Ofiara zwierzęca w obrzędowości starożytnych Rzymian: rekonstrukcja rytuału ofiarnego w świetle antycznych świadectw literackich
DOI:
https://doi.org/10.18778/1733-0319.24.03Słowa kluczowe:
ofiara zwierzęca, rytuał ofiarny, religia rzymska, przebieg ceremonii religijnejAbstrakt
Religious ceremonies in ancient Rome, foundational for its cult, made manifest the communal piety by the means of sacrificial rites. Adopting a formalist religious approach, the Romans carefully regulated the sacrificial process (sacrificium). Partially preserved literary sources in theory allow one to reconstruct the sequence of acts comprising a Roman sacrificial rite, with the following article employing said sources to propose a template for a Roman animal sacrifice ritual.
Bibliografia
Ailloud, H. (red.) (1961). Suétone, Vies des douze Césars. Paris: Les Belles Lettres.
Google Scholar
Anderson, W.S. (red.). (1985). Ovidii Nasonis Metamorphoses. Leipzig: Teubner.
Google Scholar
Bourgery, A. (1947). Lucain, La guerre civile (La Pharsalia) texte établi et traduit par A. Bourgery, v. I. Paris: Les Belles Lettres.
Google Scholar
Fairclough, H.R. (red.). (1960). Virgil, Aeneid with an English Translation by H. Rushton Fairclough in Two Volumes, v. I: Eclogues. Georgics. Aeneid I–VI, v. II: Aeneid VII–XII. London: Loeb Classical Library.
Google Scholar
Falconer, A.W. (red.). (1959). Cicero, De divinatione. London: William Heinemann. Loeb Classical Library.
Google Scholar
Foster, B.O. (red.). (1957). Livius, Ab Urbe condita, v. II–XI (Books IV–XXII). London: William Heinemann. Loeb Classical Library.
Google Scholar
Frazer, J.G. (red.). (1959). Ovid’s Fasti. London: William Heinemann. Loeb Classical Library.
Google Scholar
Halm, C. (red.). (1865). Valeri Maximi Factorum et Dictorum Memorabilium libri novem. Lipsiae: Teubner.
Google Scholar
Holder, A. (red.). (1894). Pomponius Porphyrio, Commentum in Horati Epistulas. W: Pomponi Porfyrionis Commentum in Horatium Flaccum, edidit Alfred Holder, Ad Aeni Pontem: Sumptibus et Typis Wagneri.
Google Scholar
Hooper, W.D. (red.). (1960). Marcus Porcius Cato, On Agriculture. London: William Heinemann. Loeb Classical Library.
Google Scholar
Hosius, C. (red.). (1981). Auli Gellii Noctium Atticarum libri XX. Stutgardiae: Teubner.
Google Scholar
Jurewicz, O. (red.). (1986). Quinti Horati Flacci Opera Omnia, v. I: Carmina et Epodon librum continens. Wrocław: Ossolineum.
Google Scholar
Kent, R.G. (red.). (1958). Varro, On the Latin Language. London: William Heinemann. Loeb Classical Library.
Google Scholar
Keyes, C.W. (red.). (1959). Cicero, De Re Publica. London: William Heinemann. Loeb Classical Library.
Google Scholar
Keyes, C.W. (red.). (1969). M. Tullius Cicero, De Legibus. London: William Heinemann. Loeb Classical Library.
Google Scholar
Kurfess, A. (1981). C. Sallusti Crispi Catilina, Iughurta, Fragmenta Ampliora. Lipsie: Bibliotheca Teubneriana.
Google Scholar
Lindsay, W.-M. (red.) (1903). Nonii Marcelli De conpendiosa doctrina libros XX. Lipsiae: Teubner.
Google Scholar
Lindsay, W.-M. (red.) (1965). Festus, De verborum significatu. Hildesheim: Georg Olms.
Google Scholar
Lindsay, W.-M. (red.). (1965). Paulus Festus, Epitoma Festi. W: De verborum significatu. Hildesheim: Georg Olms.
Google Scholar
Lindsay, W.-M. (red.). (1985). Isidori Hispalensis Episcopi: Etymologiarum sive Originum libri XX, v. I: libri I–X. Oxford: Clarendon Press.
Google Scholar
Martin, J. (red.). (1969). Lucretius T. Carus, De Rerum Natura Libri Sex. Lipsiae: Teubner.
Google Scholar
Mayhoff, C. (red.). (1875). C. Plini Secundi Naturalis historiae libri XXXVII, v. II: libri VII–XV. Lipsiae: Teubner.
Google Scholar
Mozley J.H. (red.). (1961). Statius with an English Translation by J.H. Mozley in Two Volumes, v. II: Thebais, London: Loeb Classical Library.
Google Scholar
Nixon, P. (red.). (1959). T. Maccius Plautus, Poenulus, Pseudolus, Rudens. W: Plautus with an English Translation by Paul Nixon in Five Volumes, v. IV, London: Loeb Classical Library.
