażdżki w roku 1843 od 22 czerwca do 11 września, oprac. P. Hertz, Warszawa 1985, s. 429–434.
Google Scholar

Kamionka-Straszakowa J., „Do ziemi naszej”. Podróże romantyków, Kraków 1988.
Google Scholar

Korespondencja Zygmunta Haupta z Jerzym Stempowskim (1963–1966), [w:] J. Giedroyc, Z. Haupt, Listy 1947–1975, oprac. P. Panas, Warszawa 2022, s. 260–274.
Google Scholar

Kowalczyk A. S., Niespieszny przechodzień i paradoksy. Rzecz o Jerzym Stempowskim, Wrocław 1997.
Google Scholar

Kraszewski J. I., Wspomnienia Odessy, Jedysanu i Budżaku. Dziennik przejażdżki w roku 1843 od 22 czerwca do 11 września, oprac. P. Hertz, Warszawa 1985.
Google Scholar

Kraszewski J. I., Wspomnienia Wołynia, Polesia i Litwy, oprac. S. Burkot, Warszawa 1985.
Google Scholar

Okoń W., Kraszewskiego podróże na Wschód, „Quart. Kwartalnik Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Wrocławskiego” 2008, nr 4, s. 72–87.
Google Scholar

Olejniczak J., Arkadia i małe ojczyzny. Vincenz – Stempowski – Wittlin – Miłosz, Kraków 1992.
Google Scholar

Rudkowska M., Gruzy i ruiny w twórczości Józefa Ignacego Kraszewskiego, „Napis” 2001, Seria VII, s. 465–473.
Google Scholar

Rybicka E., Przestrzeń i miejsce we współczesnych teoriach i praktykach literackich, Kraków 2014.
Google Scholar

Sendyka R., Nowoczesny esej. Studium historycznej świadomości gatunku, Kraków 2006.
Google Scholar

Simmel G., Ruina. Próba estetyczna, [w:] G. Simmel, Most i drzwi. Wybór esejów, przeł. M. Łukasiewicz, oprac. A. Zeidler-Janiszewska, Warszawa 2006, s. 169–176.
Google Scholar

Skucha M., Odessa – obsesje Kraszewskiego, [w:] Odessa w literaturach słowiańskich. Studia, red. J. Ławski, N. Maliutina, Białystok–Odessa 2016, s. 637–655.
Google Scholar

Stempowski J., Księgozbiór przemytników, [w:] Polski esej literacki. Antologia, oprac. J. Tomkowski, Wrocław 2018, Biblioteka Narodowa, Seria I, nr 329, s. 472–488.
Google Scholar

Stempowski J., W dolinie Dniestru, [w:] J. Stempowski, W dolinie Dniestru. Pisma o Ukrainie, oprac. A. S. Kowalczyk, Warszawa 2014, s. 5–21.
Google Scholar

Stempowski J., Wronia i Sienna, [w:] J. Stempowski, Eseje dla Kassandry, Gdańsk 2005, s. 115 [esej powstał w roku 1951].
Google Scholar

Wojda D, „Fizjologia miasta”. Józefa Ignacego Kraszewskiego studium wielokulturowej Odessy, [w:] Odessa w literaturach słowiańskich. Studia, red. J. Ławski, N. Maliutina, Białystok–Odessa 2016, s. 625–637.
Google Scholar

Wyka M., Niecierpliwość krytyki. Recenzje i szkice z lat 1965–2001, Kraków 2006 (tu teksty: Trzy wariacje na temat Jerzego Stempowskiego, s. 409–442; Dialog na ruinach, s. 497–501).
Google Scholar

Zając G., Dwie Odessy, czyli Niemcewicz i Kraszewski: obserwacje powieściopisarza a relacja historyka w podróży, [w:] Polacy w Odessie. Studia interdyscyplinarne, red. J. Ławski, N. Maliutina, R. Szymula, Białystok 2021, s. 143–154.
Google Scholar