Google Scholar
Perrin, B. (red.). (1959). Plutarch’s Lives with an English Translation by Bernadotte Perrin in Eleven Volumes, v. I. London: Loeb Classical Library.
Google Scholar
Rackham, H. (red.). (1961). Cicero, De natura deorum. London: William Heinemann. Loeb Classical Library.
Google Scholar
Rackham, H. (red.). (1963). Pliny Natural History in Ten Volumes, v. VIII (Books XXVIII–XXXII). London: William Heinemann. Loeb Classical Library.
Google Scholar
Schlesinger, A.C. (red.) (1957–1961). Livy with an English Translation in Fourteen Volumes, vol. XI: Books XXVIII–XXXIX; vol. XII: Books XL–XLII; vol. XIII: Books XLIII–XLV; vol. XIV: Summaries, Fragments and Obsequens, translated by Alfred C. Schlesinger, London: Loeb Classical Library.
Google Scholar
Thilo, G., Hagen, H. (red.) (1961). Servii Grammatici qui feruntur in Vergilii Carmina Commentarii, v. I: Aeneidos librorum I–V Commentarii, v. III: In Vergilli Bucolica et Georgica Commentarii. Hildesheim: Georg Olms.
Google Scholar
Watts, N.H. (red.). (1961). M. Tullius Cicero, De Haruspicum Responsis. W: Cicero, The Speeches with an English Translation by N.H. Watts. London: Loeb Classical Library.
Google Scholar
Whittaker, C.R. (red.). (1970) Herodian, History of the Empire, v. II (Books V–VIII). London: Loeb Classical Library.
Google Scholar
Willis, I. (red.). (1963). Ambrosii Theodosii Macrobii Saturnalia. Lipsiae: Teubner.
Google Scholar
Yon, A. (red.) (1950). Cicéron, Traité du Destin, texte établi et traduit par Albert Yon, Paris: Les Belles Lettres.
Google Scholar
Brożek, M. (1974). Tytus Liwiusz, Dzieje Rzymu od założenia Miasta, ks. XXI–XXVII. Wrocław: Ossolineum.
Google Scholar
Brożek, M. (1981). Tytus Liwiusz, Dzieje Rzymu od założenia Miasta, ks. XXXV–XL. Wrocław: Ossolineum.
Google Scholar
Brożek, M. (1982). Tytus Liwiusz, Dzieje Rzymu od założenia Miasta, ks. XLI–XLV. Wrocław: Ossolineum.
Google Scholar
Brożek, M. (1994). Marek Anneusz Lukan, Wojna domowa. Kraków: Wydawnictwo „Secesja”.
Google Scholar
Kamieńska, A. (1995). Owidiusz, Metamorfozy, ks. I–IX, w. 175. Wrocław: Ossolineum.
Google Scholar
Kołoczek, B.J. (2019). Marek Terencjusz Warron, O języku łacińskim, v. I: ks. V–VII. Kraków: Towarzystwo Wydawnicze „Historia Iagellonica”.
Google Scholar
Kornatowski, W. (1960). Marcus Tullius Cicero, O naturze bogów. Warszawa: PWN.
Google Scholar
Kornatowski, W. (2010). Marcus Tullius Cicero, O przyjaźni. O wróżbiarstwie. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar
Korus, K. (2004). Plutarch, Żywoty równoległe. Warszawa: Prószyński i S-ka.
Google Scholar
Kościółek, A. (1968). Tytus Liwiusz, Dzieje Rzymu od założenia Miasta, ks. I–V. Wrocław: Ossolineum.
Google Scholar
Kościółek, A. (1971). Tytus Liwiusz, Dzieje Rzymu od założenia Miasta, ks.VI–X. Wrocław: Ossolineum.
Google Scholar
Mikołajczyk, I. (2009). Marek Porcjusz Katon, O gospodarstwie rolnym. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Google Scholar
Mikołajczyk, I. (2019). Gajusz Pliniusz Sekundus, Historia naturalna, v. II: ks. VII–XI. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Google Scholar
Niemirska-Pliszczyńska, J. (1965). Gajus Swetoniusz Trankwillus, Żywoty Cezarów. Wrocław: Ossolineum.
Google Scholar
Przychocki, G. (1934). T. Maccius Plautus, Komedje, v. II. Kraków: Nakładem Polskiej Akademji Umiejętności.
Google Scholar
Stabryła, S. (1995). Owidiusz, Metamorfozy, ks. IX, w. 176–XV. Wrocław: Ossolineum.
Google Scholar
Wesołowska, E. (2008). Owidiusz, Fasti. Kalendarz poetycki. Wrocław: Ossolineum.
Google Scholar
Żółtowska, I. (1999). Cyceron Marek Tuliusz, O państwie. O prawach. Kęty: ANTYK.
Google Scholar
Ernout, A., Meillet, A. (1967). Dictionnaire étymologique de la langue latin. Histoire des mots. Paris: LIBRAIRIE C. KLINCKSIECK.
Google Scholar
Plezia, M. (red.) (1998–1999). Słownik łacińsko-polski, v. I–V. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar
Beard, M., North, J., Price, S. (1998). Religions of Rome, v. I: A History. Cambridge: Cambridge University Press.
Google Scholar
Bernardi, A. (1984). Homo ritualis. La Rivista storica Italiana XCVI. 784–810.
Google Scholar
Capdeville, G. (1971). Substitution de victimes dans les sacrifices d’animaux à Rome. Melanges d’Archéologie et d’Histoire de l’École Française de Rome LXXXIII. 289–323.
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.3406/mefr.1971.5769
Diluzio, M.J. (2016). A Place of the Altar. Priestesses in republican Rome. Princeto–Oxford: Princeton University Press.
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.23943/princeton/9780691169576.001.0001
Gillmeister, A. (2014). Ofiara i rytuał w religii rzymskiej we współczesnych badaniach. Rekonesans. Klio XXX. 73–84 https://doi.org/10.12775/KLIO.2014.045
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.12775/KLIO.2014.045
Gillmeister, A., Musiał, D. (2012). W cieniu Kapitolu. Religia starożytnych Rzymian, Kraków: Historia Iagellonica.
Google Scholar
Hubert, H., Mauss, M. (2005). Esej o naturze i funkcji ofiary. Transl. L. Trzcionkowski. Kraków: »NOMOS«.
Google Scholar
Kaczmarek, Z. (2010). „Strój kapłana w starożytnym Rzymie za czasów Oktawiana”. Studia Europaea Gnesnensia 1–2. 235–259.
Google Scholar
Kaczor, I. (2012). Deus. Ritus. Cultus. Studium na temat charakteru religii starożytnych Rzymian. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Google Scholar
Kuszewska, K. (2017). De verborum significatu jako źródło badań nad obrzędowością sakralną starożytnych Rzymian. Łódź (rozprawa doktorska, dostępna w Bibliotece UŁ).
Google Scholar
Ogilvie, R.M. (1965). Commentary on Livy. Books 1–5.Oxford: Oxford University Press.
Google Scholar
Perrot, X. (2010). „La geste, la parole et le partage. Abattage rituel et droit à Rome”. Revue Semestrielle de Droit Animalier 2. 275–289.
Google Scholar
Prescendi, F. (2007). Décrire et comprandre le sacrifice. Les reflexions des Romains sur leur propre religion à partir de la littérature antiquaire. Stuttgart: Franz Steiner Verlag https://doi.org/10.1111/j.1748-0922.2010.01404_4.x
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.1111/j.1748-0922.2010.01404_4.x
Rüpke, J. (2012). Religion in republican Rome. Rationalization and ritual change. Philadelphia: Penn University of Pensylvania Press https://doi.org/:10.1515/hzhz-2014-0137
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.9783/9780812206579
Scheid, J. (1990). Romulus et ses frères. Paris: École française de Rome.
Google Scholar
Scheid, J. (1998). La religion des Romains. Paris: Armand Colin.
Google Scholar
Scheid, J. (2011). „ʻNourrir les dieux?’ Sacrifice et représentation du divin”. Kernos supplément 26. 105–115.
Google Scholar
Scheid, J. (2012). Roman animal sacrifice and the system of being. W: Faraon, Chr., Naiden, F.S. (eds.). Greek and Roman Animal Sacrifice. Ancient Victims, Modern Observers. Cambridge: Cambridge University Press.
Google Scholar
Schultz, C.E. (2016). „Roman Sacrifice, Inside and Out”. Journal of Roman Studies 106. 58–76 https://doi.org/10.1017/S0075435816000319
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.1017/S0075435816000319
Scullard, H.H. (1981). Festivals and Ceremonies of the Roman Republic. London: Thames and Hudson.
Google Scholar
Stankiewicz, L. (2014). „Rzymskie bóstwo akwatyczne Tibrinus w epickiej narracji Annales Enniusza”. Collectanea Philologica XVII. 47–55.
Google Scholar
Stankiewicz, L. (2015). Motyw prekacyjny w Annales Kwintusa Enniusza. W: Witczak A. (red.) Epika antyczna i jej kontynuacje do XVIII wieku. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego https://doi.org/10.18290/rh.2017.65.3-6
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.18290/rh.2017.65.3-6
Śnieżewski, S. (2000). Koncepcja historii rzymskiej w Ab Urbe condita Liwiusza. Kraków: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar
Turcan, R. (1998). Rome et ses dieux. Paris: HACHETTE Littératures.
Google Scholar
Warrior, V.M. (2006). Roman Religion. Cambridge: Cambridge University Press.
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.1017/CBO9780511814747
Widengren, G. (2008). Fenomenologia religii. Transl. J. Białek. Kraków: Nomos.
Google Scholar
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
